گچ بری در معماری یکی از زیباترین هنرهای تزیینی در معماری

comment-add افزودن دیدگاه img 9 دقیقه ymt علاقه‌مندی‌ها ymt افزودن اصلاحیه ymt نویسنده: پریسا همایونی ymt 5166
گچ بری در معماری - محراب مسجد حیدریه قزوین

گچ یکی از عناصر تزیینی در معماری ایران است که از قدیم‌الایام مورد توجه معماران بوده است. بعد از اسلام هنر گچ‌بری به اوج شکوفایی دوران خود می‌رسد. گچ‌بری به صورت هدفمند و سیستماتیک در بناهای تاریخی اجرا می‌شده است زیرا که هنرمند با دانش و توانایی خود دقیقا هنر گچ را برای بنا به کار می‌گرفته است. برای آشنایی با این هنر اصیل در معماری با یلدامدتور همراه باشید.

تعریف گچ

گچ بری یکی از شیوه‌های تزیین پوشش دیوار بناها در فضای داخلی است، که از دوره‌ی اشکانیان در معماری ایران مورد استفاده قرار گرفته و سیر تکاملی آن در دوره‌ی ایلخانیان به اوج رسیده است. گچ از جمله‌ی مصالحی است که در معماری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و به علت ویژگی‌های آن از زمان های قدیم در بسیاری از بناهای تاریخی استفاده شده است. به طور کلی تا آخرین مراحل کار و نصب سنگ  باز هم گچ مورد نیاز است، حتی در نقاشی ساختمان هم از گچ استفاده می‌شود. گچ به علت خواص خود می‌تواند از اولین قدم در ایجاد یک بنا به صورت موارد زیر کاربری داشته باشد:

  • آژند: ماده‌ای خمیری‌شکل که میان مصالح بنایی را پر می‌کند و نقش پیوند دهنده دارد جهت تیغه‌زنی و ایجاد طاق ضربی 
  • اندود: ماده‌ای خمیری‌شکل که با استفاده از دست یا ماله بر روی سفت‌کاری بنا کشیده می‌شود جهت آستر و سفیدکاری
  • آمود: روکاری یا روسازی بنا به صورت تزیینات گچ‌بری

پیشینه گج 

سابقه‌ی استفاده از گچ و این‌که از چه زمانی به صورت یکی از عناصر کاربردی معماری ایرانی در آمده، کاملا روشن نيست، اما بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی، قدیمی‌ترین آثار به دست آمده از گچ مربوط به دوران ایلامی است که از هفت تپه‌ی خوزستان به دست آمده است. از دوره‌ی اشکانیان گچ‌بری‌های کنده‌کاری شده و رنگارنگ از عوامل مهم تزیینات معماری ایران بوده است. دیوارهای درونی و بیرونی کاخ‌های ساسانیان را زنجیره‌ی تزیینات رنگارنگ گچی زینت داده است. در دوره‌ی ساسانیان برخالف دوره‌ی اشکانی و بعدها در دوره‌ی اسلامی، قاب‌های گچی عموما قالب‌گیری می‌شد و این قاب‌ها را مانند کاشی بر سطح دیوارها کنار هم نصب می‌کردند تا حاشیه‌ی تزیینی ایجاد کنند. مجموعه‌ی نقوش معمول در هنر ساسانی شامل نگاره‌های تصویری و تزیینی است. اگر چه طرح‌های گیاهی اختصاصا شاخص گچبری‌های ساسانی است.

اجرای گچ بری

گچبری به دو صورت قالبی و درجا معمول بوده است.

گچ بری قالبی

در این روش بر اساس اندازه و ابعاد مورد نظر، طرح دلخواه با استفاده از قالب گچی در گارگاه تهیه می‌شد و بعد با استفاده از گچ و چسب و میخ‌های چوبی در محل مورد نظر جای می‌گرفت.

گچ بری درجا

برای اجرای این نوع گچ بری باید سطح زیری کار یک‌دست و به صورت زبره باشد تا اتصال بهتری با زمینه‌ی گچ‌بری پیدا کند. بعد بر روی سطح زبره بر حسب ضخامتی که قرار بود گچ‌بری داشته باشد اندود گچ آماده نزدیک به کشته کشیده می‌شد. این اندود کاملا صاف و با یک ضخامت یکسان بود. قبل از عملیات فوق، طرح مورد نظر را روی کاغذ پیاده کرده و سراسر خطوط را با سوزن سوراخ می‌کردند. سپس کاغذ طرح‌دار را روی سطح اندود و آماده شده برای گچبری نصب می‌کردند. با پارچه‌ی نازکی که توی آن خاکه‌ی ذغال ریخته و گره زده بودند، روی سوراخ‌ها (خطوط طرح) به آرامی می‌کوبیدند تا خاکه‌ی ذغال از سوراخ‌ها رد شده و روی سطح اندود طرح مورد نظر پیاده شود. بعد کاغذ را جمع می‌کردند و در مرحله‌ی آخر اجرای گچبری درجا، از ابزارهای خاص گچبری جهت کندن گچ برای ایجاد نقش مورد نظر استفاده می‌کردند.

کاربرد گچ در معماری

گچی که در معماری کاربرد دارد به دو صورت است.

  • گچی که در کارخانه پخته شده و به صورت پودر یک دست در آمده است.
  • گچ فله‌ای (مصطلح در بنایی):این نوع گچ به صورت دستی کوبیده می‌شود و به شکل ریزدانه‌هایی قابل رویت است. چون این نوع گچ در کارگاهای سنتی پخته می‌شود و حرارت زیاد نمی بیند، به صورت نیم‌پخته در می‌آید و به عنوان نیم‌پخته‌ی نیم‌کوب شناخته می شود و به لحاظ کارایی و دوام به مراتب نسبت به نوع اول بهتر است. به همین سبب در بناهای تاریخی مثل بناهای به جای مانده از دوران ساسانی از این گچ استفاده شده و در ساخت ملات قیر چارو در دوران اسلامی نیز کاربرد داشته است.

کلام آخر

با توجه به آن چه که گفته شد گچ یکی از پر کاربردترین مصالح در بناهای تاریخ بوده است. گچ از جمله‌ی مصالحی است که در معماری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و به علت ویژگی‌های آن از زمان های قدیم در بسیاری از بناهای تاریخی استفاده شده است. برای آشنایی بیشتر با انواع گچ بری با یلدامدتور بمانید.

 

کلمات کلیدی: گچبری، گچ بری، تزیینات معماری، تزیینات در معماری، گچ بری در معماری، معماری ایرانی،

img

دیدگاه‌ها

پاسخ کاربر مهمان

کاربر مهمان

10:12:22 2020/12/02

از گچبری‌های مسجد مدرسه حیدریه قزوین دیدن کنید خیلی قشنگن

comment-add افزودن دیدگاه