نام­‌های دیگر مکان

• مقبره خواجه نظام­ الملک توسی
• مقبره خواجه نظام­ الملک طوسی
• آرامگاه دارالبطیخ
• تربت نظام

موقعیت جغرافیایی آرامگاه خواجه نظام­ الملک 

آرامگاه خواجه نظام­ الملک در استان اصفهان، شهر اصفهان، خیابان ولی عصر(عج)، محله‌ی احمد آباد، کوچه خواجه نظام­الملک واقع شده است.

سیر تاریخی و فرهنگی آرامگاه خواجه نظام­ الملک 

در محله‌ی احمدآباد اصفهان، آرامگاهی کوچک و بی­‌پیرایه به نام دارالبطیخ وجود دارد که مقبره‌ی چند تن از بزرگان و سلاطین دوره‌ی سلجوقی از جمله آرامگاه خواجه نظام­ الملک توسی است. گفته می­‌شود این مکان در ابتدا خانه‌ی خود خواجه یا مدرسه‌ی ملکشاهی بوده و بنایی درخور و شایسته داشته و مادی (جوی آب) مشهور به فدین در باغ وسیع آن جاری و درخت چناری در ورودی آرامگاه بوده است.

افرادی که در آرامگاه خواجه نظام­ الملک توسی مدفون شده­‌اند عبارتند از:

• آلپ ارسلان محمد بن چغری بیک: (متوفی465 هجری قمری: درباره‌ی تعلق این قبر به وی، جای تردید است)
• خواجه نظام­ الملک: (متوفی 485 هجری قمری)
• بهاء­الملک عبدالرحیم: (فرزند خواجه نظام­ الملک)
• مویدالملک عبیدالله بن نظام­ الملک: (فرزند خواجه نظام­ الملک متوفی 494 هجری قمری)
• حسن ابن اسحاق بن عثمان بن نظام­ الملک: (از نوادگان خواجه نظام­ الملک)
• ملکشاه سلجوقی: (او نیز در همان سال قتل خواجه نظام­ الملک درگذشت)
• ترکان خاتون: (همسر ملکشاه سلجوقی)
• برکیارق ملقب به رکن‌الدین ابوالمظفر برکیارق: (فرزند ملکشاه سلجوقی که 3 سال پس از فوت پدرش درگذشت)
• سلطان محمد بن ملکشاه سلجوقی: (پسر ملکشاه سلجوقی که 26 سال پس از فوت پدرش درگذشت)
• سلطان سنجراحمد بن ملکشاه (متوفی 552 هجری قمری: محل دقیق دفن وی مورد تردید است)
• سلطان محمد بن محمد بن ملکشاه: (سلطان بن سلطان بن سلطان، از فرزندان سلطان محمد است)
• سلطان مسعود بن محمد بن ملکشاه: (او در شهر همدان فوت کرد و جسد وی را برای دفن به این محل منتقل کردند)
• جمال‌الدین‌ حسین بن صفی‌الدین محمد: (از شاهزادگان صفوی است متوفی 933 هجری قمری)
• جمال­‌الدین بن محمد بن صفی­‌الدین محمد: (متوفی 953 هجری قمری)
• میر سید علی شهید: (از چهره‌ها‌ی برجسته قرن نهم هجری اصفهان است. متوفی 859 هجری قمری)
• میرزا محمد معینا: (از شاعران برجسته عصر صفوی متوفی 1120 هجری قمری)
• میرزا محمد مومن: (از شعرای برجسته قرن نهم و دهم هجری متوفی 923 هجری قمری)

این آرامگاه با وجود دفن سلاطین سلجوقی، به‌­دلیل شهرت بیشتر خواجه نظام­ الملک به «تربت نظام» و «مقبره خواجه نظام­ الملک» معروف شده است.

