نقاشی روی چوب در خانه های قزوین هنری ماندگار و شایسته ترویج

شهر قزوین به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و سیاسی به عنوان پایتخت در دوره‌ی صفویه و چهارراه ارتباطی مهم کشور در دوره‌ی قاجار، محل گرد آمدن گروه بسیاری از هنر­وران مانند نقاشان، خوشنویسان، تذهیب­‌گران و نویسندگان شد. کاخ­‌ها، خانه‌ها و مدارس شکوهمندی در این شهر بنا شد و هنرهای بسیاری بنا به ضرورت به اوج شکوفایی رسید. از آثار متداول، نقاشی روی چوب را می‌توان بر آثار چوبی چون آینه­‌های در­دار، جعبه، انواع قاشق و افشره خوری، قلمدان‌ها و... موجود در موزه‌ی شهر، که در نهایت ذوق و سلیقه بود و هنرنمایی تزئینات نقاشی بر چوبی در خانه‌ها، بر سقف­‌ها، اُرسی­‌ها، در­ها، پنجره­‌ها، دولاب و دولابچه­‌ها، روزن­ها و شیر­سر­ها مشاهده کرد. تزییناتِ چوبی به عنوان یکی از آرایه­‌های وابسته به معماری بنا­های دوره‌ی قاجار بسیار مورد توجه قرار گرفت که نمونه‌های بارز این هنر را می‌توان در نقاشی‌های روی چوب حسینیه امینی‌ها، خانه‌های حاج فتحعلی‌ها، میریان‌زاده، اسدی، رضایی، شکوهی و... نام برد. در حال حاضر با توجه به استقبال بازار و مهارت هنرمندان در به‌کارگیری نقاشی روی چوب، این هنر در قزوین در آثار کاربردی چون قاب آینه، مبلمان، جعبه‌ی عطاری و... دارای رونق است.

نقاشی روی چوب در قزوین

در قزوین نقاشی بر آثار چوبی معمول بوده است. به طوری که روی در­ها و اُرسی­‌ها و سقف اتاق­‌ها را نقاشی و روی آن از روغن کمان به عنوان رنگ جلا استفاده می­‌کردند. اکثر آثار به جای مانده متعلق به دوره‌ی قاجار است و در این خصوص آصف­‌زاده در کتاب قزوین در گذر­گاه هنر چنین می‌نویسد: «آثار به­‌جای مانده‌ی نقاشی بر روی در­ها، اُرسی­‌ها و سقف­‌هایِ چوبیِ خانه­‌های قزوین از دوره‌ی قاجار به یادگار مانده است.»

در خصوص نام این هنر و کار­آمدی هنرمندان قزوینی، در کتاب صنایع دستی کهن ایران آمده است: «در روش انجام این هنر، پس از سمباده کشیدن روی سطح چوب، ناهمواری­‌ها و سوراخ­‌های آن را با کف دریا و روغن بزرک پر کرده و پس از آن لاک الکل می‌مالند. این هنر به فرنگی‌سازی یا نقاشی لاکی و روغنی شهرت داشت. فرنگی­‌سازان قزوین در چند رشته کار­آمد و سر­شناس بودند. گاهی اوقات همین تزئینات در قطعه‌ی بزرگ مرکزی (خوانچه) سقف تفالکوبی و یا خوانچه که سینی تخت‌ه­ای پاکوتاهی دارد، به‌کار برده می­‌شود. ضمنا در آستانه و درگاهی بعضی خانه­‌های اعیانی طرح‌هایی روی تخته، نقاشی می­‌گردید که آن را تَکویل می‌نامیدند.»

نقوش به کار رفته در نقاشی روی چوب

در دوره‌ی صفویه با حضور بازرگانان و جهانگردان، نقاشی ایران تحت تاثیر نقاشی اروپایی قرار گرفت. این امر که در نتیجه‌ی الگوبرداری‌ از طبیعتگرایی اروپایی بود، دورانی جدید در تاریخ نقاشی ایران آغاز کرد که تا اواخر سده‌ی سیزدهم هجری قمری ادامه یافت. در عهد زندیه هم شیوه‌های فرنگی‌سازی ادامه یافت و با مختصری تغییر به دوره‌ی قاجار انتقال یافت. در دوره‌ی قاجار نقوش به کار رفته بر آثار چوبی شامل اشکال انتزاعی، اسلیمی، ختایی، گل فرنگی (گل لندنی) مناظر و شکارگاه، گلدان­‌های پُر گل و مرغ، تصاویر شاهان و درباریان و شاهزادگان، نقش شیر و خورشید و فرشتگان متداول شد.

