ترمه پارچه ای گرانبها از ابریشم

ترمه بافی

ترمه، نوعی پارچه گران بهای بافته شده از الیاف بسیار لطیف ابریشم است که از جمله صنایع دستی نساجی سنتی نفیس ایران محسوب می‌شود. ترمه با طرح های بسیار متنوعی در یزد و کرمان بافته می‌شده است ولی امروزه تنها در یزد تولید می شود و ترمه یزد به زیبایی بسیار معروف است.

تعریف ترمه

پارچه ترمه به پارچه ظریف و لطیفی اطلاق می‌شود که از دو سری نخ تار و پود و با دست بافته شده باشد، به نحوی که پود در پشت پارچه به صورت آزاد و تراکم پودی آن زیاد باشد. جنس آن از کرک و پشم یا ابریشم با طرح‌های اصیل و سنتی ایران است.

تاریخچه ترمه

ترمه هم از آن دسته پارچه های قدیمی است که نمی توان قدمت مشخصی را برای آن در نظر گرفت. از تاریخچه ترمه تا قبل از سال 900 هجری قمری سندی در دست نیست و تنها نشانه‌های این هنر و صنعت از دوره صفویه به بعد بر جای مانده است. در مورد خاستگاه ترمه اختلاف نظر بسیاری وجود دارد. برخی بر این باورند که ترمه در کشمیر متولد شده و از آن جا به ایران راه یافته است. اما عده دیگری ایران را زادگاه ترمه می دانند.

متن یک سنگ نوشته تاریخی در دهلیز مسجد جامع یزد، حکایت از آن دارد که مردم شهر یزد از سده‌های پیش به بافت پارچه‌های ترمه اشتغال داشته‌اند. این شهر در روزگاران گذشته یکی از مراکز بزرگ زرتشتیان ایران بود. با ورود اسلام، برخی زرتشتیان که اغلب ترمه باف بودند با مهاجرت به هند، پارچه‌بافی آن دیار را نیز تحت تاثیر خود قرار دادند و موجب پیدایش تحولاتی در آن شدند. بررسی ها نشان می دهد که بته جقه پیش از رونق ترمه بافی در کشمیر وجود نداشت و این مهاجران ایرانی بودند که این طرح کهن را با خود به آن جا بردند.

برخی می گویند که شال های پشمی ایران و هند معروف به شال کشمیر، ترمه هایی زیبا و بافته شده از پشم های نرم کشمیری با الیاف بلند بودند. پژوهشگران بر این باورند که توسعه شال بافی در زمان حکمران کشمیر، در سده 15 میلادی رخ داد و نام ترمه را هندی‌ها و کشمیری ها بر روی این پارچه نهادند. ترمه یا تیرمه واژه‌ای هندی است که معنی درخت سرو خمیده را می‌دهد. برخی نیز این واژه را دارای ریشه فارسی می دانند و عده ای دیگر ترمه و تِرما را معادل شال کشمیری تلقی می کنند.

گفته می‌شود که این هنر در ابتدای ورود به ایران در انحصار زرتشتیان یزد بود. آن ها ترمه بافی را برای دوخت شلوار گبری (نوعی تن‌پوش مخصوص مجالس جشن و سرور) به کار می‌بردند و مُحَرَّمات (نوعی شال راه راه) نیز از آن درست می‌کردند و به کمر می‌بستند. کم کم سایر مردم یزد و عده‌ای از کرمانی‌ها نیز با این هنر آشنا شدند. در منابع دیگر آمده که بافت ترمه (ترمه بافی) در کرمان آغاز شد و سپس در یزد به حد اعلای خود رسید. برخی می‌گویند ترمه یزد، همان پارچه بافت کرمان به نام رضا ترکی/ترک بوده که در طول زمان تکامل یافته است.

مواد اولیه ترمه

معمولا ترمه را از پشم و ابریشم می‌بافند. اما پشم سفید رایج ترین پشمی ‌است که در بافت ترمه مورد استفاده قرار می‌گیرد زیرا می‌توان آن را با هر رنگی که دلخواه است رنگ آمیزی نمود. پشم ترمه باید مرغوب باشد و الیاف بلندی داشته باشد .

مراحل آماده سازی پشم شامل ریسیدن، سفید کردن، رنگرزی پابت کردن رنگ با انواع دندانه ها از قبیل زاج سفید، قلع، روی، کلر، سرب و سولفات‌های دیگر که مواد معدنی و مازوج و برگ سماق و غیره است.

