هنر ملیله جهانی زنجان (2) مراحل اجرایی ساخت مليله زنجان

ملیله‌کاری یکی از مهم‌ترین صنایع دستی ایران است که به ثبت جهانی هم رسیده و هنریست که با صنعت در آمیخته است. مواد اولیه برای تولید ملیله، طلا، مس و نقره است. ولی نقره به دلیل خاصیت انعطاف‌پذیری در ساخت ملیله بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. نقره به صورت خام در طبیعت یافت می‌شود و برای ملیله‌کاری تبدیل به شمش شده و سپس به صورت ورق درمی‌آید تا مورد استفاده قرار گیرد. برای آشنایی با روش تولید ملیله با یلدامدتور همراه باشید.

مواد اولیه ملیله

مواد اولیه و اصلی برای تولید ملیله، طلا، مس و نقره است. اما از نقره بیشتر استفاده می‌شود. بعد از بریدن ورق‌های نقره، آن‌ها را به صورت مفتول‌هایی در می‌آورند که به راحتی شکل‌پذیر هستند. مواد فرعی برای تولید ملیله شامل موم حرارت داده شده‌ی عسل، لحیم و بوره است. ملیله یعنی دو رشته‌ی مفتولی که در هم تنیده می‌شوند. بیش از 80 درصد مواد اولیه و ابزار و تجهیزات ملیله‌سازی از داخل استان زنجان قابل تهیه است. استادکاران ملیله ابزارهای خود، مانند پنس، سندان و چرخ حدیده را خود می‌سازند. مواد اولیه‌ی اصلی نقره و طلا است و به دو صورت ساچمه‌ای و شمش در بازار وجود دارند.

• ساچمه‌ای: به شکل تکه‌های کوچک و گرد و بیضی وجود دارد.
• شمش: این مواد معمولا به ابعاد 15 در 15 سانتی‌متر است و در ملیله‌ی زنجان از نقره با عیار 99.9 استفاده می‌شود.

فرآیند تولید ملیله

ابتدا نقره با عیار 99 درصد را در کوره قرار می‌دهند و پس از ذوب نقره آن را در داخل ریجه، می‌ریزند. پس از سرد شدن، قطعه‌ای نقره‌ای به‌دست می‌آید. سپس، قطعه‌ی نقره‌ای را بر روی سندان گذاشته و به کمک چکش، آن ‌را تبدیل به میله‌ای چهارپهلو می‌کنند و مجددا آن ‌را به وسیله‌ی چراغ کوره‌ای با شعله‌ی گاز حرارت می‌دهند تا نرم شود و قابلیت انعطاف پیدا کند. سپس آن ‌را از دستگاه نَوَرد عبور داده و به صورت مفتول‌های باریکی در می‌آورند. در بالای دستگاه نورد، چرخ‌دنده‌ای قرار دارد که به‌وسیله آن می‌توان دستگاه را تنظیم و مفتول‌هایی با قطرهای مختلف به دست آورد. مفتول‌های باریک، مجددا در کوره حرارت قرار داده شده و درون موم گذاشته می‌شوند تا کاملا موم‌اندود شوند و آماده‌ی حدیده‌کردن شوند. برای حدیده کردن، ابتدا مفتول نقره را از بزرگ‌ترین سوراخ حدیده عبور و سپس آ‌ن‌را از سوراخ‌های کوچک‌تری می‌گذرانند تا به قطر مورد نظر برسند.

در پایان کار، مفتول را از کوچک‌ترین سوراخ حدیده عبور می‌دهند، تا مفتول بسیار نازک و ظریفی با قطر یکنواخت و با شماره‌ی 25 به دست آید. آن‌گاه دو رشته از این مفتول نازک را به صورت دولایی می‌تابند و مفتول دولاتاب را از میان قسمت مسطح غلطک دستگاه نورد عبور می‌دهند و در نتیجه از دستگاه نورد، نوار باریکی به قطر تقریبی کمتر از نیم میلی‌متر خارج می‌شود که همان نوار ملیله می‌باشد. بعد از آماده شدن نوار ملیله، جهت ساخت اشیا، مراحل ذیل انجام می‌پذیرد.