ابوعلی حسن بن علی بن اسحاق توسی مشهور به خواجه نظام­ الملک توسی، در سال 408 هجری قمری، هم‌زمان با حکومت غزنویان، در شهر نوقان توس به دنیا آمد. پدرش ابوالحسن علی از دهقان­‌زادگان بیهق (سبزوار) بود و در مناصب دیوانی اشتغال داشت و مامور اداره‌ی اموال حکومتی شهر توس بود. خواجه حسن نیز پس از تحصیل فقه و حدیث و سایر علوم ادبی و شرعی زمان خود، به مانند پدر به کارهای دیوانی و مناصب حکومتی مشغول شد. او با شکست مسعود غزنوی در نبرد دندانقان و ورود ترکمانان سلجوقی به ماوراء­النهر و ایران، در سن 21 سالگی به خدمت چغری­‌بیگ و بعدها طغرل­‌بیگ سلجوقی درآمد. سلجوقیان که برای اداره‌ی متصرفات پهناور خود از تجربه و دانش چندانی برخوردار نبودند، از کارگزاران و دیوان­‌سالاران ایرانی بهره می­‌گرفتند. این فرصتی بود که خواجه با استفاده از آن توانست در مناصب بالای حکومتی رشد و ترقی پیدا کند. او پس از برکناری عمیدالملک کندری (سال 455 هجری قمری) که به تحریک خود او انجام شد، به مدت 29 سال و هفت ماه، وزیر اعظم دو سلطان مقتدر سلجوقی یعنی آلپ ارسلان و ملکشاه بود و در این مدت در اداره‌ی امور و سرکوب مخالفان و تصرف بلاد، چنان حسن تدبیر و کاردانی از خود نشان داد که قلمرو حکومت سلجوقی از مدیترانه تا سرحدات چین گسترش یافت و شهرت و آوازه‌ی سلاطین سلجوقی در شرق و غرب عالم، طنین­‌انداز شد. بی­‌تردید سلجوقیان بخش عمده‌­ای از توسعه و پیشرفت خود را مدیون لیاقت و کاردانی خواجه نظام­ المک هستند. وزیر کبیر، خواجه بزرگ، قوام‌الدین، تاج­‌الحضرتین، اتابک، نظام­ الملک، رضی امیرالمومنین، از جمله القابی است که حسن شهرت خواجه حسن برای او به ارمغان آورده است.

خواجه نظام­ الملک علاوه بر وزارت آلپ ارسلان، اتابک و معلم دوران کودکی ملکشاه نیز بود. او پس از این‌که ملکشاه را در هفده هجده سالگی به قدرت رسانید، تمام وجوه اداری و حکومتی را در اختیار خود گرفت. وی جهت تدبیر و اصلاح امور مملکت به ایجاد و تاسیس مدارسی اقدام نمود که به نام خود وی «نظامیه» معروف شدند. این مدارس که معروف­‌ترین آن­‌ها نظامیه‌ی بغداد و نیشابور بود، سنگ بنای دانشگاه­‌های امروزی محسوب می­‌شوند. نهضتی که خواجه با ساخت مدارس نظامیه پدید آورد، خیلی زود به سرتاسر شهرهای قلمرو اسلامی تسری پیدا کرد به گونه‌­ای که در قرن پنجم و ششم هجری، کمتر شهر و ناحیه­‌ای یافت می‌­شد که در آن مدرسه­‌ای وجود نداشته باشد. در این مدارس که مورد حمایت حاکمان و امرای محلی نیز بود و منابع زیادی هم وقف آن می­‌گردید، فقه و حدیث، تفسیر، ریاضیات، طب، حکمت، علوم ادبی و ... تعلیم داده می‌­شد. هر نظامیه دارای کتابخانه بود و هر دانشجویی حجره­ خاص خود را داشت و خوراک و خوابگاه و مقرری محصلین بر عهده نظامیه بود. پس از نظامیه بغداد، نظامیه نیشابور معروف­‌ترین این مدارس محسوب می‌­شد که برای امام­‌الحرمین ابوالمعالی عبدالملک عبدالله جوینی ساخته شده بود. او که بیست سال در این مدرسه به تدریس پرداخت، شاگردانی چوم امام محمد غزالی تربیت نمود.

