نمد یکی از ابتدایی ترین شیوه های نساجی

تعریف نمد

نمد به اصطلاح نسج نابافته است که با ایجاد فشار، رطوبت و حرارت درست می شود. ساختن نمد بر اساس دو خاصیت پشم است. یکی خاصیت کشسانی و مجعد و دیگری پوسته‌ای بودن پشم. نمد، کهن‌ترین شیوه و روش فراهم سازی زیرانداز هست که تا کنون شناخته شده. در فرانسه به آن «فوتر» می گویند. نمد در لغت پارچه ای کلفت است که از پشم یا کرک مالیده ساخته شده و از آن فرش و کلاه و جامه درست می کنند. نمد، ساده ترین نوع کفپوش است و ساخت آن احتیاج به دستگاه خاصی ندارد. فرش نمدی در روستاهای ترک نشین الموت از جمله مدان، هرانک ، کافرکش، سفیددره و منطقه طارم «کَچَه» خوانده می‌شود.

تاریخچه نمد

نمد و نمدمالی از ابتدایی ترین شیوه های نساجی است که گفته می شود ابتدا در آسیای میانه به وجود آمد. از دوره نوسنگی مردمی که با پشم سر و کار داشته اند، نمد را می‌شناختند. شیوه نمدمالی و تهیه نمد از زمان های گذشته تا کنون تغییری نکرده است و در نقاط مختلف تقریبا یکسان می باشد. احتمال دارد که اولین بار بافندگانی که الیاف پشمی خود را شسته و برای گرفتن آن با چوبدستی ضربه هایی به پشم می زده اند، موفق به کشف این خصوصیت پشم و در نتیجه موفق به به وجود آوردن صنعت نمدمالی شده باشند.

نمد از صنایع دستی زیبا و سنتی الموت، آبیک و طارم می باشد که فواید فراوانی در بسیاری از زمینه ها دارد. نمد تشکیل یافته از پشم میش است و به علت طبیعی بودن و بافت خاص آن، علاوه بر زیرانداز، استفاده از تن پوش هایی از این جنس، برای جلوگیری از بسیاری از بیماری های ناشی از سرمازدگی مفید تلقی می شود.

در منطقه الموت و آبیک، طارم و روستای رزجرد از توابع شهر قزوین نمد مالی رایج بوده که البته امروزه فعال نیست و مانند دیگر هنرها در حال منسوخ شدن است.

مواد اولیه نمد

مواد اولیه مورد نیاز نمد مالی پشم پاییزه گوسفند، پارچه متقال جهت زیر کار و آب گرم می باشد. موادی که به پشم می افزایند گوناگون است. مثلا در منطقه الموت و روستای رَزجِرد و روستاهای آبیک و مازندران آب گرم، در کرمانشاه و فارس صابون بدین منظور مصرف می شود.

ابزار و تجهیزات نمد

کمان و تخته و چوب پنجه، مشته، قالب چوبی که موقع پیچیدن نمد مورد استفاده قرار می گیرد.

برای نمد مالی، پشم را باز کرده و آب روی پشم می ریزند و با پا لگد می زنند تا جمع شود، دوباره آب گرم بر روی پشم ریخته در این مرحله مردان آن را بال می زنند، تا به صورت گلوله ای شکل در آید (در اصطلاح محلی آن را پیت می‌دادند) و این کار را تا زمانی که پشم سفت شود انجام می دهند. برای نقش دادن بر روی نمدها از پشم رنگی طبیعی استفاده می کردند و آن ها را طبق طرح مورد نظر بر روی نمد گذاشته و آنقدر مالش می دادند تا به نمد چسبیده و با آن یکدست شود. در نمد مالی عمل بافندگی انجام نمی شود بلکه با ایجاد فشار و رطوبت، موجب در هم رفتن الیاف پشمی می‌شوند. دو خاصیت جعدیابی و پوسته ای شدن پشم امکان تولید نمد را فراهم می کنند. پشمی که برای تولید نمد به کار می رود پشم پاییزه گوسفند با الیاف بلند است. از صابون و زرده تخم مرغ نیز می توان برای بهتر شدن کیفیت کار استفاده کرد.

مراحل تولید نمد

استاد کار نمدمال مانند یک نقاش که از ذهن خود کمک می گیرد و کار را با رنگ های روی نمد (که قبلا به شکل فتیله یا به پود ضخیم در فرش البته بدون قاب آماده شده) و با ذکر «علی» و «ها، هی» آغاز می کند. به این صورت که با هر بار فشار آوردن بر روی نمد یکی از این ذکرها را بیان می کنند. نقش ها همچنان به طور ذهنی از گنجینه نقوش سنتی که به یاد سپرده است تهیه می شود. هر منطقه به ویژگی های نقوش خود ممتاز است. نه به الگویی مراجعه می شود و نه وسیله ای برای اندازه گیری به کار می رود. فتیله پشمی رنگی مورد نظر را در حاشیه نقش به کار می گیرند و معمولا یک مستطیل دراز با آن طراحی می کنند. این طرح را ممکن است با 2 یا 3 رنگ انجام می دهند. آنگاه نقش از حاشیه به سوی متن پیش می رود. نقش ممکن مرکب از رشته حرف S به شکل زنجیر باشد که گل های مدور بر گرد آن ها تشکیل می دهد، بدین‌سان که با گرداندن پشم به دور شست پدید می آورند. حاشیه ها ممکن است به صورت مارپیچ و یا هفت و هشت باشد و یا حتی مثلث باشد. بعد از اینکه طرح کامل شد، نوبت به کار ترسیم و جزییات و پرکردن نقش می رسد.

