تزیینات آجرکاری معرفی گونه های مختلف تزیینات آجری در معماری ایرانی

آجرکاری یکی از قدیمی‌ترین تزئینات در معماری است که از ابتدایی‌ترین ابتکارات انسان در ساخت خانه شناخته می‌شود. آجر متشکل از خاک است و این از محاسن انکارناپذیر این ماده است. تاریخ ساخت آجر را به پنج هزار سال قبل از میلاد مسیح نسبت می‌دهند و ساکنین اولیه‌ی رود نیل به مقدمات تشکیل خاک آجر پی بردند. این آجر به مرور زمان بخش اصلی از بناهای تاریخی شد و طی فرآیند تغییر به تزیینات آجری مبدل شد. برای آشنایی با تزیینات آجری با یلدامدتور همراه باشید.

آجر یکی از مصالح ارزشمند در بناهای باستانی و سنتی و آثار معماری امروزی بوده است که از آن در پی‌های آجری، کرسی چینی، دیوارسازی، ستون‌های قطور و ظریف، جرز، پایه، قوس‌ها و پوشش انواع طاق‌ها، دیوارکشی‌ها، طاق‌نماسازی‌ها، کف فرش‌ها، و در اسکلت‌سازی و استخوان‌بندی و نماسازی فضاها و بناهای مختلف از قبیل مساجد، حسینیه‌ها، مدارس، عمارت و کاخ‌ها پل‌ها، کاروانسراها، بازارها، حجره‌ها، آب‌انبارها و منازل مسکونی و بسیاری دیگر استفاده و به کار گرفته شده است. آجر در طول تاریخ معماری بسیار پیشرفت چشم‌گیری داشت و به گونه‌های مختلفی تقسیم و دسته‌بندی شد. در حال حاضر در طول تاریخ هنر آجرهای تزیینی را می‌توان در هفت گروه دسته بندی کرد که به شرح زیر است.

آجر واکوب و آجر آبمال

برای ساختن آجرهای صاف این نوع آجر ساخته می‌شود و در نمای بنا، استفاده بیش‌تری دارد. خشت را پس از بیرون آوردن از قالب چوبی مانند ماله واکوب می‌کنند و با دست آغشته به آب روی آن را صاف و سپس به داخل کوره می‌‌برند. نمونه‌ی قدیمی این شیوه‌ی آجرکاری را در نمای گنبد قابوس می‌بینیم.

آجر پیش بُر

این نوع آجر برای نماسازی در ایران سابقه‌ای طولانی دارد و ابعاد آن بسیار کوچک‌تر از آجرهای معمول است. برای تهیه‌ی این نوع آجر زمانی که خشت هنوز تَر (خیس) است، با توجه به شکل مورد نظر آن را مطابق با طرح بریده و شکل می‌دهند. انواع اشکال آجرهای پیش‌بُر ستاره‌ای، چلیپایی و بادامی جزو این دسته هستند. شیوه‌ی ساخت این نوع آجر به این صورت است، که با توجه به طرح و نقشه‌ی از قبل تهیه شده بنا و اندازه‌های مشخص، در پای کار و یا محلی نزدیک به آن خشت‌های آماده شده‌ای را که هنوز خشک نشده‌اند با سیم، چاقو و تیغه به شکل مورد نظر برش می‌دهند و سپس آن را بعد از خشک شدن کامل برای پخت به کوره می‌برند. طرح این گونه آجرها با جزئیات آن از پیش مشخص، طراحی و اجرا می‌شده است. 

آجر مُهری

نقش اندازی روی آجر چه به صورت برجسته و چه فرو رفته جز در مواردی محدود و خاص با دست ساخته می‌شود. آجرهای مهری را از قرن چهارم هجری در آثار بندر سیراف با طرح‌ها و شکل‌های مختلف شاهد هستیم. این آجرها از نظر شکل متنوع هستند و به صورت‌های لوزی، بادامی، ستارهای شکل، چلیپا و ... ساخته می‌شوند.

