استان اصفهان

اطلاعات جغرافیایی

در تاریخ 19 آبان ماه سال 1316 هجری شمسی كه قانون تقسيمات كشور و وظايف فرمانداران و بخشداران به تصويب ‌رسيد، استان دهم ایران، شامل شهرستان‌های اصفهان و يزد شد. اکنون اين استان مساحتی حدود 102107 كيلومتر مربع دارد. استان اصفهان که در مرکز ایران واقع شده‌است از شرق به استان‌های یزد و خراسان جنوبی، از شمال به استان‌های سمنان، قم و مرکزی، از غرب به استان‌های لرستان و چهارمحال و بختیاری، از جنوب به استان‌های کهگیلویه و بویر احمد و فارس محدود است. اصفهان قطب تولید آهن، فولاد، مصالح ساختمانی و پتروشیمی در ایران است. اين استان دارای 24 شهرستان، 47 بخش، 104 شهر، 126 دهستان و 1831‌ آبادی دارای سكنه است.

اطلاعات تاریخی و فرهنگی

بيشتر مورخان بر اين باورند كه چون اين ناحيه پيش از اسلام، به‌ويژه در دوران ساسانيان، مركز گرد آمدن سپاه بود و سپاهيان مناطق جنوبی ايران مانند: بختياری، خوزستان، كرمان، فارس و سيستان در اين ناحيه گرد آمده و به سوي محل نبرد حركت مي‌كردند، آن جا را "اسپهان" می گفتند که سپس عربی شده و به‌صورت "اصفهان" درآمده ‌است.

اهمیت اصفهان به اندازه ای است كه در اكثر دائره المعارف های بزرگ جهان، مدخلی به آن اختصاص یافته و سفرنامه هایی از محاسن و شكوه ظاهری و باطنی آن از پژوهندگانی چون تاورنیه، شاردن و... به نگارش در آمده و مظاهر تمدن آن همانند سبک معماری، مكتب فلسفی و منهج فقهی آن چشمگیر است.

در عهد اشكانيان اصفهان مركز و پايتخت يكی از ايالت های وسيعی بود كه تحت فرمان ملوک اشكانی قرار داشت. در دوره ساسانيان، اصفهان محل سكونت و قلمرو و نفوذ "اسپوهران" يا اعضای هفت خانواده بزرگ ايرانی كه مشاغل عمده و مناسب سلطنتی در اختيار داشتند بود.

بعد از اسلام، اصفهان مانند ديگر شهرهای ايران تا اوايل قرن چهارم تحت سلطه اعراب بود و در زمان منصور؛ خليفه عباسی مورد توجه قرار گرفت و به حاكم اين شهر دستور داده شد در عمران و آبادانی آن كوشا باشد.

در سال 319 هجری قمری مرداويج زياری اصفهان را تصرف کرد و آن را به پايتختی برگزيد و جشن سده را هر چه باشكوه تر در اين شهر برپا كرد.

در سال 327 هجری قمری اصفهان به تصرف ركن الدوله ديلمی در آمد و او آن را به پايتختی انتخاب كرد و اصفهان دوباره رونق خود را از سر گرفت. در سال 443 هجری قمری اصفهان به دست طغرل؛ پادشاه سلجوقی فتح شد. در سال 639 هجری قمری تحت سلطه مغول ها قرار گرفت.

پس از بازگشت سپاه مغول شهر اصفهان مجددا رونق يافت. سقوط شهر اصفهان و انقراض سلسله صفويه كه پس از 6 ماه محاصره به دست محمود افغان انجام گرفت باعث شد سلسله صفوی نيز منقرض و اصفهان دچار انحطاط شود.

در دوران زنديه و قاجاريه پايتخت كشور به شيراز و تهران انتقال يافت در زمان قاجار پسر ناصرالدين شاه؛ ظل السطان زمين و مصالح و آثار تاريخی شهر را به مردم می فروخت و می خواست به هر ترتيبی كه شده مخارج قشون خود را كه از واحدهای بسيار قوی و منظم كشور بود تامين كند.

از ويژگی های اقتصادی شهر اصفهان در دوره قاجار درآمد ناچيز زمين و عدم امنيت ملاكين بود. در دوره پهلوی با توجه به شرايط تاريخی و جغرافيايی، شهر اصفهان مورد توجه قرار گرفت و در بازسازی آثار تاريخی آن كوشش هايی به عمل آمد و توسعه صنعتی شهر و منطقه آغاز شد. اصفهان يكی از شهرهای بزرگ و سياحتی ايران است.

