استان قزوین

اطلاعات آماری

اطلاعات جغرافیایی

منطقه قزوین تا سال 1373 جزو استان زنجان بود. در این سال از استان زنجان منتزع و به استان تهران ملحق و در سال 1376 هم از استان استان تهران جدا شد و همراه تاکستان که از توابع زنجان بود استان تازه‌ای به نام استان قزوین را تشکیل داد. این استان با استان‌های مازندران، گیلان، همدان، زنجان، مرکزی و البرز همسایه و از استان‌های زلزله‌خیز ایران است. این استان، بر پایه آخرین تقسیمات کشوری، دارای 6 شهرستان، 19 بخش، 25 شهر، 46 دهستان و 842 آبادی دارای سکنه است.

اطلاعات تاریخی و فرهنگی

نوشته‌های باستانی یونان، قزوین را با نام راژیا معرفی می‌کنند و پس از آن در نوشته‌های اروپایی این شهر با نام شهر باستانی آرساس و یا آرساسیا شناخته می‌شده است. اشکانیان قزوین را به نام موسس آن، اردپا می‌خواندند و ساسانیان نام این شهر را کشوین (یعنی سرزمینی که نباید از آن غافل شد) نهاده بودند. در برخی متون نام این شهر قسوین (یعنی شهری که مردمی پر صلابت و استوار دارد) ذکر شده است. به هر روی مورخان و باستان شناسان عصر حاضر، قزوین را عربی شده کاسپین می‌دانند و بر این باورند که قوم کاسپی‌ها که در سواحل دریای کاسپین می‌زیستند به مرور کوچ کردند و شهر قزوین را بنا نهادند. به همین دلیل است که در متون کهن عثمانی و عربی نام دریای خزر، بحر القزوین ذکر شده است.

این شهر باستانی در زمان شاه تهماسب صفوی پایتخت ایران بوده ‌است. نخستین خیابان ایران (خیابان سپه) در قزوین ساخته شد و آب انبار سردار؛ بزرگ‌ترین آب انبار تک گنبدی جهان نیز در قزوین واقع شده است.

در منطقه قزوین صدها تپه باستانی شناسایی شده ‌است که اهمیت ویژه ای دارند. به عنوان نمونه تپه سگزآباد قزوین نشانگر شهرمندی 9000 ساله و یکجانشینی در این دشت گسترده است. منطقه قزوین به لحاظ موقعیت جغرافیایی، نظامی و ارتباطی در دوران‌های مختلف تاریخ مورد توجه حکومت‌های مختلف بوده است.

یکی از دوران‌های طلایی تاریخ قزوین، انتخاب این شهر به عنوان پایتخت حاکمیت دولت صفوی است. با استقرار دولت صفوی در قرن دهم هجری قمری، عصر جدیدی در تاریخ ایران آغاز شد و از این زمان قزوین به محل تجمع دولتمردان، علما، اندیشمندان و صاحبان حرفه و فن و هنر تبدیل شد. حکومت صفوی با تکیه بر مفاهیم عرفانی از سویی و تعابیر و تفاسیر شریعت از نظر مذهب شیعه از دیگر سو، موفق شد تا پایگاه اجتماعی بسیار گسترده‌ای در خطه‌ وسیع قزوین بنا کند.

ژان شاردن که در مجموع یازده سال در دوره صفویان (70–1664 و 77–1671 میلادی) در ایران بوده در سال 1674 میلادی در شهر قزوین چهار ماه اقامت می‌کند و درباره آن می‌نویسد: "قزوین شهر بزرگ و زیبایی است که در دشتی وسیع واقع در سه فرسنگی کوه الوند بنا شده است. دوازده هزار خانه و صد هزار تن جمعیت دارد. صد خانوار یهودی و چهل خانوار مسیحی در این شهر به سر می‌برند. میدان شاه که اسب‌دوانی نیز در آن‌جا به عمل می‌آید زیباترین نقاط این شهر است. قزوین مسجد بسیار ندارد. بعد از مسجد، مهم‌ترین و مجلل‌ترین عمارات قزوین، مدارسی است که طلاب‌علوم دینی در آن تحصیل می‌کنند. آن چه قزوین را در انظار بینندگان باشکوه‌ و رفیع می‌نماید کاخ ها و خانه‌های قصر گونه بزرگان و اعیان شهر است که همه ‌تماشایی و دیدنی است. اما این شهر نسبت‌به شهرت و عظمتش باغ و بستان زیاد ندارد، زیرا هم خاک دشتی که شهر در آن بنا شده شنی و هم آب آن کم است. برخی از کشتزارهایش از آب شاخه کوچکی از شاهرود آبیاری می‌شود. کاریزهایی نیز دارد. آب آشامیدنی بیشتر مردم از چاه‌هایی که غالبا متجاوز از سی پا گودی دارد برآورده می‌شود."

این استان با دارا بودن تنها یک درصد از مساحت کشور قریب به 5 درصد در اقتصاد و تولیدات ایران نقش دارد و 11 درصد از آثار تاریخی ملی ثبت شده کشور در استان قزوین قرار دارد. قزوین یکی از مناطق عمده تولید فندق، پسته، زغال‌اخته، انگور و کشمش در ایران است. لهجه قزوینی یکی از لهجه‌های زبان فارسی است که توسط مردم شهر قزوین تکلم می‌شود. لهجه قزوینی از معدود لهجه‌هایی است که دستور زبان مختص خود را دارد. هم چنین این لهجه شباهت زیادی به گویش‌های شمال شرقی ایران دارد.

