زری نفیس ترین پارچه دستباف ایرانی

زری بافی

زری، نفیس‌ترین و افسانه‌ای‌ترین دست‌بافته ایرانی و از زیباترین های نساجی سنتی است که در روزگار رونق و رواج خود شهرتی عالم‌گیر داشته و هم اکنون نمونه‌هایی از آن زینت بخش موزه‌ها و سایر مراکز هنری ایران و دیگر کشورهای جهان است. این هنر دارای سابقه‌ای طولانی از لحاظ بافت و تولید است. به طور اجمال از تاریخ و کتب قدیمه چنین استنباط می‌شود که نخست در زمان هخامنشیان و سپس در زمان ساسانیان بافتن پرده‌ها و پارچه‌های زری رواج داشته و برای تزیین کاخ‌های سلاطین و کلیساهای جهان به کار می‌رفته است.

مرکز عمده زری‌بافی ایران در گذشته یزد بوده است و از این شهر به دیگر نقاط جهان صادر می‌شده است. در آران و بیدگل و در کاشان نیز این هنر به همت میراث فرهنگی هنوز زنده است.

تعریف زری

زری یعنی پارچه ساخته شده از زر و طلا! در این پارچه پودها از طلا بافته می‌شد. زری یا زربفت پارچه ای ظریف و بسیار گران بهاست که چله یا تار آن از ابریشم خالص است و پودهای آن ابریشم رنگی و یکی از پودها، نخ گلابتون است که می تواند زرین یا سیمین باشد. برای بافت فقط دو الی سه سانتی متر از پارچه‌های زربافت بیش از 7 الی 8 ساعت کار مفید در روز نیاز است و به همین دلیل پارچه‌های زربافت بسیار ارزشمند هستند.

تاریخچه زری

در مورد تاریخچه زری بافی باید گفت که بافت‌ پارچه‌هایی‌ که‌ در متن‌ و نقوش‌ آن‌ها، نخ‌های‌ گلابتون ‌به‌ کار گرفته‌ شده‌ بنا به‌ روایات‌ تاریخی‌ به‌ دو هزار سال‌ پیش‌ می‌رسد. هردودت‌؛ مورخ‌ مشهور یونانی‌ نوشته‌ است‌: «رومیان‌ به‌ خاطر زیبایی‌ و اشتهار زربفت‌های‌ سنتی‌ ایران‌ همه‌ ساله‌ مبالغ‌ هنگفتی‌ می‌پرداختند.»

بدون شک بافتن پارچه‌های زربفت، مانند قالی و گلیم از زمان هخامنشیان در ایران مرسوم بوده است. زیرا در بسیاری از نقوش برجسته تخت جمشید، شوش و حتی پاسارگاد، نقوشی در حاشیه‌های لباس شاهنشاهان و درباریان به چشم می خورد که حاکی از این است که لباس آن‌ها از پارچه‌های زربفت بوده، در حاشیه آستین‌ها و یقه لباس، قطعاتی از طلای ناب به شکل شیر، مرغ، ستاره با گل پنج‌پر و یا نقوش هندسی مانند مثلث و غیره می‌دوختند و بسیاری از این قطعات طلا، امروزه در موزه ایران باستان و موزه‌های دیگر دنیا موجود است که متعلق به عهد هخامنشی می‌باشد.

از دوره ساسانیان نیز در کلیساها و موزه‌های خارج از ایران، نمونه های متعدد زری موجود است. بسیاری از تاریخ‌دانان بر این باور هستند که این دوره، دوره شکوفایی و طلایی هنر و تمدن ایران بوده است. بسیاری از بافته‌های این دوره در کلیساها و موزه‌های غرب، به یادگار مانده است. زری‌های دوره ساسانیان به قدری مورد توجه بود، که از تمام نقاط دنیا خواستار آن بودند و وقتی کسی به ایران مسافرت می‌کرد، بهترین هدیه‌ای که می‌توانست ببرد یک قطعه زری بود.

پس از سلجوقیان و در دوران کشتار و ویرانی مغولان، هنرمندان نه مجالی برای خودنمایی داشتند و نه حکومت چنین چیزی می‌خواست. هر چند که در اواخر حکومت مغولان اوضاع اندکی رو به بهبود رفت اما هیچ گاه شکوه دوران پیشین، تکرار نشد.

با سقوط صفویان، افشاریه و زندیه و قاجاریان هم این هنر رونق چندانی نداشت. کاشان یکی از شهرهایی بود که از آغاز در بافت پارچه‌های گوناگون شهره بود. استاد محمد خان نقشبند این هنر را دوباره زنده می‌کند و فرزندانش راه پدر را ادامه می‌دهند. در دوران پهلوی به دلیل نیاز دربار برای لباس‌های زربفت چه برای پوشش و چه برای هدیه دادن، بار دیگر بافت پارچه‌های زرباف رونق گسترده‌ای گرفت. به ویژه در زمان تاج‌گذاری که لباس‌های دربار باید از این پارچه‌های بافته می‌شد.

