تاریخچه نقاشی پشت شیشه در قزوین

در کتاب قزوین گذرگاه هنر آمده است:

به طور کلی، آثاری که از دستبرد حوادث محفوظ مانده، نقاشی‌هایی است بر روی در، ارسی، خوانچه‌پوش‌های اتاق، قلمدان و از همه مهمتر، نقاشی پشت شیشه است. نقاشی پشت شیشه‌ی قزوین در دوران قاجاریه با مایه گرفتن از هنر روزگار صفویه درخشیده است تا جایی که این شهر یکی از مراکز مهم تولید آن گشته و صدها اثر در این سبک آفریده شده است. از آن‌جا که تقریبا تمامی آن‌ها فاقد امضا است، از این رو نقاشان این شهر بر خلاف خوشنویسانش، گمنام مانده‌اند و شناسایی آن‌ها پس از گذشت سالیان دراز کاملا دشوار می‌نماید. نقاشی پشت شیشه در قزوین از نظر نوآوری تحولی در نقاشی ایرانی به وجود آورده و هنرمندان با خلق آثاری بی‌شمار، در انتشار این مکتب توفیق کامل حاصل کرده‌اند. ذکر این نکته ضروری است که نقاشی پشت شیشه بر خلاف نقاشی معمولی کار آسانی نیست، چه نقاش زمانی که روی کاغذ یا بوم نقاشی می‌کند به آن‌چه که انجام می‌دهد مسلط است و در پایان نیز به سادگی به قلم‌گیری می‌پردازد. ولی در نقاشی پشت شیشه این روش به گونه‌ی دیگری انجام می‌پذیرد، بدین معنی که قسمت‌های حساس که در پایان کار باید تمام شود، در آغاز بایستی کشیده شود. مثلا اگر خالی بر گونه‌ی تصویر وجود داشته باشد، باید آن خال قبل از رنگ کردن صورت در جای خود بنشیند و یا گلوبند زرینی که به گردن اوست با تمام مظاهرش نقاشی شود سپس گردن او رنگ‌آمیزی گردد و تکامل یابد. گفتنی است که تا نیم قرن پیش، در و دیوار بناهایی مانند تالار تقوی‌ها، حسینیه‌ی امینی‌ها و نیز نقاشی‌های پشت شیشه‌ی بی‌مانند صحن امامزاده حسین نشان از قدمت نقاشی پشت شیشه این شهر باستانی داشت. 

در این شهر استاد رضای شیشه نگار با آثاری در زمینه‌ی وقایع مذهبی و داستان‌های رزمی به آن‌چنان مقام و اعتباری رسیده بود که با امثال مهر علی نقاش دربار قاجار به رقابت می‌پرداخت و شیخ عبدالمجید شیشه نگار در شبیه‌سازی و نقاشی گل و بوته و نقشه‌ی قالی، آوازه‌اش از فراسوی مرزها گذشت و دیگر استادان شیشه نگار همچون میرزا علی قاری، استاد رحیم، استاد غضنفر و استاد محمد نقاش که جملگی با آگاهی و شناختی که از روایات مذهبی داشتند، هر یک ده‌ها اثر بر جای گذاشتند و امروز دیر زمانی است که نقاشی پشت شیشه فراموش شده است. شیخ عبدالمجید؛ نقاش مشهور قزوینی در نقاشی گل‌ها و پرندگان و نقش‌های اسلیمی، نقشه‌ی قالی و نقاشی پشت شیشه در این شهر بی‌مانند بوده و شاگردانی را در این هنر پرورش داده است. استاد رحیم نیز بر روی تخته کار می‌کرد و در نقاشی پشت شیشه استاد بود. این هنرمند در سال 1317 در سن 57 سالگی درگذشت. استاد رضا؛ نقاش معاصر کارگاهش در بازارچه‌ی وزیر بود و در چهره‌سازی و کشیدن تصاویر مذهبی و تابلوهای رزمی و بزمی بی‌رقیب بود و در نقاشی پشت شیشه در این شهر همتا نداشت. میرزا علی فرزند ملاحیدر قاری در نقاشی آبرنگ و رنگ روغن و نقاشی پشت شیشه کار می‌کرد و آثار پشت شیشه‌ی وی چنان زیبا و جالب بود که بیشتر آن‌ها از این شهر به یغما رفت. استاد غضنفر کرد در بازارچه‌ی وزیر کارگاه نقاشی داشت در چهره‌سازی هنرمندی چیره دست و در نقاشی پشت شیشه کم مانند بود. نقاشی‌های استاد غضنفر بیشتر الهام گرفته از روایات مذهبی بود و آن‌ها را طلا اندازی می‌کرد و با این کار جلوه‌ی خاصی به آثارش می‌داد. این هنرمند در سال 1318 درگذشت.

