ویژگی های کاروانسرا در معماری معرفی اجزای کاروانسراهای ایرانی

از بررسی کاروانسراها چنین بر می‌آید که اساس معماری کاروانسراهای ایران مانند سایر بناهای تاریخی دیگر در ایران شامل ویژگی‌های خاص در زمان، سبک و شیوه‌ی رایج زمان خود بوده است. شیوه‌ی معماری به محل قرارگیری، موقعیت جغرافیایی، مصالح به کار رفته و آب و هوای آن منطقه نیز مربوط است. شیوه‌ی معماری کاروانسراها از دیرباز تا به امروز دگرگونی بسیاری نداشته است و سبک ساخت آن‌ها همان ایجاد باربندها و اتاق‌هایی است، که پیرامون حیاطی محصور ساخته می‌شود. برای آشنایی بیشتر با اجزای کاروانسراها در معماری با یلدامدتور همراه باشید.

قافله یا کاروان، گروهی مسافر را شامل می‌شود، که از محلی به محلی دیگر می‌روند و پس از روزها مسافرت به نقطه‌ی دیگر می‌رسیدند. بسیاری از کاروانسراها در مسیر روستاها واقع شده بودند، مانند کاروانسرای لاسجرد در جاده‌ی سمنان-مشهد. برای رفاه و آسایش کاروانیان که خسته‌ی راه هستند، آسایش در کاروانسرا یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های هر کاروانسرا است. بنابراین هر بنا باید دارای ارکان و اجزای متفاوت باشد تا رفاه و آسایش را به کاروانیان بدهد و علاوه بر آن، زیبایی بنا نیز باید حفظ شود.

تزیینات در کاروانسراها

کاروانسراها نیز مانند دیگر بناهای تاریخی در ایران از تزیینات وابسته به معماری برخوردار هستند. تزییینات در کاروانسراها معمولا شامل آجر کاری (کاروانسرای مهیار)، گچ بری (کاروانسرای رباط شریف)، کاشی‌کاری (کاروانسرای جهان آباد) است. این تزیینات را در سردر ورودی، ایوان‌ها، طاق‌نماها و اتاق‌ها می‌توانیم ببینیم. در اوایل معماری اسلامی، آجرکاری بیشتر دیده می‌شود و آجر نقش مهمی را در این دوران ایفا می‌کند. در دوره‌ی میانی اسلام شیوه‌ی گچ‌کاری رونق بسیار داشته است و کاروانسراها نیز از این تزیین بهره‌مند شدند. در دوره‌ی تیموری و صفوی هم کاشی‌کاری جایگزین گچ‌بری و آجرکاری شد.

خدمات رسانی در کاروانسرا 

کاروانسرا برای گروهی از مسافران ساخته می‌شده است که در سفر بودند و از مقصدی به مقصد دیگر می‌رفتند و در میان راه به استراحت در این مکان می‌پرداختند. هر کاروان دارای سرپرست بود که چاروادار یا رییس کاروان نام داشته است. این شخص افراد متعددی را که در مسیر سفر، خدماتی چون بارگیری، باربندی، تامین علوفه و... را می‌شناخت و هماهنگی‌ها با آنان را نیز انجام می‌داده است. به این ترتیب زمانی که کاروان وارد کاروانسرایی می‌شد، مسئولیت پیاده کردن بار و انتقال آن به کاروانسرا بر عهده‌ی مسافران بود و هر مسافری باید اتاقی را در کارونسرا انتخاب می‌کرد و به تهیه‌ی وسایل مورد نیاز در طول اقامت می‌پرداخت. هر کاروانسرا دارای یک یا تعدادی نگهبان بود که کاروانسرا درا نامیده شده است و مسئولیت اموال کاروانیان را بر عهده داشتند. این نگهبان مزدی را از مسافران بر اساس وضعیت مالی افراد دریافت می‌کرد.

تامین آب مورد نیاز کاروانسرا

یکی از مسایل مهم در کاروانسرا تامین آب مورد نیاز برای کاروانیان است، به خصوص اگر مسیر سفر در مسیر کویر باشد. کمبود آب در سفرنامه‌های بسیاری اشاره شده است. این مساله با ایجاد قنات و آب‌انبارها در مسیر کاروانسرا و یا ساخت کاروانسرا در کنار رودخانه، حل شده است. در کاروانسرای هجیب در ساوه، کاروانسرای پاسنگان در کاشان و کاروانسرای ده نمک در گرمسار آب‌انبارهایی در داخل کاروانسرا قرار دارند که به رفع آب مورد نیاز مسافران کمک می‌کرده است. از نظر معماری آب‌انبار به اشکال مختلف ساخته می‌شده است. در بعضی موارد بر حسب اتفاق یا برنامه‌ریزی قبلی کاروانسرا را در کنار و مسیر رودخانه‌های مهم می‌ساختند، مانند کاروانسرای یزد خواه در اصفهان.