در مورد خواجه نظام­ الملک دو دیدگاه متفاوت وجود دارد. یک دیدگاه وی را به تعصب مذهبی و مخالفت و مقابله با سایر فرق و مذاهب و اندیشه­‌های اسلامی متهم می‌­کند و معتقد است خواجه در فقه تابع و پشتیبان شافعیان و در اصول پیرو اشعری بوده و اگرچه خود را حامی حنفیان هم نشان می­‌داده اما سیاست کلی وی ایجاد تعادل به نفع شافعیان بوده است. او سعی می­‌کرده با سیاستی هوشمندانه قدرت دینی آنان را هم‌زمان که در برابر مشروعیت دستگاه خلافت عباسی بالا می­‌برده، در برابر سلاطین سلجوقی محدود کند. این افراد معتقدند خواجه با تاسیس مدارس نظامیه و تربیت فقه‌­های بزرگ شافعی، گام بزرگی در جهت ارتقای جایگاه مذهب شافعی برداشته و از آن در جهت مقابله با سایر فرق از جمله شیعیان دوازده امامی، اسماعیلیه و حکومت فاطمی مصر بهره گرفته است. هم‌چنین با استفاده از اندیشه‌ی ایرانشهری ساسانی سعی در همراه و همگام کردن دین و دولت داشته و برای رسیدن به مقصود، مذهب سنی شافعی را به عنوان مذهب مورد حمایت دولت انتخاب کرده و آن را «دین درست» نامیده و تمامی سیاست‌های مذهبی خود را بر پایه آن تنظیم کرده است. از نظر این افراد ایدئولوژی حاکم بر مدارس نظامیه مانع آزاد اندیشی و تاثیر آن بر سطوح مختلف جامعه شده است و مدرسان و دانش‌آموختگان نظامیه اساسا مخالف حوزه‌ی آزاداندیشی و رقابت علمی بودند.

دیدگاه دوم از یک طرف در تعلق کتاب سیاست‌نامه‌ی موجود به خواجه نظام­ الملک، به‌عنوان تنها منبع شیعه‌ستیزی و دیگرستیزی خواجه تردید وارد می­‌کنند و از طرف دیگر معتقدند باید بین دشمنی خواجه با فرقه‌ی اسماعیلیه و رفتار وی با سایر فرق و مذاهب تمایز قائل شد. در زمان سلطنت آلپ ارسلان، وقتی خواجه حسن نظام­ الملک به وزارت رسید با کشوری مواجه گردید که بیش از 100 سال تحت استیلای حکومت شیعی مذهب آل بویه قرار داشت و تسامح مذهبی آن‌­ها، زمینه را برای بسط و گسترش سایر اندیشه­‌ها از جمله تشیع دوازده امامی و تفکرات اسماعیلیه فراهم ساخته بود. اسماعیلیه تکاپوی فرهنگی و تبلیغی خود را پیش از ظهور سلجوقیان به صورت پنهانی آغاز کرده بودند اما با گسترش فعالیت­‌های خود به خطرناک­‌ترین تهدید و رقیب سیاسی سلاجقه تبدیل شدند. آن­‌ها با ایجاد تشکیلاتی سری و حیرت‌­آور و ترور مخالفان سیاسی، وحشت عجیبی در سرتاسر منطقه ایجاد کرده بودند. خواجه نظام­ الملک که چنین نفوذ و تهدیدی را تحمل نمی‌­کرد، همه‌ی تلاش خود را برای ریشه‌­کن کردن پیروان حسن صباح به کار بست. به همین جهت یکی از اهداف وی از ساخت نظامیه­‌های متعدد را مقابله با اندیشه­‌های اسماعیلیه دانسته‌­اند. او دشمن سر سخت اسماعیلیه و باطنیان بود و آن‌ها را شوم، ملحد، بددین و فاسد می­‌دانست.

در مورد شیعیان دوازده ­امامی برخی شواهد تاریخی نشان­‌دهنده آن است که خواجه به سادات و خاندان پیامبر اسلام (ص) احترام می­‌گذاشته و به زیارت قبور آنان می­‌رفته و با بزرگان شیعه رابطه‌ی خویشاوندی برقرار کرده است. مشی سیاسی و مذهبی خواجه و رفتار عملی او خصومتی نسبت به شیعیان نشان نمی­‌دهد و بر ارادت و دوستی وی حکایت دارد. به نظر می­‌رسد خواجه به وحدت مذهبی اعتقاد داشته و حداقل تا زمانی که افکار خود را آشکار نمی­‌کردند یا قوانین جاری را رعایت می­‌نمودند مایل به جذب و همکاری با پیروان برخی مذاهب بوده است. هم‌چنین وی تحت تاثیر ملاقات خود با ابوسعید ابوالخیر، همواره به تصوف و صوفیان احترام می‌گذاشته است. اندیشه‌ی ایرانشهری نیز به خواجه کمک می­‌کرده تا علاوه بر همراهی با خلافت اسلامی بغداد تا حدودی استقلال سیاسی و فکری خود را از خلافت بغداد حفظ کند. خواجه اگر چه اعتقاد راسخی به دین داشت اما دین و دولت را برادر و شرط بقای یکدیگر می­‌دانست. اما چون سیاستمدار بود بی‌شتر به مصالح و حفظ قدرت سیاسی می‌­اندیشد و جایگاه اهل سیاست را به درستی می­‌دانست.