هنگامی که نقش بندی پایان می گیرد، پشم حلاجی شده را به قطر سه سانتی متر نسبتا متراکم روی طرح، انبوه می کنند. آنگاه پشم حلاجی شده زمینه را شانه می کنند، زیرا اکنون تهیه نقش، یا نقش چیدن به پایان رسیده و مرحله ریختن پشم آغاز شده است. عمل شانه کردن با وسیله ای به نام چوب پنجه انجام می شود و پشم را هموار می کند. ضخامت پشم اینک تا زانو می رسد. بعد از این مرحله نوبت به پاشیدن آب و خیساندن پشم می رسد. سراسر طول و عرض پشم را آب می پاشند و بعد از آن قالب را که پشم ها و نقش ها روی آن گسترده شده است در کرباس می پیچند و طنابی به دور آن می بندند. اینک کار استاد کار نمد مال آغاز می شود. بدین معنی که روی نمد می ایستد و بیش از یک ساعت آن را با پا از یک دیوار به دیوار دیگر می مالد و بر روی زمین می غلطاند. در الموت به این عمل «بال زدن» می‌گویند. البته امروزه این کار را با ماشین برقی نمد مالی انجام می دهند تا نمد کاملا صاف و یکدست شود. تولید نمد معمولا در طول یک روز انجام می شده و به همین دلیل قیمت آن از دیگر دست بافته ها و هنرهای دستی ارزان تر بوده است.

نقش های نمد

نقوش نمد عموما پرورده ذهن نمد مال است و در برخی موارد در حاشیه نمد نقوش زیگزاگ و متداخل و حالت S مانند، استفاده می شود. نقوش رایج در نمد بافی الموت شامل گل، انواع پرندگان از قبیل طاووس، خورشید، نقش تبرزینی، طاقه ای، ستاره، نقوش هندسی و انتزاعی می باشد. نقوش نمد منطقه آبیک چهار حوض می باشد. نقوش در منطقه طارم هندسی، گیاهی، حیوانی (پرنده) و... است.

کارگاه‌های نمد مالی همه خانگی بوده و هر کس بسته به فصل کار در داخل اتاق و حیاط اقدام به تولید می نمود که بیشتر مصرف خود خانواده می شده است.

کاربرد نمد

نمد کاربردهای گوناگون داشته است. این محصول بالاپوش چوپانان و کلاه در مناطق سردسیر و ارتفاعات است و در نهایت به عنوان روانداز چهارپا مورد استفاده قرار می گرفت. بهترین نمدها به عنوان زیر انداز و پادری (تو دری) استفاده می شده و حتی کَپَل‌پوش‌های تزیینی برای حیوانات باربر را علاوه بر بافته هایی چون گلیم و قالی از نمد نیز تهیه می کردند. کپل پوش های نمدی را در فصول سرد سال بر روی چهارپایان استفاده می کردند.

مراکز تولید نمد

نمد مالی در منطقه الموت قزوین در روستاهای کوچنان، آتان و بالاروچ، هنیز، ویار، گازرخان و... معمول است و در دو نوع «تله کی» یا «تلکی بر» یعنی برجسته و ساده تهیه می شود. در روستاهای منطقه آبیک و قزوین نیز بافت نمد ساده رایج بوده است.

از استادکاران نمد در الموت می توان به «علی والا» در روستای ویار، «براداران ابرهیمی نسب» در روستای آتان و مرحوم «کوچک علی صفری» در گازرخان اشاره کرد.

نمد - یکی از ابتدایی ترین شیوه های نساجی نمد - یکی از ابتدایی ترین شیوه های نساجی 2019-10-11 10:50:23+3:30 2024-06-08 21:41:21+3:30 نمد، کهن‌ترین شیوه و روش فراهم سازی زیرانداز هست که تا کنون شناخته شده. در فرانسه به آن «فوتر» می گویند. نمد در لغت پارچه ای کلفت است که از پشم یا کرک مالیده ساخته شده و از آن فرش و کلاه و جامه درست می کنند. نمد، ساده ترین نوع کفپوش است و ساخت آن احتیاج به دستگاه خاصی ندارد. نمد, نمدمالی, نمد مالی, تله کی, تلکی بر, علی والا, براداران ابرهیمی نسب, کوچک علی صفری, نمدمال, نمد مال, معصومه طارمی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10211 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com