نام‌های دیگر مکان

• مسجد صدر
• مسجد فتح‌ الله

موقعیت جغرافیایی مسجد شیخ لطف الله

مسجد شیخ لطف‌ الله در ضلع شرقی میدان نقش‌جهان، مقابل عمارت عالی‌قاپو و در همسایگی مسجد امام در شهر اصفهان واقع‌ شده است.

سیر تاریخی و فرهنگی

طرح این مسجد هم‌زمان با اجرایی شدن نقشه‌ چهارباغ و باغ هزار جریب ریخته شد و طی 18 سال و در دوران شکوفایی معماری صفوی به بهره‌برداری رسید. این مسجد به دستور شاه‌عباس و به‌افتخار ورود شیخ لطف‌ الله جبل عاملی ساخته شد. وی روحانی شیعه آن زمان بود و مانند شیخ بهایی، توسط شاه‌عباس از لبنان به ایران مهاجرت کرده بودند. در دوران صفویه این مسجد زیبا را با نام‌های مسجد صدر و مسجد فتح‌الله نیز می‌شناختند. در سال‌ 1307 با توجه‌ به‌ طرح‌های‌ اصلی‌ و کاشی‌های‌ موجود نسبت‌ به‌ مرمت‌ سردرب و گنبد اقدام‌ شد‌. کتیبه‌ نمای‌ خارجی‌ گنبد نیز حاصل تعمیراتی‌ است‌ که‌ توسط‌ اداره‌ باستان‌شناسی‌ در سال‌ 1315 انجام‌ شده‌ است‌. این مسجد شاهکاری کم‌نظیر از نقوش کاشی‌کاری و معماری استادانه است. سردرب مسجد که به‌صورت معرق است در سال 1011 هجری قمری ساخته شد و احداث ساختمان و تزیینات کاشی‌کاری آن در سال 1028 هجری قمری به پایان رسید.

معماری مسجد شیخ لطف الله

از بناهای شاخص پیرامون میدان نقش‌جهان می‌توان به مسجد شیخ لطف‌الله مربوط به دوره صفوی اشاره کرد. درب ورودی مسجد به‌صورت دو لنگه و جنس آن از چوب چنار یکپارچه است که پس از 400 سال هنوز پابرجاست. از ویژگی‌های جالب این مسجد چرخش 45 درجه نسبت به محور شمال جنوب و نسبت به قبله است که در اصطلاح معماری به آن پاشنه می‌گویند، اما این بنا چنان استادانه ساخته‌شده است که از بیرون هیچ اثری از کجی را مشاهده نخواهید کرد. به منظور مخفی کردن این زاویه، راهروی ورودی با کاشی‌کاری‌های هفت‌رنگ که سبز و آبی در آن غالب می‌باشد پوشیده شده است. پس از طی کردن این راهرو به محوطه‌ اصلی و زیر گنبد کم ارتفاع (از زمین 32 متر) مسجد می‌رسید. این‌ گنبد روى‌ چندین‌ تاق‌ کنگره‌دار مرتفع‌ استوار است. این گنبد به‌واسطه‌ عظمت، ویژگی‌های فرمی و تزییناتی به رنگ آبی تیره بر روی زمینه‌ سفید، به یکی از زیباترین گنبدهای اصفهان و ایران تبدیل‌شده است. هم چنین طراحی جداره داخلی گنبد طرح طاووسی است که پرهای آن به‌وسیله‌ نور وارد شده از طاق بالای درب ورودی مسجد تکمیل می‌شود. نمایش خیره‌کننده‌ نور را به‌صورت چرخشی زیبا در فضای درونی زیر گنبد نظاره‌گر خواهید بود.

پیش از اسلام از مناره به‌عنوان جهت‌یاب و مسیریاب استفاده می‌شده و نشانه‌ ورود به شهر و یا محله بود. در واقع کاروان‌ها به این شکل مسیر خود را پیدا می‌کردند. اما بعد از اسلام مناره و گلدسته محلی برای خواندن اذان و دعوت مردم به مسجد بوده و از آن جا که حکومت صفوی این مسجد را برای استفاده خاندان خود در نظر گرفته بودند بدون مناره ساخته‌شده بود تا عامه‌ مردم به این مسجد نیایند.

دیوارهای مسجد شیخ لطف‌الله برای تحمل سنگینی و فشار گنبد مستحکم و قطور ساخته‌شده‌اند. به‌طوری‌که آن را از قسمت پنجره‌ها اندازه گرفته‌اند به یک متر و هفتاد سانتیمتر و در قسمت‌های اصلی به بیش از دو متر هم می‌رسد. کف مسجد از سطح میدان بالاتر است. در ساختمان و تزیین اژدرهای سردرب و جلوخان و همچنین سکوهای طرفین سردرب، مرمرهای بسیار خوب به‌کار رفته و بقیه قسمت‌های جلوخان و سردرب با کاشی‌های خشتی الوان و معرق زینت یافته‌اند.

ارزش‌های خاص مسجد شیخ لطف الله

از دیگر ویژگی‌های بنا غیر از نداشتن صحن و مناره که در تمامی مساجد اسلامی جزو لاینفک بنا است می‌توان به چرخش 45 درجه‌ای که از محور شمال به جنوب نسبت به محور قبله دارد اشاره کرد و هم چنین به گنبد کم ارتفاع مسجد، محراب بی‌بدیل، کتیبه‌های نفیس و طره‌های سردرب که درون گلدان مرمرین جای گرفته‌اند.

از آن جا که حکومت صفوی این مسجد را برای استفاده خاندان خود در نظر گرفته بودند بدون مناره ساخته‌شده بود تا عامه‌ مردم به این مسجد نیایند

این مسجد نه دارای مناره و نه شبستان ورودی (حیاط) است و هم چنین ورودی آن‌ که با پله شروع می‌شود، کمی غیرطبیعی است.