خواجه نظام­ الملک از الگوی حکومت یکپارچه مانند حکومت دوره ساسانی و... به‌عنوان الگوی یک نظام آرمانی دفاع می­‌کند. اگر چه خود او از بزرگ­‌ترین ملاکان و زمین­داران زمانش محسوب می‌­شد اما مخالف جریان فئودالی بود که به ظن او به پراکندگی و عدم انسجام کشور می‌انجامید. وی به شدت مخالف جریان­‌های واگرا و استقلال­‌طلب بود و از همین رو با سران غُز که می‌خواستند برای خویش سرزمینی خودمختار و به دور از تسلط دولت مرکزی داشته باشند به شدت دشمنی می­‌ورزید و همواره سعی می‌­نمود از قدرت گرفتن ترکان و خانواده سلطنتی جلوگیری کند. زمان وزارت خواجه، از نظر اقتصادی، اوج رونق و وفور نعمت و فراوانی بود به گونه­‌ای که نان به قیمت ارزان در دسترس همگان قرار داشت. وی هم‌چنین در تدوین و پردازش تقویم جلالی با عمر خیام نیز همکاری داشته است. کتاب سیاست‌نامه یا سیرالملوک، به زبان فارسی در آیین فرمانروایی و کشورداری و اخلاق و زندگی و سیاستِ پادشاهان پیشین به دستور ملکشاه سلجوقی و توسط خواجه نظام­ الملک توسی نوشته شده و از آثار مهم نثر فارسی در قرن پنجم هجری محسوب می‌شود. سبک نگارش کتاب ساده و روشن و خالی از تصنع و تکلف است. برخی محققین معتقدند خواجه در سیاست­‌نامه بیش‌تر به دنبال اغراض سیاسی بوده تا بیان حقایق تاریخی از همین جهت کتاب وی را چندان معتبر نمی­‌دانند. برخی نیز در اصالت تعلق تمام یا بخش­‌هایی از سیاست‌­نامه موجود به خواجه نظام­ الملک تردید و تشکیک وارد کرد­اند.

در سال­‌های پایانی سلطنت ملکشاه سلجوقی، بین او و خواجه نظام­ الملک اختلافاتی پدید آمد که به برکناری و کشته شدن او منجر شد. آن زمان ترور وی را به اسماعیلیه الموت نسب دادند اما برخی محققین امروزی ملکشاه سلجوقی را بانی و آمر قتل وی می­‌دانند. ترکان خاتون، زن ملکشاه و تاج‌­الملک قمی (جانشین خواجه)، از مظنونین بعدی قتل وی هستند. مخالفت خواجه نظام­ الملک با ولیعهدی محمود، پسر سلطان خاتون و چشم­‌ طمع تاج‌الملک به مقام صدارت، انگیزه‌ی این دو جهت قتل خواجه ذکر شده است. گفته می­‌شود در 12 رمضان 485 هجری قمری، زمانی که خواجه با اردوی شاهی از پایتخت یعنی اصفهان به بغداد می­‌رفت با ضربه خنجر مردی صوفی­‌نما از اسماعیلیه به نام بوطاهر ارانی در نزدیکی بروجرد یا نهاوند کشته شده است. برخی نیز صحنه کرمانشاه را محل قتل خواجه دانسته‌­اند. سی و پنج روز پس از قتل خواجه، سلطان ملکشاه سلجوقی نیز به وسیله‌ی زهر مسموم و کشته می­‌شود. قتل سلطان سلجوقی به طرفداران خواجه نظام­ الملک یا خلیفه عباسی «المقتدا بامرالله» نسبت داده شده است.

