گره چینی در قزوین هنری در دل هندسه

گره‌چینی یکی از هنرهای هندسی و صنایع دستی مهم استان قزوین است. این هنر را در بناهای تاریخی و بناهای مذهبی این استان می‌توان جستجو کرد. گره‌چینی در ارسی‌ها، درها و داخل برخی شمسه‌های سقف مشاهده می‌شود. هنرمندان باذوق و خلاق قزوینی در جهت زیباتر شدن بناها و ساختمان‌ها توانسته‌اند. آثاری خلق کنند که هر کدام به عنوان هنری مجزا مورد توجه قرار گیرد؛ که منبت، خاتم، معرق، گره چینی، مشبک و قواره‌بری از آن جمله‌اند. برای آشنایی با این هنر اصیل که در حال فراموشی است امروز با یلدامدتور همراه باشید.

پیشینه گره چینی

از سابقه‌ی گره چینی در ایران اطلاعات دقیقی در دست نیست. برخی از پژوهشگران احتمال داده‌اند استفاده از این هنر از دوران خلفای عباسی شروع شده و در قرن 6 تا 8 هجری قمری در مصر و سوریه متداول شده است و سپس به ایران رسیده است. از ایران باستان پنجره‌ای باقی نمانده است تا بتوان چگونگی آن را دریافت. بنا بر پژوهش‌های انجام گرفته می‌دانیم که به فرمان شاهان هخامنشی چوب‌های سخت را از راه‌های دور می‌آوردند، که به احتمال قوی برای ساخت در و پنجره‌ی چوبی استفاده می‌شده است. در ایران پس از اسلام در تمامی دوره‌ها بناهایی متاثر از معماری ایرانی ساخته شده که در آن‌ها پنجره‌های مشبک در دیوار، سقف و گنبدها به کار رفته است. در دوره‌ی زندیه و قاجاریه، گره‌چینی در پنجره‌ها به صورت دریچه‌های مشبک فلزی به کار رفته است. بنجامین در وصف این نوع پنجره‌های گره‌چینی شده در ارسی‌ها در سفرنامه‌ی خود می‌نویسد:

ایرانیان به جای آن‌که برای اتاق‌های خود به شیوه‌ی غربی چندین پنجره بسازند، همه را یک‌جا جمع کرده یک پنجره‌ی بزرگ که از سقف تا کف اتاق می‌رسد، می‌سازند. این پنجره‌ی بزرگ را با قاب‌های مختلف به سه یا چهار قسمت تقسیم می‌کنند و در هر قسمت با به کار بردن شیشه‌های رنگی کوچک، نمای خارجی و داخلی زیبایی برای اتاق فراهم می‌آورند. 

ابزار و تجهیزات گره چینی

گره چینی در قزوین به این صورت است که ابتدا طرح در این هنر نسبت به مکان مورد نظر، انتخاب و اندازه‌گیری می‌شود. در مراحلی از این کار می‌توان چوب‌ها را توسط دستگاه‌های برقی برش داد. در مرحله‌ی چفت و بست کردن گره‌ها به هم باید با قرار دادن هر قطعه، لای گیره با اره‌های دستی کوچک، برش‌های کام و زبانه زده شود و با چیدن هر قطعه، شیشه‌ی رنگین لای درزها قرار می‌گیرد و بعد، ردیف بعدی گره چیده می‌شود. کاربرد این هنر در بناهای قزوین به صورت پنجره‌ها، درها، قسمت‌های مختلف ارسی‌ها و داخل برخی شمسه‌های سقف مشاهده می‌شود. ابزارهای مختلف برای ساخت گره چینی عبارت اند از: "اره‌ی برقی، رنده، وسایل خراطی، اره‌های دستی، انواع سوهان‌های چوب، سوهان‌های ظریف، گیره‌های رو میزی، چوب‌های جنگلی مثل راش و چنار و توسکا.

کاربرد گره چینی

گره چینی اجرای گره‌های هندسی توسط چوب است. گره‌ها جزو تزیینات معماری ایرانی هستند و بر اساس قاعده‌ی معینی که برای هر یک وجود دارد با استفاده از خطوط مستقیم شکل می‌گیرند و آلت‌های گره را به وجود می‌آورند. اجرای این هنر با مشخص کردن کلاف یا چهارچوبی که قرار است درون آن گره چینی انجام گیرد آغاز می‌شود.

چوب با توجه به طرح گره به صورت قطعه‌قطعه برش داده می‌شود و برای چفت کردن هر دو قطعه‌ی چوب به یکدیگر، بدون استفاده از چسب و میخ، از اتصالات کام و زبانه استفاده می‌شود. از چفت شدن همه‌ی قطعات در کنار هم فضاهای خالی ایجاد می‌شود که کل گره را به صورت شبکه‌شبکه در می‌آورد. این فضاها برای زیبایی بیشتر با شیشه‌های رنگی یا آیینه پر می‌شوند. در قزوین نیز نمونه‌ی بی‌نظیر این هنر تلفیق چوب و شیشیه رنگی را در حسینه‌ی امینی‌ها می‌توان مشاهده کرد.

کلام آخر

هنر گره چینی از زیرشاخه‌های صنایع چوب بوده که در قزوین بیش از 10 کارگاه فعال در این زمینه وجود دارد. این هنر توسط هنرمند؛ آقای گمرکچی تا به حال زنده نگه داشته شده است و با همکاری معاونت صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان قزوین در حال احیا است. هم‌چنین هنرمندانی مانند آقای قربان مافی، علی بامی قربانی و محمدهادی رزاقی از پیشکسوتان این هنر در قزوین به شمار می‌روند. آقای شکری، خلیلی، شادمان و خانم موسی و خانم دلیر نیز در این رشته در قزوین فعالیت دارند. از کارگاه‌های فعال در زمینه گره‌چینی می‌توان به گارگاه آسوم چوب در خانه‌ی رئوفی در پشت مسجد جامع اشاره کرد. برای مطالعه‌ی بیشتر در باب صنایع دستی با یلدامدتور همراه باشید. 

گره چینی در قزوین - هنری در دل هندسه گره چینی در قزوین - هنری در دل هندسه 2020-11-07 11:53:58+3:30 2022-05-09 20:11:25+3:30 گره چینی یکی از هنرهای هندسی و صنایع دستی مهم استان قزوین است. این هنر را در بناهای تاریخی و بناهای مذهبی این استان می‌توان جستجو کرد. گره‌چینی در ارسی‌ها، درها و داخل برخی شمسه‌های سقف مشاهده می‌شود. گره چینی, تزیینات معماری, پریسا همایونی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10210 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com