استان قزوین نیز مانند سایر استان‌های کشور دارای انواع غذاهای سنتی است که برخی از آن ها در مناسبت‌های ویژه و تعداد بسیاری نیز به شکل عادی در طی سال تهیه می‌شود. برخی از انواع غذاهای سنتی قزوین عبارتند از: قیمه نثار، شیرین پلو، کوکوی شیرین، آش دوغ، آش دندان کشه، یتیمچه، ماش پیازو، اشکنه و دیماج.

شیرینی های سنتی قزوین را نیز نباید فراموش کرد. متداول‌ترین شیرینی‌های استان عبارتند از: نان برنجی، نان نخودی، نان قندی، نان بادامی، نان گردویی، پادرازی، نان نازک، نان چرخی، نان چایی، اتابکی، ولیعهدی، حاج کریمی، باقلوای پیچ و باقلوای لوزی. قزوینی ها از قدیم در ساخت انواع شیرینی تخصص داشتند و قزوین یکی از پرمصرف ترین استان های ایران در مصرف انواع شیرینی است.

در قزوین انواع اقسام نان پخت می‌شود که شهرت بسیاری دارد. در بین نان‌های قزوین، نان لواش تنوری که به صورت گرد و بزرگ طبخ می‌شود دارای کیفیت و طعم مطبوعی می‌باشد که موجب شهرت آن شده‌است. قاق، یکی دیگر از نان‌های سنتی قزوین است که خشک و شیرین بوده و با چای صرف می‌شود. از دیگر نان‌های سنتی قزوین می‌توان به شیرمال و نان زنجبیلی اشاره کرد، که کم شیرین بوده و همراه با عصرانه و چای خورده می‌شود.

اطلاعات زیست محیطی

دشت قزوین از نظر پیشینه تاریخی، محصولات کشاورزی و گونه‌های جانوری، اهمیت اقتصادی و تاریخی بسیار مهمی در میان دشت‌های ایران دارد. به گونه‌ای که بسیاری از باستان شناسان ایرانی بر این باورند تمدن کشاورزی از دشت قزوین آغاز و سپس به شرق و قلب فلات ایران گسترش یافته‌است. به همین علت، این منطقه اولین دشت ایران است که دارای ردیف بودجه در کشور می‌باشد.

استان قزوین به علت قرار گیری در دامنه‌های سرسبز رشته کوه البرز دارای قلل مرتفع بسیاری است که از میان آن‌ها سه قله به نام‌های خشچال به ارتفاع 4180  متر، سیالان به ارتفاع 4350 متر و شاه البرز به ارتفاع 4300 متر از معروف‌ترین، مرتفع‌ترین و پر صعودترین قلل استان قزوین می‌باشند.

این استان دارای غارهای متعددی است که متعلق به دوره‌های مختلف زمین‌شناسی هستند. هر یک از این غارها ویژگی‌های خاص خود را دارند که از میان آن‌ها می‌توان به غار قلعه کرد با چهل میلیون سال قدمت (متعلق به دوره سوم زمین‌شناسی) از توابع بخش آبگرم اشاره کرد.

در ضمن چشمه ها و رودخانه های قزوین را نیز نمی توان نادیده گرفت.

آب و هوای استان قزوین نیز در بیشتر مناطق سرد و خشک است. اما در تابستان ها هوای گرم و مطلوبی دارد. دمای سالانه ی استان در ارتفاعات شمال شرقی و شمالی استان و ارتفاعات آوج در جنوب غرب استان دارای کمینه درجه حرارت و مناطق مرکزی دشت قزوین و اطراف دریاچه سد منجیل دارای بیشینه درجه حرارت است. میانگین درجه حرارت سالیانه ایستگاه‌های هواشناسی از دشت به سمت کوهپایه و مناطق کوهستانی به تدریج کاهش می‌یابد، به استثنای دره شاهرود! در مجموع تاثیر توده های هوایی باران‌زا و ارتفاعات در قزوین موجب شده است که توزیع رطوبت هوا در استان قزوین از شرایط مناسبی برخوردار باشد.

به طور کلی پوشش گیاهی در استان قزوین به دو دسته جنگلی و مراتع تقسیم‌بندی می‌شود. منطقه رودبار و الموت عمده پوشش جنگلی استان را تشکیل می‌دهند و دشت قزوین نیز مهم‌ترین مرتع در سطح استان است. پوشش درختان در استان قزوین عبارت است از: درختان ارس، تنگس، زرشک، پلاخور، پسته وحشی (بنه) گردو، بلوط، زالزالک، سیاهتلو، بادام کوهی، اسور، یمیشان و اشکه. به غیر از موارد ذکر شده گیاهانی با مصارف دارویی و صنعتی نیز در استان وجود دارد که عبارت است از: گراس‌های یک ساله و چند ساله گون، گل گندم، مرغه، اسپند، ورک، تلخه بیان، شیرین بیان، خارشتر، انواع شکر تیغال، کنگر، کاسنی، شاه تره، درمنه، انواع آستر، گالوس (گون‌ها)، اکروپیروف‌ها، پوآکاکوتی، آویشن، گل گاوزبان، آرتمیز، گیاه شور، گز، جارو قزوینی، چمن، جغجغه، کلاه میر حسین، یونجه یک ساله، ریش بزی و علف باغی.

نمادهای استان

استان قزوین را در قدیم به خاطر کاروانسرای سعدالسلطنه، گراند هتل، خیابان سپه و هم چنین سبز میدان آن می شناختند. اما اکنون المان شهری مینودر که در میدان مینودر (قریب کش سابق) قرار گرفته است نیز به آن ها اضافه شده است. این المان که در ورودی اتوبان تهران به قزوین قرار گرفته ار فاصله دور نیز قابل مشاهده است. در ضمن برج مرکز تجارت قزوین نیز در حال ورود به دسته نمادهای مدرن شهر قزوین است.