هر چند آرامگاه این وزیر مقتدر ایرانی با شماره 99 در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده، اما متاسفانه تاکنون گمنام و ناشناخته باقی مانده و مرمت و بازسازی چندانی در آن صورت نگرفته و تا حدی مخروبه شده است. حریم این آرامگاه نیز اصلا رعایت نشده، به گونه‌ای که اگر تابلوی آن را بردارند کسی متوجه تفاوت آن با ساختمان­‌های اطراف نمی­‌شود. ورودی بنا نیز در بیش‌تر ایام سال بر روی گردشگران بسته است و امکان بازدید وجود ندارد.

معماری آرامگاه خواجه نظام­ الملک

ساختمان فعلی آرامگاه خواجه نظام­ الملک توسی پس از دوره‌ی سلجوقی ساخته شده و از معماری ویژه و خاصی برخوردار نیست و شامل سردر، دالانی کوچک، حیاط، ایوان و اتاق مقبره است. ورودی آجری آن دارای یک درِ دو لنگه‌ی چوبی، بدون کوبه است و گچ‌بری یا آجرکاری ساده‌­ای بالای آن دیده می‌شود. داخل ساختمان نیز کاشی‌کاری و گچ‌بری خاصی وجود ندارد و تنها در بخش­‌هایی از کف و ارتفاعی از دیوار کاشی­‌های فیروزه­‌ای رنگ کار شده است. در اتاق مقبره، بر روی بیش‌تر قبرها، سنگ مرمر نفیس قرار داده شده است. بر مدفن خواجه نظام­ الملک نیز سنگ مرمر زیبایی نصب شده که کتیبه­‌ای مزین به آیت­‌الکرسی و عبارات دیگر بر آن نقش بسته است. از آن جهت که عبارات موجود بر روی سنگ‌ ­قبرها به شیوه سلجوقیان نگارش نشده، به احتمال زیاد این سنگ­‌ها یا در دوره‌ی صفوی نصب شده یا در این دوره بر روی سنگ ­قبرهای باقی‌مانده از دوره‌ی سلجوقی حکاکی صورت گرفته است.

پیشنهاد برای دیدن آرامگاه خواجه نظام­ الملک

در گوشه­­‌کنار شهر اصفهان آثار و اماکن تاریخی و فرهنگی متعددی وجود دارد که هر کدام می­‌تواند به عنوان یک مقصد گردشگری مورد توجه قرار گیرد. آرامگاه دارالبطیخ یکی از جاذبه‌­های تاریخی مهم شهر اصفهان است که متاسفانه مورد بی­‌مهری قرار گرفته و گمنام و ناشناخته باقی ­مانده است. این درحالی است این آرامگاه مدفن چند تن از شخصیت­‌های مهم و تاثیرگذار تاریخ ایران است. به همین جهت دیدن این بنای تاریخی در کنار بازدید از سایر جاذبه­‌های تاریخی نزدیک آن از جمله مسجد جامع (عتیق)، منار ساربان، منار چهل دختران، منار دارالضیافه و آرامگاه سلطان بخت آغا، خانه هارونیه و... توصیه می­‌گردد. لازم به ذکر است قبل از عزیمت حتما از باز بودن آن اطمینان حاصل نمایید.

آرامگاه خواجه نظام­ الملک آرامگاه خواجه نظام­ الملک 2022-12-31 13:00:07+3:30 2023-10-16 07:43:12+3:30 در محله‌ی احمدآباد اصفهان، آرامگاهی کوچک و بی­‌پیرایه به نام دارالبطیخ وجود دارد که مقبره‌ی چند تن از بزرگان و سلاطین دوره‌ی سلجوقی از جمله آرامگاه خواجه نظام­ الملک توسی است. گفته می­‌شود این مکان در ابتدا خانه‌ی خود خواجه یا مدرسه‌ی ملکشاهی بوده و بنایی درخور و شایسته داشته و مادی (جوی آب) مشهور به فدین در باغ وسیع آن جاری و درخت چناری در ورودی آرامگاه بوده است. مهری زاغی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10398 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com

Frequently Asked Questions(FAQ)

آدرس آرامگاه خواجه نظام­ الملک?

