هنر ملیله جهانی زنجان (1) ملیله کاری؛ تعریف و پیشینه

دست‌یابی به فلز یکی از نقاط عطف تحول در زندگی بشری است. کشف اشیای فلزی را می‌توان گواهی بر شکوفایی هنر فلز کاری در ایران دانست. در میان دست‌آوردهای هنری در ایران باستان باید از اشیای ساخته شده از طلا، نقره و مس نام برد، که از ظروف و سلاح گرفته تا جواهرات، زیورآلات شخصی و لباس را در بر می‌گیرد. ملیله‌کاری یکی از مهم‌ترین شاخه‌های فلزکاری است. این هنر یکی از مهم‌ترین هنرهای دستی استان زنجان است و طی تلاش‌های بی وقفه‌ی هنرمندان ملیله‌کار زنجانی در حال رسیدن به ثبت جهانی است. برای آشنایی با این هنر سنتی با یلدامدتور همراه باشید.       

فلز یکی از موادی است که توانست در بسیاری از زمینه‌های هنری و در زندگی بشری تحول شگرف ایجاد کند و یک طیف وسیع از کاربردها را در طول تاریخ بشر به خود اختصاص داده است. بر اساس کاوش‌ها و مطالعات باستان‌شناسی، نمونه‌های قابل توجهی در هنر نقره یافت شده است. اولین ملیله‌کاری یافت شده مربوط به سال‌ 330 قبل از میلاد مسیح است. فلات ایران و فرهنگ‌های مستقر در آن، با اتکا به مدارک باستان‌شناسی، یکی از نخستین مناطق و جوامعی بودند که به فناوری ذوب و استخراج مس دست یافتند. 

تعریف ملیله کاری

ملیله‌کاری در لغت به معنای رشته‌های باریک فلزی است که به هم تابیده شده است و با توجه به تعاریف مختلف، روشی برای پرداخت و ظرافت در ساخت ابزاهای تزیینی و کاربردی با نقره، طلا و مس است. هنر نقره و ملیله‌کاری در طول تاریخ هنر، بسیار دست خوش تغییر بوده است و آن‌چه را که ما امروزه هنر ملیله‌کاری می‌شناسیم، متفاوت از هنرهای به دست آمده در یافته‌های باستان‌شناسی است. اما وجه مشترک بین ملیله‌کاری دوران باستان و امروزه، پیچ دادن مفتول‌های طلا و نقره به هم است، که ملیله نامیده می‌شود. ملیله در زبان انگلیسی به Filigree ترجمه شده است. 

پیشینه ملیله در ایران

بر اساس کشفیات باستان‌شناسی، قدیمی‌ترین اشیای ملیله در ایران را متعلق به دوره‌ی هخامنشیان می‌دانند. در دوران ساسانی نیز صنعت‌ فلزکاری و نقره‌کاری بر روی ظروف بسیار متداول بوده است. استفاده از وسایل و تزیینات گران‌قیمت، نشان از وضعیت معیشتی خوب در دوران خود داشت و همچنین هنرمندان، ذوق و سلیقه‌ی هنری خود را برای افراد طبقات مرفه جامعه می‌گذاشتند و در راه خلق آثار بسیار ظریف و هنرمندانه تمامی استعداد خود را به کار می‌گرفتند. به دلیل گران‌بها بودن اشیای نقره‌ای و طلایی، این اشیا در حملات مختلف به ایران به تاراج رفته اند، ولی در طی حفاری‌های باستان‌شناسی در مناطقی مانند شوش، همدان و جیحون، مدارکی به دست آمده که نشانگر وجود ملیله‌کاری در ایران قبل از میلاد است. پروفسور آرتور پوپ؛ محقق اروپایی در کتابی به نام «شاهکارهای هنر ایران» به زرگری و نقره‌کاری در ایران اشاره نموده است. 

هنر ملیله کاری در زنجان

در بسیار از شهرهای ایران رد پای هنر ملیله‌کاری دیده شده است. از جمله‌ی این شهرها تبریز، یزد، همدان، اصفهان، زنجان و بروجرد است. ولی در میان تمامی این شهرها زنجان، به دلیل وجود معادن نقره و خوش‌ذوقی‌گری هنرمندان این شهر، توانست با موفقیت ملیله‌کاری را احیا کند. این هنر را در سفرنامه‌های، جهان‌گردان و سیاحانی كه به این منطقه سفر كرده‌اند و از هنر زیبای ملیله‌کاری در این منطقه یاد كرده‌اند، می‌توان جستجو کرد. آن‌ها در نوشته‌های خود از ملیله‌کاری و هنر نقره‌کاری زنجان به وفور و زیبایی یاد کرده‌اند. سابقه‌ی ملیله‌کاری در زنجان به وضوح از قرن دهم هجری به بعد، روشن و مشخص است به طوری که فردریک ریچارد؛ شرق‌شناس اروپایی در سفرنامه‌ی خود می‌نویسد:

شهر زنجان که شهر کوچکی است نقره و ملیله کاری این شهر پر زرق و برق است.

ملیله‌کاری تا قبل از دوره‌ی پهلوی، به عنوان هنر دستی بومی زنجان فقط در این شهر معمول بوده است. ولی در زمان حکومت رضاخان با مهاجرت تعدادی از هنرمندان این شهر به تهران و اصفهان در سایر نقاط کشور نیز رواج یافت. شاید بتوان رونق هنر ملیله‌کاری در زنجان را از دوران سلجوقی دانست و هم‌چنین آثار باقی مانده از دوره‌ی صفوی گواه بر اوج شکوفایی این هنر است. این هنر توسط هنرمندان زنجانی از جمله علی اکبر بیات زنجانی جان تازه یافت و در سایه‌ی دیگر هنرمند زنجانی مانند منصور کاظمیان مقدم گسترش یافت.

کلام آخر

ملیله‌کاری از جمله هنرهای با اصالت در زنجان است که در مدتی رو به افول رفت و دوباره توسط هنرمندان خوش ذوق زنجانی مسیر تازه‌ای برای رشد یافت تا در مسیر ثبت جهانی خود قرار گرفت. این هنر اکنون به ثبت جهانی رسیده است و از صنایع دستی مهم ایران و زنجان به حساب می‌آید. برای آشنایی بیشتر با این هنر در قسمت دوم با یلدامدتور همراه باشید.

هنر ملیله جهانی زنجان (1) - ملیله کاری؛ تعریف و پیشینه هنر ملیله جهانی زنجان (1) - ملیله کاری؛ تعریف و پیشینه 2020-09-20 10:54:47+3:30 2022-05-09 20:11:25+3:30 ملیله‌کاری در لغت به معنای رشته‌های باریک فلزی است که به هم تابیده شده است و با توجه به تعاریف مختلف، روشی برای پرداخت و ظرافت در ساخت ابزاهای تزیینی و کاربردی با نقره، طلا و مس است. هنر نقره و ملیله‌کاری در طول تاریخ هنر، بسیار دست خوش تغییر بوده است و آن‌چه را که ما امروزه هنر ملیله‌کاری می‌شناسیم، متفاوت از هنرهای به دست آمده در یافته‌های باستان‌شناسی است. ملیله کاری, ملیله, میراث فرهنگی ناملموس, میراث ناملموس, ثبت یونسکو, علی اکبر بیات زنجانی, منصور کاظمیان مقدم, پریسا همایونی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10210 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com