ابتدا صفحه‌ی فلزی مستطیل شکلی که معمولا از جنس آهن و دارای ابعاد و اندازه‌های مختلف است را انتخاب و یک سطح آن را کاملا موم‌اندود می‌کنند. سپس قالبی را که به شکل محصول مورد نظر بریده شده، روی صفحه‌ی آهنی قرار داده و نوار نقره‌‌ای (دیواره) را که دارای پهنایی بیش از نوار ملیله است اطراف قالب می‌گذارنند تا شکل قالب را به خود گرفته و درون موم قرار گیرد. پس از این مرحله به وسیله‌ی دیواره‌های بعدی، طرح کلی را تقسیم‌بندی کرده و میانه‌ی سطوح را با نقش‌های ملیله که قبلا به وسیله دست و انبری ظریف با نوار ملیله ساخته شده پر می‌کنند و در آخرین مرحله به وسیله‌ی مفتول‌های آهنی بسیار ظریف، نقوش را به یکدیگر می‌بندند تا اشکال ساخته شده به هم نخورد و به وسیله‌ی ذوب کردن موم، اسکلت ملیله‌ی ساخته شده را از صفحه‌ی آهنی جدا می‌کنند.

پس از این که کلیه‌ی قطعات به وسیله‌ی گرده‌ی لحیم به یکدیگر متصل شد، سیم‌های فولادی را بریده و جدا می‌سازند و محصول را که تقریبا کار ساختش به پایان رسیده در ظرفی که حاوی محلول رقیق اسید سولفوریک است قرار می‌دهند و یا در داخل ظرف محتوی محلول زاج سفید می‌پوشانند تا اضافات و لکه‌های روی نقره از بین برود.

در پایان به کمک برس سیمی ظریفی، ملیله‌ی ساخته شده را پاک می‌نمایند. نوع دیگری از ملیله محصولاتی است که به وسیله‌ی خم کردن و لحیم کردن صفحات ملیله‌ی کاری شده ساخته می‌شود. شیوه‌ی تولید چنان است که ابتدا با استفاده از نوارهای ملیله صفحاتی به اندازه‌های مد نظر تهیه و سپس به کمک آن‌ها محصولاتی نظیر گیره، استکان و لیوان، قندان، گلاب پاش و... می‌سازنند و به وسیله‌ی نقره‌ای با عیار پایین‌تر، دسته و پایه‌ی آن را ساخته و بر روی کار سوار می‌کنند. آن چه که هنر ملیله‌کاری زنجان را متفاوت و منحصر به فرد کرده است، نحوه‌ی اتصال موم و مفتول‌ها به هم هستند و آن هم استفاده از پودر لحیم است، که مختص زنجان است. این پودر در استفاده از ملیله‌کاری، نسل به نسل، از قدیم به نسل امروز استادکاران رسیده است. مواد داخل این پودر لحیم متشکل از چند کاتالیزور و سه نوع فلز است که در هم ترکیب شده‌اند و یک نوع آلیاژ را ساخته‌اند که با سمباده، ساییده شده و به صورت پودر لحیم درآمده است.

کلام آخر

ساخت ملیله‌ی زنجان بسیار مراحل زیادی دارد و از سختی کار بسیاری برخوردار است. استفاده از پودر لحیم از جمله وجه تمایزات ملیله‌کاری در زنجان است. این هنر نسل به نسل و سینه به سینه به نسل جدید ملیله‌کاران رسیده و این نسل با بهره‌گیری از تجارب استادکاران قدیمی، هنری مدرن از ملیله را با بهره‌گیری از تلفیق هنر سنتی با جدید، به وجود آورده‌اند. برای آشنایی با ابزارآلات مورد استفاده در ساخت ملیله با یلدامدتور همراه باشید.

هنر ملیله جهانی زنجان (2) - مراحل اجرایی ساخت مليله زنجان هنر ملیله جهانی زنجان (2) - مراحل اجرایی ساخت مليله زنجان 2020-09-20 11:01:07+3:30 2022-05-09 20:11:25+3:30 ساخت ملیله‌ی زنجان بسیار مراحل زیادی دارد و از سختی کار بسیاری برخوردار است. استفاده از پودر لحیم از جمله وجه تمایزات ملیله‌کاری در زنجان است. این هنر نسل به نسل و سینه به سینه به نسل جدید ملیله‌کاران رسیده و این نسل با بهره‌گیری از تجارب استادکاران قدیمی، هنری مدرن از ملیله را با بهره‌گیری از تلفیق هنر سنتی با جدید، به وجود آورده‌اند. ملیله, ملیله کاری, میراث فرهنگی ناملموس, میراث ناملموس, ثبت یونسکو, پریسا همایونی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10210 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com