روشنایی در کاروانسرا 

نور مورد نظر در کاروانسرا به هنگام روز از طریق سقف و پنجره‌ها تامین می‌شده است و در هنگام شب از چراغ‌های پیه‌سوز، شمع و دیگر وسایل روشنایی استفاده می‌کردند که تهیه‌ی آن بر عهده‌ی مسافران بوده است.

بادگیر در کاروانسرا 

بادگیرها در عین زیبایی و تزیین بنا، نقش عمده‌ای در تهویه‌ی هوای فضای داخلی ساختمان بر عهده دارند. این عمل به صورت طبیعی و بدون مصرف انرژی انجام می‌شود. كاركرد اصلی بادگیر هدایت هوای بیرون به داخل بنا، خنک كردن و برقراری جریان طبیعی هوا در محل سكونت انسان در خانه و حتی شهر است .به این صورت که باد مطلوب را از پشت بام گرفته و آن را به داخل ساختمان اصلی بنا هدایت می‌کند. با توجه به موقعیت جغرافیایی و آب و هوایی که ایران دارد که بیشتر آن خشک و گرم است، برای تهویه‌ی هوا و خنک‌کردن بنا از بادگیر استفاده می‌شده است. کاروانسرای زین الدین در یزد و کاروانسرای جوخواه در جاده‌ی طبس دارای بادگیر هستند.

تامین گرما در کاروانسرا

در کاروانسراها اتاق‌هایی برای مسافران در دور تا دور حیاط بنا شده است و همچنین برای گرم نگه‌داشتن داخل، از گرمای حیوانات توسط اصطبلی که در پشت اتاق بود، استفاده می‌شده است. در بسیاری از کاروانسراها به خصوص در عصر صفوی، طاقچه‌ها، ایوان‌ها و اصطبل‌ها به بخاری مجهز بودند. در کاروانسراهایی که در مناطق کوهستانی و سرد قرار داشتند مسایل گرمایشی بیشتر از هر چیزی اهمیت داشته است. مانند کاروانسرای گدوک در جاده‌ی فیروزکوه و کاروانسرای شبلی در جاده‌ی تبریز.

کلام آخر

کاروانسراهای ایرانی دارای اجزای و قسمت‌های مختلف هستند و هر یک خدماتی مختلف را ارایه می‌کنند. این خدمات و قسمت‌های مختلف اجزای کاروانسرا را تشکیل می‌دهند. با بررسی توالی تاریخی این بناهای ارزشمند به گسترش عناصر آن‌ها بر می‌خوریم. در دوره‌ی ابتدایی ساخت کاروانسراها، اتاق‌ها بدون واسطه به حیاط باز می‌شدند ولی در دوران‌های بعد، ایوانی نیز به آن‌ها افزوده شد. کاروانسراهایی که در دشت ساخته می‌شدند، یک‌طبقه بودند و در بعضی از آن‌ها روی دروازه‌ی ورودی و روی ایوان جبهه‌ی مقابل ورودی، اتاق یا اتاق‌هایی برای نگهبانی کاروانسرا دار یا مامورین ساخته شده است. برای آشنایی بیشتر با معماری نگری با یلدامدتور همراه باشید.

ویژگی های کاروانسرا در معماری - معرفی اجزای کاروانسراهای ایرانی ویژگی های کاروانسرا در معماری - معرفی اجزای کاروانسراهای ایرانی 2020-08-11 14:19:34+3:30 2022-05-09 20:11:25+3:30 از بررسی کاروانسراها چنین بر می‌آید که اساس معماری کاروانسراهای ایران مانند سایر بناهای تاریخی دیگر در ایران شامل ویژگی‌های خاص در زمان، سبک و شیوه‌ی رایج زمان خود بوده است. شیوه‌ی معماری به محل قرارگیری، موقعیت جغرافیایی، مصالح به کار رفته و آب و هوای آن منطقه نیز مربوط است. شیوه‌ی معماری کاروانسراها از دیرباز تا به امروز دگرگونی بسیاری نداشته است و سبک ساخت آن‌ها همان ایجاد باربندها و اتلاق‌هایی است، که پیرامون حیاطی محصور ساخته می‌شود. تزیینات معماری, تزیینات در معماری, اجزای کاروانسرا, معماری ایرانی, پریسا همایونی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10210 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com