نقوش به کار رفته بر آثار تولید شده متفاوت بود. بر آثار منقولی چون قاب آینه، شانه، جعبه، قاشق و... نقوش انتزاعی شامل گل و مرغ، گل و بته و پرتره به کار می‌رفت و در اکثر بناها نقش گل و مرغ، گل و بوته (گل فرنگ یا گل سرخ، انواع گل‌های نرگس و زنبق و...)، مناظر و مرایا (منظره­‌سازی که اغلب دورنمای بناهای اشرافی، مناظر غروب دریا، قایق، پل، فانوس دریایی، پرندگان شناور داخل رودخانه، حضور انسان، درشکه و سوار­کار و...) است که به صورت تکرار در تزئینات روی سقف­‌ها، قسمت داخلی پنجره­‌ها (اُرسی­‌ها) مورد استفاده قرار گرفته است. ترکیب­‌بندی نقاشی­‌های رویِ چوب در سقف، دارای ترکیب­بندی مشخصی است و تفاوت­‌ها، تنها در نقوش داخلی قاب­‌های تزئینی که به‌صورت هندسی گره­‌سازی شده­‌اند، می­‌باشد. این قاب­‌ها دارای محور تقارن، ترکیب­‌بندی ایستا، نما از روبه‌رو، استفاده از قلم‌گیری در محیط تصاویر، وجود سایه روشن برای عمق­‌دهی به اثر بوده ­است. اغلب این نقوش ساده و در برخی از آن­‌ها تعداد رنگ­‌های به­‌کار­ رفته، محدود بوده­‌است. رنگ‌های به‌کار رفته عمدتا طیف رنگ‌های زرد، نارنجی، قرمز و سبز بود.

مواد اولیه نقاشی روی چوب

عمده مواد اولیه به کار رفته شامل چوب (با توجه به نوع محصول، چوب راش، چنار، گلابی، توت و...)، خمیر ماستیک (ترکیبی از شیره‌ی انگور و گل بتانه) برای بوم‌سازی، رنگ، روغن کمان (ترکیبی از روغن برزک، سندروس و جلا) است. اغلب این آثار با رنگ روغن کار شده و روی آن‌ها را با یک لایه‌ی غلیظ ورنی جهت محافظت پوشانده‌اند.

روش تولید نقاشی روی چوب

به طور معمول ابتدا تخته‌های چوب به اندازه‌ی مورد نظر تهیه می‌شود و پس از سنباده زدن و صاف کردن سطح چوب به منظور از بین بردن منافذ چوب، آن‌را با خمیر ماستیک عایق می‌کنند. پس از خشک شدن روی آن را دوباره سنباده زده و سطح چوب را برای نقاشی آماده می‌کنند. پس از اجرای نقاشی (طراحی، رنگ آمیزی، سایه گردازی و قلم‌گیری) برای محافظت از پوسیدگی چوب وجلوگیری از نفوذ آب و رطوبت روی آن روغن کمان می‌زنند.

نقاشی روی چوب در خانه های قزوین - هنری ماندگار و شایسته ترویج نقاشی روی چوب در خانه های قزوین - هنری ماندگار و شایسته ترویج 2020-11-08 20:52:02+3:30 2024-06-08 21:41:21+3:30 شهر قزوین به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و سیاسی به عنوان پایتخت در دوره‌ی صفویه و چهارراه ارتباطی مهم کشور در دوره‌ی قاجار، محل گرد آمدن گروه بسیاری از هنر­وران مانند نقاشان، خوشنویسان، تذهیب­‌گران و نویسندگان شد. کاخ­‌ها، خانه‌ها و مدارس شکوهمندی در این شهر بنا شد و هنرهای بسیاری بنا به ضرورت به اوج شکوفایی رسید. نقاشی روی چوب, معصومه طارمی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10211 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com