نام های دیگر مکان

• قلعه حسن صباح
• قلعه حسن
• دژ الموت

موقعیت جغرافیایی قلعه الموت

قلعه‌ی الموت در شمال شرقی روستای گازرخان و بر فراز صخره‌ای به بلندای 2163 متر از سطح دریا قرار دارد. بلندی این صخره از زمین‌های پیرامون خود 200 متر است و گستره‌ی قلعه در حدود 20000 متر مربع می‌باشد. کوهی که قلعه بر روی آن بنا شده از نرمه گردن (میان نرمه‌لات و گرمارود) شروع شده و به طرف غرب ادامه پیدا کرده است و صخره‌های پیرامون قلعه که رنگ سرخ و خاکستری دارند، در جهت شمال شرقی به جنوب غربی کشیده شده‌اند.

پیرامون قلعه از هر چهار طرف پرتگاه است و تنها راه ورود و خروج قلعه در انتهای ضلع شمال شرقی است که کوه هودکان با فاصله‌ای نسبتا زیاد بر آن مشرف است. این قلعه یکی از جاذبه‌های گردشگری استان قزوین محسوب می‌شود. فاصله‌ی قلعه‌ی الموت تا شهر قزوین در حدود 110 کیلومتر است که با در نظر گرفتن راه پر پیچ و خم و باریک بودن جاده‌ی الموت، معمولا بین 2 تا 3 ساعت طول می‌کشد. 

سیر تاریخی و فرهنگی قلعه الموت

نام الموت در تاریخ ایران با نام اسماعیلیه گره خورده و حسن صباح به عنوان رهبر فرقه‌ی اسماعیلیه از این قلعه به عنوان پایگاه حکومت خود و به منظور ترویج عقاید اسماعیلیه بهره می‌برده است. در مکتوبات تاریخی از قلعه‌ی حسن صباح در دوره‌ی صفوی به عنوان زندان یاد شده است. اما کاوش‌های باستان‌شناسی در این قلعه نشان می‌دهد که قلعه‌ی الموت نه تنها زندان نبوده بلکه افرادی که در آن می‌زیسته‌اند از مرتبه‌ی اجتماعی خاصی برخوردار بوده‌اند.

به گزارش حمدالله مستوفی، این قلعه‌ی تاریخی ابتدا در سال 226 هجری قمری توسط داعی الی الحق حسن بن زید الباقری بنا شده و در شب چهارشنبه ششم رجب سال 483 هجری قمری به تصرف حسن صباح درآمده است. وی 35 سال در قعله اقامت داشته است. 

حسن صباح از ایرانیانی بود که در دوره‌ی سلجوقی قیام کرد و از مخالفان سرسخت تسلط اعراب و ترکان سلجوقی بر ایران بود. مذهب وی و پیروانش اسماعیلیه بود که شاخه‌ای از تشیع است با این تفاوت که آنان به هفت امام اعتقاد دارند و امامت را بعد از امام جعفر صادق (ع) حق فرزند وی؛ اسماعیل دانسته‌اند. حسن صباح سال‌ها با اشغالگران مبارزه نمود و نقش بزرگی هم در گسترش زبان فارسی و عقب زدن زبان عربی در ایران داشت. شیوه‌ی حسن صباح در از بین بردن مخالفان، کشتن مستقیم افراد به همراه جانفشانی قاتل بود. حسن صباح از سرکردگان اسماعیلیه بود که در زمان خود در این قلعه‌ی مخوف اقامت داشت و وحشت زیادی در امیران وقت و خلفا ایجاد کرده بود. فداییان او حتی یک بار سلطان سنجر و صلاح الدین ایوبی و هم چنین امام فخر رازی را تهدید کردند و در جنگ‌های صلیبی بعضی از امیران مسیحی را هلاک کردند. هدف اصلی حسن صباح بازگرداندن ایران به شکوه و عظمت پیش از حمله‌ی اعراب بود. از آن جایی که حسن صباح یک دین جدید را ترویج می‌کرد و با خلفای عباسی و حکام سلجوقی دشمن بود، بنا بر این در ایران مخالفان بسیاری پیدا کرد و خلفای عباسی بر ضد او رسالاتی سرشار از دروغ منتشر می‌کردند و او را فردی خونخوار و ستمکار معرفی می‌نمودند.

هدف اصلی حسن صباح بازگرداندن ایران به شکوه و عظمت پیش از حمله‌ی اعراب بود.

این قلعه در شوال 654 هجری قمری به‌دستور هلاکوخان‌ مغول به آتش کشیده و ویران شد و از آن پس به‌عنوان تبعیدگاه و زندان مورد استفاده قرار گرفت. هم چنین از سال 930 هجری قمری و ابتدای حکومت شاه تهماسب صفوی تا سال 1006 هجری قمری، قلعه کالبدی سالم داشته است. 

متاسفانه حفاری‌هایی که در دوره‌ی قاجار برای یافتن گنج در قلعه الموت انجام شده، سبب ویرانی آن شده‌است. امروزه بخش بزرگی از برج و باروی این بنای سترگ ویران شده است. بازمانده‌های این اثر تاریخی در تاریخ 12 بهمن 1381 با شماره‌ی ثبت 7252 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

اهمیت این قلعه به دلیل فرمانروایی اسماعیلیان و شخصیت برجسته‌ی حسن صباح است.

