تخت کشی گیوه و گیوه دوزی در قزوین

تخت کشی گیوه و گیوه دوزی رشته‌ای است که زیر مجموعه‌ی پای‌پوش‌های سنتی و از گروه پوشاک سنتی ایران است. پس از این‌که رویه‌ی گیوه بافته شد، نوبت به تخت‌کشی گیوه می‌رسد. تختِ گیوه ممکن است به روش آجیده، لته‌ای و یا چرمی باشد. آجیده نوعی گیوه است که سطح زیره‌ی چرمی آن با نخ محکم، آجیده شده است. در دایره‌المعارف صنایع دستی، آجیده به معنی لایه دوزی و یا پنبه دوزی آمده است که دوختی کاملا سنتی می‌باشد. در جایی دیگر آمده آجیده یا آجوده، پای‌پوشی است که زنان با نخ همانند جوراب می‌بافند. با این تفاوت که آجیده، ساق ندارد و تخت آن از چرم و یا لاستیک است. اکثر گیوه‌های تولید شده در استان قزوین دارای تخت چرمی و یا لاستیکی می‌باشند.

تاریخچه تخت کشی گیوه

می‌توان گفت که تاریخچه‌ی کار تخت‌کشی گیوه در واقع به همان زمان بافت گیوه برمی‌گردد. در گذشته در اکثر شهرها و روستاهای قزوین گیوه یکی از پای پوش های رایج مردمان بوده است که بیشتر روستائیان برای کار در مزرعه و مردان در شهرها و در هوای گرم تابستان از آن استفاده می‌کرده‌اند. هنر گیوه‌بافی به همراه تخت‌کشی گیوه در اکثر روستاها و شهرهای ایران از جمله استان قزوین فعالانی داشته است.

در گذشته قیمت گیوه بر حسب نوع مواد مصرفی تغییر می‌کرده است. استفاده از چرم در قسمت‌های مختلف گیوه علاوه بر دوام و زیبایی، بسته به شخصیت اجتماعی کاربر آن متفاوت بوده است. گیوه‌های مناطق مختلف استان قزوین با توجه به کاربرد آن نام‌های متفاوتی داشته است. اُتِلی گیوه (Oteli) و گیوه مَلِکی از جمله‌ی این نام‌ها است. گیوه ملکی همان‌گونه که از نام آن مشخص است، مورد استفاده متمولین و بزرگان بوده و تماما از نخ پنبه‌ای با کفی از کرباس تهیه می‌شده است. اتلی گیوه کفی از جنس لاستیک داشته است و برای دوام و زیبایی آن در کناره‌ها و جلوی گیوه از چرم استفاده می‌شده است.

مواد اولیه تخت کشی گیوه

مواد اولیه با توجه به نوع گیوه متفاوت و به شرح زیر است:

برای گیوه‌هایی که تخت آن‌ها از پارچه‌های کهنه، کرباس و یا متقال تهیه می‌شده، پارچه‌ی نازک نخی، کتیرا، نخ تابیده (قرقره) مورد نیاز است و برای گیوه‌های طرح جدید (تخت چرمی و پلاستیکی)، پوست دباغی شده، پاشنه‌های لاستیکی، کف لاستیکی، چسب، پوست و پارچه نخی.

ابزار و تجهیزات تخت کشی گیوه

از ابزارهای مورد نیاز برای کار تخت‌کشی گیوه می‌توان به درفش، میخ، انبر، کارد، سوزن، قلاب، چکش، قالب کفش و گزن اشاره کرد.

روش تولید

در اغلب مناطق قزوین تخت گیوه از جنس چرم و یا لاستیک است ولی در برخی مناطق نیز کفی گیوه را با استفاده از فتیله‌های پارچه‌ای از جنس کرباس آماده می‌کردند.

وقتی رویه‌ی گیوه به دست هنرمند تخت‌کش رسید با یک کارد قسمت زیر گیوه را که به صورت یک تکه بافته شده، باز می‌کند. (در مناطقی که رویه با نخ پنبه و سوزن یک تکه و جوراب مانند بافته می‌شود باید قسمت زیر آن با کارد باز شود.) سپس این رویه را بر روی یک قالب کفش چوبی و یا طلقی و پاستیکی می‌کشد. این قالب‌ها در گذشته به دست نجاران ماهر ساخته می‌شد ولی امروزه به صورت آماده قابل خریداری است. در این مرحله اطراف رویه را خوب به سمت زیر قالب می‌کشد و آن را با استفاده از میخ‌های کوچک کاملا به قالب متصل می‌کند. در واقع هم پنجه و هم قسمت‌های دیگر رویه باید کاملا به قالب وصل شود.