با ورود ماشین‌های بافندگی و آسان شدن فن بافت این هنر تقریبا به جز در چند زیرزمین خانه‌های سنتی منطقه کاشان، یزد و اصفهان، در جای دیگری وجود نداشت. تا این که همزمان با گشایش مدرسه صنایع مستظرفه قدیم یکی از استادان بزرگ این رشته به نام محمد طریقی از کاشان به تهران منتقل شد و این رشته را گسترش داد و شاگردان بسیاری تربیت کرد، تا جایی که در سال 1352 در تهران اساتید متخصص در رشته بافت زری و مخمل به بیش از هفتاد نفر رسیده بودند. اکنون‌ در کارگاه‌ زری‌بافی‌ میراث‌ فرهنگی‌ کشور در تهران‌ و هنرستان‌ هنرهای‌ زیبای‌ اصفهان‌ و میراث‌ فرهنگی‌ کاشان و چند کارگاه پاره وقت آران و بیدگل، از جمله‌ی کارگاه‌هایی که هنوز هم مشغول به کار است؛ کارگاه منصور متشکر، نمونه‌هایی ‌از انواع‌ زری‌ و مخمل‌ بافته‌ می‌شود.

نقش‌های زری

ترکیبات‌ نقوش‌ ساسانی‌، برگرفته‌ از مرغ‌ و پرندگان‌، جانوران‌ و شکارگاه‌ و سواران‌ و طرح های‌ تجریدی‌ و انتزاعی‌ بود.

در دوره‌های‌ اسلامی‌، نقوش‌ حیوانات‌ و پرندگان‌ مانند شیر، عنقا و عقاب‌ که‌ زربفت‌ شده‌اند و در متن‌ پارچه‌ها، جلال‌ و شکوهی‌ داشتند از پیشرفت‌ تکنیک‌ پارچه‌ بافی‌ در عصر سلجوقیان‌ است‌. طرح‌های‌ شقایق‌ و نیلوفر آبی‌ نیز از عناصر تزیینی‌ در بافت‌ پارچه‌‌های‌ این‌ دوره‌ است‌.

در دوره‌های‌ صفویه تدریجا طرح‌های‌ تازه‌ای‌ به‌ ابتکار طراحان‌ و بافندگان‌ ایران‌ عبارت‌ بود از اشکال‌ انسانی‌، تصویر حیوانات‌ و پرندگان‌ و گل‌ و گیاه‌ و گاهی‌ نیز تصاویر داستان‌های‌ رزمی‌ و بزمی‌ بر آن‌ها نقش‌ بسته‌ است‌.

به لحاظ کیفیت طرح‌ها و نقش‌های به کار رفته در دوره‌های قبل و بعد از اسلام، هر دوره‌ای بیانگر اصالت فرهنگی و تاریخی زمان خویش است و همسانی و اتحاد کاملی با دیگر هنرهای آن روزگار دارد. به طور مثال، طرح‌هایی را که بر روی ظروف فلزی دوره ساسانی و سفالینه‌های آن زمان دیده می‌شود بر روی پارچه‌های آن زمان نیز می‌توان یافت و یا در دوره اسلامی، طرح‌هایی را که به شکل شکارگاه ترسیم می‌شده با همان شیوه و سبک می‌توان در پارچه‌ها رویت کرد.

کاربرد زری

این‌ پارچه‌‌ها، برای‌ تن‌ پوش‌ پادشاهان، وزیران، بزرگان و درباریان‌ به‌ کار می‌رفت‌. همچنین به عنوان یک هدیه ارزشمند در دربار شاهان ایران برای هدیه دادن به شاهان بیگانه به حساب می‌آمد.

زری - نفیس ترین پارچه دستباف ایرانی زری - نفیس ترین پارچه دستباف ایرانی 2019-09-11 12:28:56+3:30 2021-11-09 13:26:29+3:30 زری یعنی پارچه ساخته شده از زر و طلا! در این پارچه پودها از طلا بافته می‌شد. زری یا زربفت پارچه ای ظریف و بسیار گران بهاست که چله یا تار آن از ابریشم خالص است و پودهای آن ابریشم رنگی و یکی از پودها، نخ گلابتون است که می تواند زرین یا سیمین باشد. زری, زری بافی, نساجی, نساجی سنتی, دست بافت سنتی, دستبافت سنتی, دستبافی, دستبافت, دست بافی, دست بافت, گلابتون, نخ گلابتون, زربفت, زربافت, محمد خان نقشبند, محمد خان نقش بند, محمد طریقی, منصور متشکر, معصومه طارمی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10211 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com