معماری قلعه الموت

تنها راه ورود به قلعه در انتهای ضلع شمال شرقی است که کوه هودکان بر آن مشرف است. در این محل تونلی در تخته سنگ، بریده شده که دارای 6 متر طول، 2 متر عرض و 2 متر ارتفاع است. پس از عبور از این گذرگاه، آثار باقیمانده، برج جنوبی قلعه و دیواره‌ی جنوب غربی آن که روی شیب تند تخته سنگ ساخته شده آشکار می‌شود. در دامنه‌ی جنوبی کوه قلعه، خندقی به طول تقریبی 50 متر و عرض 2 متر کنده و آن را از آبی که از داخل قلعه می‌آمده پر می‌کرده‌اند تا هیچ راه نفوذی از آن جبهه وجود نداشته باشد. بر روی دامنه‌های تند دیگر صخره‌ها نیز، هر جایی که بیم بالا رفتن مهاجمان می‌رفته، خندق‌هایی کنده و دیواره‌ی بالایی آن‌ها را مورب برآورده‌اند تا امکان هر گونه عبوری را بازستاند. هم چنین در هر نقطه که شیاری وجود داشته، با ساختن دیوارهایی سنگی یا آجری راه ورود را مسدود ساخته‌اند.

یکی از شگفتی‌های قلعه‌ی الموت، سیستم پیچیده‌ی آب‌رسانی با تنبوشه‌هایی به قطر 10سانتی متر است که از چشمه‌ی کلدر آب را به قلعه رسانده و در حوض‌های سنگی ذخیره می‌کرده‌اند.

پیشنهاد برای دیدن قلعه الموت

در طول مسیر قزوین به الموت و در دو سوی جاده‌ی مارپیچ آن مناظر بسیار زیبا و چشم نوازی وجود دارند. هم چنین ایستگاه‌های پذیرایی و استراحتگاه مناسب، جهت استفاده‌ی گردشگران در طول مسیر وجود دارد. در پای قلعه‌ی الموت نیز پارکینگ و در پشت پایگاه، سرویس های بهداشتی زنانه و مردانه وجود دارد. در میانه‌ی راه‌پله‌های قلعه نیز سایبان برای استراحت و توقف وجود دارد. 

هم چنین اقامتگاه‌های بوم گردی بسیاری برای اقامت در شب در اطراف قلعه وجود دارد که پذیرای گردشگران است.

الموت را یک روزه نمی‌تواند دید. هر کجای آن را نگاه کنید یا چشمه است یا رودخانه یا باغ! در پاییز فقط باید ایستاد و الموت را تماشا کرد. پیشنهاد ما این است که برای دیدن قلعه‌ی الموت یک برنامه‌ی دو روزه بچینید. روز اول را به دیدن دریاچه‌ی اوان بروید و در انتهای روز به سمت گازرخان و قلعه‌ی الموت بروید. شب را در یکی از خانه‌های روستایی بگذرانید که حیاط داشته باشد و بتوانید در آن آتش روشن کنید و کمی شب‌نشینی داشته باشید. فراموش نکنید که آرامش شب روستاییان را بر هم نزنید. صبح هم حتما سحرخیزی کنید و قبل از طلوع به بالای قلعه بروید و طلوع زیبای آفتاب را بر فراز قلعه‌ی حسن صباح تماشا کنید تا برای کل روز انرژی بگیرید و تجربه‌ای خاص و فراموش نشدنی برای خود رقم بزنید.

اگر از آن دسته راننده‌های زرنگی هستید که همیشه در جاده پشت خودروی جلویی با فاصله‌ی کم چراغ می‌دهید و از سمت راست سبقت می‌گیرید و کلی هم با دست‌فرمان خودتان کیف می‌کنید، جاده‌ی الموت می‌تواند آخرین جاده‌ای باشد که در عمرتان در آن رانندگی کرده‌اید. این جاده آن‌قدر پر پیچ و خم و باریک و خطرناک است که جای هیچ‌گونه اشتباهی در آن وجود ندارد و اولین اشتباه می‌تواند آخرین اشتباهتان نیز باشد. اگر حوصله‌ی رانندگی در جاده‌های کوهستانی با سرعت کم را ندارید اصلا به سمت الموت نروید و اگر در فصل‌هایی که هوا خوب و آفتابی است این جاده را امتحان نکرده‌اید و با آن آشنایی ندارید به هیچ عنوان در زمستان آن را برای اولین بار امتحان نکنید. زیرا ممکن است برف و سرما برای شما مشکلات جدی به وجود بیاورند.

در نهایت نیز باید بگوییم پاییز الموت را به هیچ عنوان از دست ندهید که از شدت زیبایی سیر نخواهید شد. الموت برای عکاسانی که تمایل به عکاسی شب و رد ستادگان دارند نیز بهشت است. در فرصت‌های بیکاری نیز اگر احیانا اهل مطالعه هستید، خواندن کتب «خداوند الموت» را فراموش نکنید.