گلیم قالی بدون کرک!

دستبافته‌های گروه بافته‌های داری و غیر دارای شامل قالی، گلیم، سیاه چادر بافی، شیشه درمه بافی، اُیی بافی (دولایه بافی)، زیلو بافی و نمدمالی سنتی است که هر یک دارای زیر مجموعه‌های مختلفی است.

در تعریف صنایع دستی به فعالیت مستقل قالی بافی که کلیه امور صدور مجوز، تولید و صادرات به وزارت صنعت، معدن و تجارت واگذار شده است اشاره شد. از رشته‌های زیر مجموعه این رشته می‌توان خرسک بافی، گبه بافی و قالی نقش برجسته (گل برجسته) را نام برد.

گلیم بافی به عنوان یکی از تولیدات هنری و صنعتی ریشه در فرهنگ و تاریخ مردم ایران دارد که از رشته‌های زیر مجموعه این هنر می‌توان به پِلاس بافی، دوره جین بافی (وارونه بافی)، رِندبافی (سرانداز بافی)، گلیم ساده/دورو، سفره کردی، سوزنی، شیریکی پیچ، گچمه بافی، گلیم نقش برجسته (گل برجسته)، لی بافی بختیاری، مَسندبافی، ورنی و سفره آردی نام برد.

نمد مالی نیز به عنوان دستبافته‌ای غیر داری و از ابتدایی‌ترین شیوه‌های تولید است که دارای تار و پود نبوده، بلکه از خاصیت ارتجاعی پشم و در هم فشردن آن به تولید محصولاتی چون زیر انداز، کلاه و لباس می‌پردازند. شیوه نمد مالی و تهیه نمد از زمان‌های گذشته تا کنون تغییری نکرده است و در نقاط مختلف تقریبا یکسان است.

در این بخش ابتدا به معرفی گلیم بافی و شیوه تولید، سپس معرفی تجهیزات و معرفی انواع مختلف گلیم و نمد مالی می‌پردازیم. قبلا اصطلاحات گلیم بافی را نیز با هم بررسی کردیم.

تعریف گلیم

واژه گلیم از نظر نویسندگان در معانی مختلفی تعریف شده است. گلیم را به طور ساده یک فرش یا بافت صاف یا یک نوع قالی بدون کرک یا خواب گره خورده تعریف نموده اند.

در لغت نامه دهخدا به «پوشش معروفی که از موی بز و گوسفند بافند» گلیم اطلاق می شود و در غالب نقاط جهان و در بیشتر زبان ها به «کیلیم» یا «گلیم» معروف است.

گلیم بافی از جمله دستبافته هایی است که اکثر قریب به اتفاق مردم ایران با بافت آن آشنایی داشته، از طرفی ملل دنیا هم این بافته‌ها را با نام ایران و ایرانی می‌شناسند. این بافته‌ها زمانی به عنوان زیراندازی گرم و راحت مورد استفاده قرار می‌گرفتند، ولی بعدها به شکل کالایی پر شکوه برای نمایش قدرت و اعتبار در آمدند. گلیم از جمله صنایع دستی است که طرفداران بسیاری در کشور ما دارد و حتی بسیاری از توریست‌ها را به خود جذب می‌کند. دلیل این محبوبیت تنوع جنس، طرح و رنگ‌های انواع گلیم است که در کشور ما از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب، انواع مختلفی دارد. بخش بزرگی از فلات ایران سابقه‌ای طولانی در هنر گلیم بافی دارند. برای مثال در کشور افغانستان مانند ایران با نام «گلیم» شناخته می شود. در اوکراین با نام «گیلیم»، در منطقه قفقاز با نام «بداس» و در کشور‌های عربی با نام «لیاط» و همچنین در شرق اروپا با نام «چیلیم» و در ترکیه با نام «کیلیم» انواع گلیم را بافته و می شناسند.

تاریخچه گلیم

تاریخچه دقیقی از گلیم بافی در دسترس نیست ولی به نظر می‌رسد از زمانی که انسان‌ها توانستند برخی حیوانات مانند بز و گوسفند را اهلی کرده و پرورش دهند و از پشم و موی آن‌ها استفاده کنند، گلیم هم تولید می شده. بعد از این دوره بود که بشر توانست پشم و موی حیوانات را به کمک ریسندگی به نخ تبدیل کند و زیر‌انداز‌های ساده ببافد. با این که می‌توان این روند را حدس زد ولی مشخص نیست که اولین بار چه زمانی و در چه منطقه‌ای گلیم‌های ابتدایی بافته شدند. با این حال بر اساس وسایل باقی‌مانده از زمان باستان، قدمت گلیم ها و وسایل آن را بیش از 8 هزار سال می‌دانند.

اولین بافته‌های داری، مانند زیرانداز یا فرشی از نی و گیاهانی که در باتلاق های بین النهرین می‌رویید، بافته شده است و به همین علت پیشینه این بافته ها را شاید بتوان با الهام از به هم بافتن ساقه گیاهان و تهیه حصیر دانست. می توان این گونه فرض کرد که این ویژگی و فن‌آوری که به صنعت بافندگی مزین شده است، از بین ایلات، عشایر و چادرنشینان فلات ایران سر بر آورده و در این میان عامل قریحه این مردمان ساده در ایجاد نقش‌ها و رنگ‌های بدیع تاثیر بسیاری داشته و به تدریج این فن توسط قبایل بیابانگرد در طول زمان‌های متمادی به شهرها نیز سرایت کرده است.