در خانه‌های قدیمی قزوین آثار بسیاری از این هنر مشاهده می‌شود که مربوط به دوران قاجار و پهلوی است. طبق روایت اساتید این فن، چند نمونه‌ی نقاشی پشت شیشه در قزوین موجود است که به لحاظ نقوش و تکنیک، به دوران صفویه نزدیک است و هم‌اکنون در مجموعه‌های شخصی نگهداری می‌شود. عمده نقوش مشاهده شده شامل گل و مرغ و در رنگ‌های تیره است. این نوع نقاشی‌ها در گذشته‌های دور به لحاظ شکنندگی شیشه و نیاز آن به محافظت به طور معمول بر بالای در و دیوار و طاقچه‌های قدیمی نصب شده و بهترین تزیینات منازل محسوب می‌شدند. همچنین بنا به روایات راویان، دراویش از این هنر برای کسب درآمد استفاده می‌کرده اند و نقوش مورد استفاده‌ی ایشان تصاویر وقایع کربلا و ائمه‌ی اطهار بوده است که این قبیل نمونه‌های باقی‌مانده را می‌توان در معدود مجموعه‌های شخصی مشاهده کرد.

نمونه‌های موجود در خانه‌های قدیمی به ویژه آثار موجود در حسینیه‌ی امینی‌ها به لحاظ طرح و رنگ در تمام ایران بی‌نظیر هستند و به لحاظ ظرافت در کار و نوع پرداز و رنگ‌های به کار رفته، جزو بهترین نمونه‌های باقیمانده محسوب می‌شوند که با سنت‌شکنی، از قالب نقوش متداول خارج شده و سبکی مدرن را نمایان می‌سازند. بهره‌گیری از موادی همچون ابریشم و یا پارچه در بخش‌هایی از نقاشی پشت شیشه در قزوین بسیار مرسوم بوده است، هر چند از قدیم وجود داشته است ولی نمونه‌های متنوع آن در قزوین بیشتر است. همچنین تنوع کاربردهای این هنر در قزوین زیاد است. چرا که جدا از شمایل‌سازی و نمونه‌هایی که مضمون مذهبی دارند، آثار گل و مرغ در طرح‌ها و رنگ‌های بسیار متنوع به ویژه در دوران قاجار در خانه‌های تاریخی قزوین موجود و مورد استفاده در درها و پنجره‌ها و تزیینات بنا به وفور مشاهده می‌شود.

هنر نقاشی پشت شیشه فارغ از وابستگی به هر هنر دیگری می‌تواند در نظر گرفته شود. چرا که در هر مکان و هر سطحی می‌تواند به عنوان تزیین به کار رود. از گذشته در خانه‌های تاریخی، کاخ‌ها، مدارس و... نمونه‌هایی از این هنر مشاهده شده است و امروزه می‌توان از آن در تزیین بناها، خانه‌ها و اماکن عمومی استفاده کرد. با توجه به سوژه‌های خاص این نوع هنر، در اماکن مذهبی و هنرهای وابسته به آن نیز کاربرد دارد. از این طریق می‌توان ترویج هنر دینی و هر سنتی را هم‌زمان مد نظر قرار داد.

تاریخچه نقاشی پشت شیشه در قزوین تاریخچه نقاشی پشت شیشه در قزوین 2020-11-07 16:55:54+3:30 2021-11-09 13:26:29+3:30 در خانه‌های قدیمی قزوین آثار بسیاری از این هنر مشاهده می‌شود که مربوط به دوران قاجار و پهلوی است. طبق روایت اساتید این فن، چند نمونه‌ی نقاشی پشت شیشه در قزوین موجود است که به لحاظ نقوش و تکنیک، به دوران صفویه نزدیک است و هم‌اکنون در مجموعه‌های شخصی نگهداری می‌شود. نقاشی پشت شیشه, نقاشى پشت بدل, معصومه طارمی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10211 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com