ورود اسلام و گسترش آن و تاثير عميق فرهنگ اسلامی در زير بنای ساخت شهر اصفهان و وجود هنرمندان ايرانی باعث گرديد تا يکی از زيباترين شهرهای مذهبی جهان که در آن نمودهای فرهنگی با ارزش از جمله مساجد و مناره ها و مدارس علميه بود، شکل بگيرد.

در دوره دیلمیان، صاحب بن عباد که مردی کريم و فاضل بود، اصفهان را به مرکز علم و ادب و هنر تبديل کرد و فضلا و دانشمندان را به آن جا کشاند. در همان زمان بود که بارويی با بيست و يک هزار گام به دور اصفهان ساخته شد.

در دوران سلجوقيان آبادانی اصفهان با ساخت مساجد، کوشک ها، باغستان ها و عمارت های با شکوه رونق گرفت و مرکزيت يافت. با حمله مغول صدمات بسياری به اين شهر وارد شد و از رونق و حشمت آن کاسته شد.

استان اصفهان یکی از بزرگ‌ترین مراکز تولید انواع مختلف صنایع دستی ایران بشمار می‌رود. این استان از دیرباز گهواره هنرهای زیبا و صنایع دستی بوده‌است. تزیینات آجری، کاشی کاری، گچ بری و انواع خط در آثار تاریخی اصفهان، از قرن‌ها پیش تا دوره معاصر بر اطراف و جوانب مناره‌ها و داخل و خارج مساجد، قصرها و هنرهای زری دوزی و قلم کاری، ترمه و نقره کاری و زرنگاری و رونویسی انواع کتاب، قرآن و قطعات نگارگری و نقاشی، جملگی به مرکزیت هنری اصفهان گواهی می‌دهند.

سیم کشی، زرکشی، زربافی، گلابتون دوزی، منبت گلپایگان، پولک دوزی، زنجیره بافی، قالی بافی و نساجی از صنایع دستی رایج اصفهان است. این صنایع در عهد شاهان صفوی رونق فراوان داشتند. در دوران قاجاریه، بازار صنایع دستی در اصفهان از رونق افتاد. ولی بعد از انقلاب مشروطه مجددا توسعه یافت. به طور کلی طرح و نقش عموم دست ساخته‌های اصفهان تحت تاثیر طرحهای تزیینی دوران صفویه قرار دارد و طراحان اصفهان، به نسبت قدرت درک و مهارت خود از آثار قدیمی برمی‌گیرند و با خلاقیت خود، آن ها را زیباتر می‌سازند.

در اصفهان غذاهای سنتی بسیاری طبخ می شوند که برخی از آن ها مربوط به شهرهای دیگر اصفهان بوده اند و یا در شهرهای دیگر ایران نیز رواج داشته و دارند. در این میان بریانی و خورش ماست معروف ترین غذای اصفهان می باشد. هم چنین سایر غذاهای این شهر عبارتند از: آش سماق، کله جوش که غذای ایلات قشقایی اصفهان است، سرگنجشکی، کوکو قندی، قیمه ریزه، آش ماش و قمری، یخنه ترش، ماش و زردک، اوماج سرکه و چغندر و نخود و آب.

معروفترین سوغات اصفهان گز است. گز یک نوع شیرینی است که با گز انگبین یا ترنجبین شکر بادکا و مغز پسته، بادام، فندق یا گردو و سفیده تخم مرغ و گلاب ساخته می‌شود و در آن در از هیچ ماده شیمیایی استفاده نمی‌شود. از دیگر سوغات اصفهان می توان به صنایع دستی به ویژه قاب های خاتم کاری و میناکاری، پارچه های قلمکاری شده و آثار مختلف قلمزنی اشاره نمود.

اطلاعات زیست محیطی

اقلیم شهر اصفهان در شمال و شرق از منطقه کویری تاثیر گرفته و در جنوب به جهت وجود کوه صفه از هوای خنک تری بهره مند است. آب و هوای اصفهان به طور کلی معتدل و خشک است و مقدار بارش باران و برف به نسبت کمی دارد. سطح شهر از سطح دریا حدود 1570 متر ارتفاع دارد و در قسمت شمالی و شرقی به کویر محدود می‌گردد. در قسمت غربی و جنوبی نیز به سلسله کوه‌های زاگرس منتهی می‌شود. کوهستان کرکس در پنجاه کیلومتری شمال اصفهان و زردکوه بختیاری در جنوب غربی آن قرار دارد. وجود آب هایی همانند زاینده رود که از زردکوه بختیاری سرچشمه گرفته دلیل پیدایش این شهر می‌باشد. شهر اصفهان بر روی دشتی به نسبت هموار بنا گردیده‌ است. در طی سده‌های گذشته نیز به سبب وجود آب فراوانتر و آلودگی کمتر در سمت جنوب غربی توسعه بیشتری یافته‌است.