استان اصفهان‌- اصفهان- خیابان ولی عصر (عج)‌- محله احمد آباد‌- کوچه خواجه نظام‌الملک

آرامگاه خواجه نظام­ الملک آرامگاه خواجه نظام­ الملک در محله‌ی احمدآباد اصفهان، آرامگاهی کوچک و بی­‌پیرایه به نام دارالبطیخ وجود دارد که مقبره‌ی چند تن از بزرگان و سلاطین دوره‌ی سلجوقی از جمله آرامگاه خواجه نظام­ الملک توسی است. گفته می­‌شود این مکان در ابتدا خانه‌ی خود خواجه یا مدرسه‌ی ملکشاهی بوده و بنایی درخور و شایسته داشته و مادی (جوی آب) مشهور به فدین در باغ وسیع آن جاری و درخت چناری در ورودی آرامگاه بوده است. استان اصفهان‌- اصفهان- خیابان ولی عصر (عج)‌- محله احمد آباد‌- کوچه خواجه نظام‌الملک +98 استان اصفهان‌- اصفهان- خیابان ولی عصر (عج)‌- محله احمد آباد‌- کوچه خواجه نظام‌الملک استان اصفهان‌- اصفهان- خیابان ولی عصر (عج)‌- محله احمد آباد‌- کوچه خواجه نظام‌الملک IR نمایش و مسیریابی در نقشه گوگل آرامگاه خواجه نظام­ الملک آرامگاه خواجه نظام­ الملک در محله‌ی احمدآباد اصفهان، آرامگاهی کوچک و بی­‌پیرایه به نام دارالبطیخ وجود دارد که مقبره‌ی چند تن از بزرگان و سلاطین دوره‌ی سلجوقی از جمله آرامگاه خواجه نظام­ الملک توسی است. گفته می­‌شود این مکان در ابتدا خانه‌ی خود خواجه یا مدرسه‌ی ملکشاهی بوده و بنایی درخور و شایسته داشته و مادی (جوی آب) مشهور به فدین در باغ وسیع آن جاری و درخت چناری در ورودی آرامگاه بوده است. استان اصفهان‌- اصفهان- خیابان ولی عصر (عج)‌- محله احمد آباد‌- کوچه خواجه نظام‌الملک +98 استان اصفهان‌- اصفهان- خیابان ولی عصر (عج)‌- محله احمد آباد‌- کوچه خواجه نظام‌الملک استان اصفهان‌- اصفهان- خیابان ولی عصر (عج)‌- محله احمد آباد‌- کوچه خواجه نظام‌الملک IR نمایش و مسیریابی در نقشه گوگل Adults Persian English.

آرامگاه خواجه نظام­ الملک

در محله‌ی احمدآباد اصفهان، آرامگاهی کوچک و بی­‌پیرایه به نام دارالبطیخ وجود دارد که مقبره‌ی چند تن از بزرگان و سلاطین دوره‌ی سلجوقی از جمله آرامگاه خواجه نظام­ الملک توسی است. گفته می­‌شود این مکان در ابتدا خانه‌ی خود خواجه یا مدرسه‌ی ملکشاهی بوده و بنایی درخور و شایسته داشته و مادی (جوی آب) مشهور به فدین در باغ وسیع آن جاری و درخت چناری در ورودی آرامگاه بوده است. استان اصفهان‌- اصفهان- خیابان ولی عصر (عج)‌- محله احمد آباد‌- کوچه خواجه نظام‌الملک +98 استان اصفهان‌- اصفهان- خیابان ولی عصر (عج)‌- محله احمد آباد‌- کوچه خواجه نظام‌الملک استان اصفهان‌- اصفهان- خیابان ولی عصر (عج)‌- محله احمد آباد‌- کوچه خواجه نظام‌الملک IR unknown

مکان‌های نزدیک

نمایش و مسیریابی در نقشه گوگل

مکان     کارگاه صنایع دستی     غذا و خوردنی     محتوای فعلی     خدمات شهری     شما اینجا هستید     محل اقامت در خدمات سلامت و زیبایی     محل مرکز سلامت و زیبایی در خدمات سلامت و زیبایی     مرکز خدمات سلامت و زیبایی