آجر تَراش

آجر تراش عبارت است، از اجزای آجر ایرانی (مربع)، نیمه‌آجری که از قطر به دو نیم چارکه شده باشد. در گذشته آجر تراش را پای کار دو نیم می‌کردند، این کار از زمان دوره‌ی سلجوقی بسیار افزایش پیدا کرد. در ایران قطعه‌های گوناگون آجرهای تراش شده، از کوچک‌ترین اندازه تا بزرگ‌ترین اندازه کاربرد مختلفی در بناهای تاریخی داشته است.

آجرهای تزیینی قالبی و تراش

این نوع آجرهای از زمان دوره‌ی قاجار مورد استفاده قرار گرفتند. این گونه آجرها که در اندازه‌ها و شکل‌های مختلف هندسی و غیرهندسی به کار رفته‌اند، خاص دوران قاجار است. این آجرها در نمای بنا و در بخش‌های مختلف چون پایه‌ستون‌ها، سرستون‌ها، حاشیه‌ها، برجستگی‌ها و فرورفتگی‌ها و دیگر جاهای بنا کاربرد داشته‌اند. این آجرها هم به صورت نقش‌دار و هم به صورت بدون نقش در بنا به کار می‌روند. در دوران قاجار این آجرها را با واکوب کردن در قالب با شکل‌های مختلف می‌ساختند و سپس زائده‌های آن را با تیشه (به روش آجر تراش) حذف می‌کردند.

آجر آبساب

آجر آبساب آجری است که پس از تراش آن را در آب زنجاب می‌کنند (آجر را در آب خیس کردن) و کنار آن را به وسیله‌ی ماسه بادی، گرد آجر، گل رس یا اخرا می‌سایند. نمونه‌ی این کار را در آجرکاری گنبد سلطانیه می‌بینیم. ولی رونق آجر آبساب کردن آجر خاص دوران صفویه به بعد است. با وجود این که آجر آبساب به نمای بنا جلوه می‌دهد، با این حال توان آجر را از بین می‌برد و نما را آسیب پذیر می‌کند.

قواره بُری

قواره بُری شیوه‌ای است که معمولا در چوب استفاده دارد ولی در کار تزیینات آجری نیز به آن بر می‌خوریم. قواره بری در واقع یکی از شیوه‌های آجر تراش است، که در آن به جای نقش «شکسته» با قطعه‌های مستقیم آجر نقش گردان یا منحنی را ایجاد می‌کنیم. رواج قواره بری با طرح و نقش‌های مختلف مربوط به دوران قاجار است که تا اویل دوران پهلوی هم ادامه داشت و هنوز نمونه‌های جالب آن را در شیراز می‌توان دید.

تزیینات آجرکاری - معرفی گونه های مختلف تزیینات آجری در معماری ایرانی تزیینات آجرکاری - معرفی گونه های مختلف تزیینات آجری در معماری ایرانی 2021-04-22 12:13:12+3:30 2024-06-08 21:41:21+3:30 آجر یکی از مصالح ارزشمند در بناهای باستانی و سنتی و آثار معماری امروزی بوده است، که از آن در پی‌های آجری، کرسی چینی، دیوارسازی، ستون‌های قطور و ظریف، جرز، پایه، قوس‌ها و پوشش انواع طاق‌ها، دیوارکشی‌ها، طاق نماسازی‌ها، کف فرش‌ها، و در اسکلت‌سازی و استخوان‌بندی و نماسازی فضاها و بناهای مختلف از قبیل مساجد، حسینیه‌ها، مدارس، عمارت و کاخ‌ها پل‌ها، کاروانسراها، بازارها، حجره‌ها، آب انبارها و منازل مسکونی و بسیاری دیگر استفاده و به کار گرفته شده است. تزیینات در معماری, تزیینات معماری, معماری ایرانی, آجرچینی, آجر پیشبر, آجر تراشی, آجرکاری, قواره بری, آجر آب ساب, آجر آبساب, آجر تراش, آجر مهری, آجر پیش بر, آجر آب مال, آجر آبمال, آجر واکوب, پریسا همایونی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10210 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com