این شهر در منطقه‌ای نیمه بیابانی در مرکز ایران و در کنار زاینده‌رود قرار گرفته که از کوه‌های مرکزی ایران در استان چهارمحال و بختیاری سرچشمه می‌گیرد و به باتلاق گاوخونی می‌ریزد و از مراکز گردشگری، فرهنگی و اقتصادی ایران محسوب می‌شود. زاینده‌رود بزرگترین رود فلات مرکزی ایران از کوه‌های مرکزی ایران سرچشمه گرفته و از میان اصفهان می‌گذرد. هم چنین جنگل ناژوان از مناطق خوش آب و هوای حاشیه زاینده‌رود می‌باشد. از دیگر مناطق طبیعی قابل گشت و گذار اصفهان می‌توان به کوه کلاه قاضی و کوه صفه اشاره نمود. منطقه کلاه قاضی، یک پارک ملی است با نام پارک ملی کلاه قاضی که محل زیست جانوران زیادی مانند کل، پازن، بز، آهو و عقاب است.

اقلیم شهر اصفهان در شمال و شرق از منطقه کویری تاثیر گرفته و در جنوب به جهت وجود کوه صفه از هوای خنک تری بهره‌مند است. آب و هوای اصفهان به طور کلی معتدل و خشک است و مقدار بارش باران و برف به نسبت کمی دارد.

مردم اصفهان به زبان فارسی و لهجه اصفهانی سخن می‌گویند. از ویژگی‌های لهجه اصفهانی اضافه کردن حرف "س" به آخر واژگان می‌باشد که به جای واژه "است" استفاده می‌شود. لرهای اصفهان که عمدتا از ایل بختیاری هستند به زبان لری و ارامنه اصفهان نیز به زبان ارمنی سخن می‌گویند. جای توضیح نیست که لهجه اصفهانی از شیرین ترین و زیباترین لهجه های مردم ایران است و حقیقتا شنیدن گفتگوی افراد به این لهجه واقعا لذتبخش است.

نمادهای استان

در بهمن‌ماه سال 1383 پس از پیشنهاد گزینش روز اصفهان از سوی شاهین سپنتا و استقبال برخی از سازمان‌های غیر دولتی اصفهان از این پیشنهاد، تلاشی برای گزینش روز اصفهان آغاز شد. در تعیینِ روز اصفهان میان شهرداری اصفهان و اصفهان شناسان اختلافاتی وجود دارد. در حالی که اصفهان شناسان، این روز را روز یکم آذرماه می‌دانند، شهرداری اصفهان در مصوبه دوره دوم شورای اسلامی شهر اصفهان، سوم اردیبهشت ماه را برای این روز تعیین کرده است.

در سال 1393 قوچ و میش اصفهان (با نام علمی Ovis Orientalis Isphahanica) از سوی شاهین سپنتا یکی از فعالان زیست‌محیطی این شهر به عنوان نماد جانوری اصفهان پیشنهاد شد. قوچ و میش اصفهانی که در همه مجامع علمی جهان به نام شهر تاریخی اصفهان شناخته می‌شود طبق اعلام اتحادیه جهانی حفاظت از محیط زیست (IUCN) در فهرست گونه‌های آسیب‌پذیر قرار دارد.

البته در مورد نمادهای مردمی اصفهان نیز بناهایی مانند میدان نقش جهان، پل خواجو و سی و سه پل جزو المان های شهری هستند که به عنوان نماد این استان در ذهن گردشگران باقی می ماند.

جاذبه های گردشگری

• سی و سه پل
• پل خواجو
• میدان نقش جهان
• بازار قیصریه
• کلیسای وانک
• تپه های سيلک
• عالی قاپو
• مسجد جامع عباسی
• مسجد شیخ عباسی
• کلیسای سن سور
• آتشکده کوه سنگی

مشاهیر

• حسین اسماعیلی
• محمود دهنوی
• امیر ساعی
• بابا رکن الدین
• حسین خواجه امیری (ایرج)
• عبدالوهاب شهیدی
• کمال الملک
• جلیل شهناز
• تاج اصفهانی
• حسن کسایی

صنایع دستی

• خاتمکاری
• معرق کاری
• نقره کاری
• منبت کاری
• قلم زنی
• میناکاری
• شیشه گری
• نقاشی
• آیینه کاری

آداب و رسوم

• آتش‌افروزى و جل جلانى
• شب اسفند
• اسپندی کاشان