تجهیزات ترمه

دستگاه بافندگی ترمه، تقریبا شبیه سایر دستگاه های نساجی سنتی، چوبی است و در خود مناطق تولید و توسط صنعتگران محلی ساخته می شود. این نوع دستگاه‌ها چهار وردی است که وردها توسط پدال هایی که در زیر پای بافنده قرار دارند به حرکت در می‌آیند. پس از تهیه مواد اولیه و تدارک دستگاه بافندگی کار چله کشی به شکلی که در بافت سایر منسوجات دست بافت رایج است انجام می‌شود و سپس به وسیله گوشواره کش و استاد بافته می شود. در مطالب بعدی در یلدامدتور به طور مفصل به مراحل بافت ترمه خواهیم پرداخت.

رنگ های ترمه

رنگ ترمه‌های ایرانی معمولا از گیاهان طبیعی تهیه می‌شود. این رنگ ممکن است از ریشه، تنه، برگ ها، گل، میوه و یا پوست گیاهان به دست آید. از جمله رنگ‌های رایج در ترمه می‌توان به نارنجی - قرمز، بنفش -  قرمز، قرمز - قهوه ای، آبی یا آبی تیره، قهوه ای - خاکستری، زرد پررنگ، زرد روشن، قهوه‌ای، قهوه‌ای ‌- ‌خاکستری، بنفش، قهوه‌ای -  زرد، عنابی، قرمز، سبز، نارنجی و مشکی اشاره کرد.

نقش های ترمه

نقش‌های ترمه قدیمی هستند و قدمت برخی از آن ها به 400 تا 600 سال پیش می‌رسد. این نقش‌ها به صورت ارثی و از پدر به پسر و نسل به نسل به دست بافندگان امروز رسیده‌اند. رایج‌ترین نقوش ترمه عبارت است از:

بته جقه، شاه عباسی، بته خرقه ای، بته ترمه ای، بته کشمیری، طرح جام، بته اژدری، رضا ترکی، گلزار، قاب قرآن، خجسته، ‌تاجی، بته بادامی، بته سروی، بته گلزاری، بته بادامی، بته خوابیده، بته تاجی، بته کنگره‌ای، بته کلاغی، ترمه بند، نقش افشان بند، نقش لری، راه راه (محرمات)، شاخ گوزنی، امیری و...

انواع ترمه های ایرانی و کشمیری به شرح زیر می باشند:

شال چارقدی، شال راه راه، شال اتابکی، شال ‌بندی، شال محرمات، شال کشمیری، شال زمردی، شال کرمان، شال امیری، شال یزدی، شال کمربندی، شال رضوی

کاربرد ترمه

ترمه در زمان‌های گذشته مصارف متنوع و گوناگونی داشته است. مردم شهر یزد در زندگی خود و سنت ها و برپایی آیین ها و مراسم از این دست بافته به نوعی استفاده می کنند که همواره از اهمیت خاصی برخوردار است. پارچه ترمه به عنوان پشتوانه‌ای مالی نسل اندر نسل در جهیزیه دختران حفظ می شود. همچنین مردم یزد در ایام محرم بر روی علم‌هایی که در دسته‌های عزاداری حمل می شود پارچه‌های دست‌ باف ترمه را آویزان می‌کنند. از دیگر کاربردهای ترمه می توان به دوختن لباس های فاخر و اشرافی، پرده، جا نماز، هدیه دادن پارچه مبلمان پشتی و رومیزی و... اشاره کرد.

از جمله ترمه بافانی که هنوز از نقش های قدیمی در ترمه های خود استفاده می کنند می توان از حاجی علی آقا خجسته، استاد غلام صنعتی و علی محمد دوست حسینی نام برد.

ترمه - پارچه ای گرانبها از ابریشم ترمه - پارچه ای گرانبها از ابریشم 2019-09-08 15:29:05+3:30 2022-08-05 17:40:48+3:30 پارچه ترمه به پارچه ظریف و لطیفی اطلاق می‌شود که از دو سری نخ تار و پود و با دست بافته شده باشد، به نحوی که پود در پشت پارچه به صورت آزاد و تراکم پودی آن زیاد باشد. جنس آن از کرک و پشم یا ابریشم با طرح‌های اصیل و سنتی ایران است. علی محمد دوست حسینی, غلام صنعتی, حاجی علی آقا خجسته, شال یزدی, شال کرمان, شال کشمیری, شال اتابکی, شال چارقدی, شلوار گبری, ترما, تیرمه, شال کشمیر, بته جقه, صنایع دستی ایران, صنایع دستی, دست بافی, دست بافت, دست بافت سنتی, دستبافت, دستبافی, دستبافت سنتی, نساجی سنتی, نساجی, ترمه بافی, ترمه, معصومه طارمی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10211 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com