مواد اولیه گلیم

مواد اولیه بافته‌های داری پشم گوسفند، پشم شتر، موی بز و اسب و پنبه است. نزدیک به ده هزار سال پیش که انسان به دامپروری و اصلاح نژاد دام پرداخت، به تدریج پشم گوسفند به الیاف بلند و نرمی که قابل ریسیدن بود، تبدیل شد. غالبا جنس تار‌ها از پنبه یا پشم و حتی گاهی ابریشم است و پود آن پشم، کرک و همچنین ابریشم است. ممکن است در بافت گلیم تنها از یک جنس برای تار و پود استفاده شود و همچنین ممکن است جنس هر کدام متفاوت باشد. این موضوع بستگی به نوع منطقه و گلیمی دارد که بافته می‌شود .امروزه به علت عدم دسترسی به مواد اولیه (کمبود نخ پشمی و...) استفاده از کاموا جایگزین شده که این امر باعث کاهش کیفیت و مرغوبیت گلیم می شود.

ابزار و تجهیزات گلیم

ابزار کار گلیم بافی شامل دار، شانه یا دفتین، قیچی و قلاب است. در مقالات آینده این اجزا به صورت مفصل توضیح داده خواهد شد.

مراحل تولید گلیم

چله کشی، بافت (زنجیره بافی، کرباسبافی، ملیله بافی، بافت نقش اصلی با انواع پودگذاری ساده، پود اضافی معلق و بافت منحنی). در در مقالات آینده این موارد به طور مفصل توضیح داده خواهد شد.

نقش های گلیم

نقش‌های گلیم به دلیل فن خاص بافت، بیشتر به صورت اشکال هندسی است. اما با وجود این محدودیت، از تنوع و قدرت هنری وسیعی برخوردار است. اگر چه نقش‌های به کار گرفته شده در گلیم ها اغلب یکسان هستند، ولی گلیم‌های بافته شده در هر منطقه چه از نظر طرح و چه از حیث بافت و رنگ آمیزی، مختصات خاص منطقه بافت و در واقع هویت ویژه خود را دارند.

نقوش گلیم با معانی و مفاهیم خاص خود، گذشته از آن که فضای دید گلیم را زیباتر می‌نمایند، بیانگر آرزوها و نیازهای انسان‌ها و الهام از فضای زندگی خود است.

به دلیل امکانات و تسهیلات ارتباطی که به مرور زمان بین روستاها و شهرها ایجاد شده است، بافندگان، امکان برخورد و آشنایی با دستبافته های یکدیگر را نیز پیدا کرده‌اند که این موضوع باعث شده آن ها به هنگام بافت، نقش‌های مناطقی که از آن گذر کرده اند، در ذهنشان مانده و شبیه به آن نقش‌ها را در گلیم خود می‌بافند.

این نقوش به طور عمده به صورت ذهنی، نقش‌های شکسته و هندسی الهام گرفته از پرندگان، حیوانات و انسان، تکرار یک نقش و در آمیختن با دیگر نقوش، نقوشی با بافت ساده و راه‌راه‌های رنگی است و در برخی مناطق نقوش منحنی نیز وجود دارد.

رنگ های گلیم

رنگ غالب گلیم عبارت است از زرد نارنجی، قرمز، سبز، آبی تیره و روشن، سفید، انواع کرم و... که در واقع استفاده از رنگ در گلیم کاملا به صورت ذهنی و سلیقه‌ای انجام می‌شود و قانون یا عرف خاصی از چگونگی کاربرد رنگ ها در گلیم وجود ندارد. بلکه هر گلیم نشانگر روحیه و سلیقه فردی بافنده در استفاده از رنگ های سفید، نارنجی، سبز، قرمز، زرد، آبی، سورمه‌ای، قهوه‌ای و سیاه است.

کاربرد گلیم

گلیم به شکل سنتی بیشتر به عنوان زیرانداز، روانداز، پرده، چادر، دیوارپوش، سفره، رختخواب پیچ، سجاده، خورجین، پوشش حیوانات، مفرش و حتی سفره مورد استفاده قرار می‌گیرد ولی امروزه به عنوان یک پوشش مدرن تزیینی برای خانه‌های شهری کاربرد دارد.

مهمترین مناطق بافت گلیم در ایران

استان های قزوین (دو منطقه معروف الموت و بویین زهرا)، تهران (ورامین و ساوه و...) کرمان (سیرجان)، اردبیل، کرمانشاه، هرمزگان، گیلان، مازندران، همدان، ایلام، شهرکرد، فارس ایلات قشقایی و بختیاری و... به بافت گلیم اشتغال دارند. با یلدامدتور بمانید.

گلیم - قالی بدون کرک! گلیم - قالی بدون کرک! 2019-09-22 09:16:57+3:30 2023-02-21 16:08:25+3:30 واژه گلیم از نظر نویسندگان در معانی مختلفی تعریف شده است. گلیم را به طور ساده یک فرش یا بافت صاف یا یک نوع قالی بدون کرک یا خواب گره خورده تعریف نموده اند. در لغت نامه دهخدا به «پوشش معروفی که از موی بز و گوسفند بافند» گلیم اطلاق می شود و در غالب نقاط جهان و در بیشتر زبان ها به «کیلیم» یا «گلیم» معروف است. قالی, گلیم, سیاه چادر بافی, سیاه چادر, شیشه درمه بافی, شیشه درمه, ایی بافی, زیلو بافی, زیلو, نمدمالی, نمد مالی, نمد, صنایع دستی, خرسک بافی, گبه بافی, گبه, گلیم بافی, پلاس بافی, دوره جین بافی, رندبافی, سفره کردی, سوزنی, شیریکی پیچ, گلیم شیریکی پیچ سیرجان, گلیم شیریکی پیچ, گچمه بافی, لی بافی بختیاری, لی بافی, مسندبافی, معصومه طارمی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10211 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com