بعد نوبت به آستر کشی رویه‌ی گیوه می‌رسد. آستر گیوه در اکثر موارد از جنس متقال است. آستر نیز همانند رویه‌ی گیوه باید به قالب با استفاده از میخ متصل شود و در قسمت بالا نیز با درفش و سوزن و نخ به رویه‌ی گیوه دوخته شود.

بعد از دوخت آستر به رویه‌ی گیوه، هنرمند تخت‌کش رویه‌ی آستر کشی شده را از قالب جدا می‌کند و کنار می‌گذارد.

سپس نوبت به آماده کردن تخت گیوه می‌رسد. در بسیاری از مناطق استان قزوین تخت گیوه از چرم و یا لاستیک درست می‌شود. ابتدا چرم گاو را به مدت 4 الی 5 ساعت در آب قرار می‌دهند تا نرم و قابل انعطاف گردد. (اگر از لاستیک استفاده شود نیاز به خیساندن ندارد.) پس از گرفتن آب چرم، با استفاده از گزن (وسیله‌ای تیز است و برای برش دادن استفاده می‌شود) هنرمند، چرم گاو را به اندازه‌ی قالب مورد نظر برش می‌دهد و با میخ و چکش این تخت چرمی و یا لاستیکی را به ته قالب متصل می‌کند.

در قسمت پاشنه‌ی کفش برای به دست آوردن ضخامت بیشتر از چرم‌های تکه‌ای اضافی استفاده می‌شود. در گذشته زیر کار را آجیده می‌کردند یعنی چند لایه چرم و پارچه را روی هم می‌گذاشتند و می‌دوختند تا هم ضخامت مورد نظر به دست آید و هم تخت آن محکم شود.

پس از آماده شدن تخت گیوه، هنرمند گیوه دوز، رویه‌ی گیوه را به همراه آستر آن دوباره روی قالب می‌کشد و رویه را به تخت گیوه می‌دوزد. این کار با استفاده از درفش (برای سوراخ کردن محل سوزن مورد استفاده قرار می‌گیرد)، سوزن مخصوص و نخ انجام می‌گیرد. رویه از قسمت پنجه تا نزدیک پاشنه‌ی کفش به تخت گیوه متصل می‌شود. در این مرحله همه‌ی میخ‌ها به جز میخ‌های قسمت پاشنه به وسیله‌ی انبر جدا می‌شود.

ارتفاع پاشنه‌ی گیوه باید کمی بیشتر از قسمت‌های دیگر آن باشد. به همین دلیل هنرمند، یک تکه لاستیک و یا چرمی که به اندازه‌ی پاشنه بریده شده است را با سریش و یا چسب و میخ به تخت گیوه می‌چسباند.

در داخل بعضی از گیوه‌ها، چرمی به عنوان پاشنه‌کش از پایین پاشنه تا بیرون گیوه به صورت باریک چسبانده می‌شود که در واقع برای آسان‌پا کردن گیوه است. در آخر کار بعد از بیرون آوردن گیوه از قالب، داخل گیوه  نیز یک تکه چرم به عنوان کفی انداخته می‌شود. آماده کردن هر جفت گیوه، یعنی تخت کشی و گیوه‌دوزی حدود یک روز به طول می‌انجامد.

نوع دیگری از گیوه، گیوه ملکی می‌باشد نوک این گیوه باریک و کشیده است. این گیوه در گذشته بیشتر مورد استفاده اربابان بوده است. قسمت رویه‌ی این گیوه به وسیله‌ی نخ پنبه بافته می‌شود و قسمت زیر یا تخت آن از پارچه‌های کهنه‌ای می‌باشد که به صورت رشته‌رشته در آمده است. هنرمند این رشته‌ها را در کنار هم گذاشته و تحت فشار  قرار می‌دهد. کف گیوه هم ورقه‌ای از چرم قرار می‌دهند.

تخت کشی گیوه و گیوه دوزی در قزوین تخت کشی گیوه و گیوه دوزی در قزوین 2020-11-03 10:12:03+3:30 2021-10-26 09:35:34+3:30 تخت کشی گیوه و گیوه دوزی رشته‌ای است که زیر مجموعه‌ی پای‌پوش‌های سنتی و از گروه پوشاک سنتی ایران است. پس از این‌که رویه‌ی گیوه بافته شد، نوبت به تخت‌کشی گیوه می‌رسد. تختِ گیوه ممکن است به روش آجیده، لته‌ای و یا چرمی باشد. گیوه بافی, گیوه, پاپوش, دستبافت, صنایع دستی ایران, تخت کشی, معصومه طارمی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10211 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com