نام های دیگر مکان

• علی قاپو
• دولتخانه مبارکه نقش جهان
• قصر دولتخانه

موقعیت جغرافیایی عمارت عالی قاپو

کاخ یا عمارت عالی قاپو در غرب میدان نقش جهان و رو به روی مسجد شیخ لطف الله و در مرکز شهر اصفهان قرار دارد.

سیر تاریخی و فرهنگی

شاه عباس اول در سال 1054 هجری دستور ساخت این عمارت با شکوه را صادر کرد. این عمارت به عنوان دروازه مرکزی و ورودی مجموعه کاخ‌های دوران صفویه به حساب می‌آمد. در این کاخ سفیران و وزیران به حضور پذیرفته می‌شدند به همین دلیل به آن "دولتخانه مبارکه نقش جهان" نیز می‌گفتند.

ساخت این عمارت طی 5 مرحله معماری و در زمان جانشینان شاه عباس اول به خصوص شاه عباس دوم و شاه سلیمان صورت گرفت.

این مراحل شامل موارد زیر بود:

1. عمارت عالی قاپو به عنوان ورودی کاخ‌های دیگر
2. اضافه شدن طبقات سوم و چهارم و نیم طبقه پنجم به عمارت
3. الحاق تالار صوت به طبقات عمارت
4. الحاق ایوان مقابل کاخ
5. پله های شاهی و 18 ستون ایوان و سیستم آبرسانی به طبقات بالا
6. افزودن حوض مسی ایوان

از طرفی بام این عمارت محل نظاره شهر بوده و از آن به عنوان یک طبقه دیگر نیز استفاده می‌شده است.

با وجود صدماتی که بعد از دوره صفویه به تزیینات بنا وارد شد، هنوز گچبری‌ها و نقاشی‌های عهد صفویه با قدرت به جلوه نمایی و چشم نوازی می‌پردازند. مینیاتورهای هنرمندانه رضا عباسی؛ نقاش معروف عهد شاه عباس، نقاشی‌های گل و بوته، شاخ و برگ، اشکال وحوش و طیور و گچبری‌های زیبای آن به شکل انواع جام و صراحی در تاق‌ها و دیوارها تعبیه شده است و شاه صفوی و مهمانان او، از تالار همین عمارت مناظر بازی چوگان، چراغانی، آتش بازی‌ها و نمایش‌های میدانی را تماشا می‌کردند.

عالی قاپو مرکب از کلمه عالی و قاپوی ترکی به معنی "درب" و "باب" می باشد. یعنی درب عالی! همان طور که در عثمانی باب عالی معمول بوده، بین ایرانیان شیعه هم، چنین بابی وجود داشته که مانند باب عالی عثمانیه، مورد احترام بوده است و از این رو کلیه کسانی که می خواستند وارد عالی قاپو شوند باید خم شده، آستانه را بوسیده و داخل شوند، به طوری که حتی شاه عباس هم هنگام دخول به این عمارت از اسب پیاده می‌شده است. اما عده ای که آن را "علی قاپو" نوشته ‏اند، معتقدند هنگامی که شاه عباس کبیر درب نقره را برای بارگاه حضرت امیرالمومنین علیه السلام به نجف برد و نصب کرد، دربی را که پیش از آن در آن جا نصب شده بود را برای تبرک به اصفهان آورد و در عالی قاپو نصب کرد. از این جهت آن را علی قاپو و یا قاپی نامیده اند و آن درب را منسوب به بارگاه امام علی (ع) دانسته اند. از این رو مورد احترام شاه و مردم بوده و حتی تا چند سال پیش، مردم در اطراف آن جا آش‏ ها می ‏پختند و نذوراتی می کردند.

معماری عمارت عالی قاپو

این کاخ با ارتفاع 36 متر، بلندترین عمارت چند طبقه تا دهه‌های اخیر در شهر اصفهان بوده است. این کاخ ‌به دلیل اضافات و الحاقات معماری در هر سو، نمایی متفاوت دارد، به گونه‌ای که از جلو بنا از میدان نقش جهان 2 طبقه از پشت ساختمان 5 طبقه، از طرفین بنا 3 طبقه و با احتساب طبقه همکف به عنوان اولین طبقه، در کل 6 طبقه است. در ارتفاع 28 مترى ایوان بزرگى طراحی شده که در میان ستون هاى آن حوضی مسى قرار دارد.

از ویژگی‌های خاص این بنا آن که کاخ عالی قاپو ‌به دلیل اضافات و الحاقات معماری در هر سو، نمایی متفاوت دارد. هم چنین تالار صوت آن سبب می‌شود صداها طبیعی و بدون انعکاس به گوش برسند.

بخشی از این عمارت به دلیل رعایت تناسبات انسانی و با این هدف که ارتفاع زیاد کاخ (36 متر) در آن روزگار سبب از بین رفتن یکپارچگی میدان نشود اندکی کوتاه‌تر و با فضای باز ایوان هماهنگ است. این مدخل با تاقی جناغى تزیین شده و در دو طبقه طرفین آن درب‌ها و تاق‌نماهاى کوچکترى وجود دارند. اشکال مینیاتوری این کاخ اثر هنرمند معروف عهد شاه عباس؛ استاد رضا عباسی است که متاسفانه دچار فرسایش فراوان شده است. ساختن و پرداختن اشکال گچبری در این قسمت از ساختمان که به "طاق صوت" مشهور است، علاوه بر جلوه‌ خاص یکی از انواع عالی تزیینات گچبری است. این تالار که به اتاق موسیقی نیز شهرت دارد، بر اساس شناخت فیزیکی صوت و انعکاس آن به نحوی ساخته شده که مثل یک استودیوی مجهز به ضبط صدا طنین‏ های اضافی صدا را از بین می ‏برده است و اصوات را به صورتی صاف و طبیعی به تمام قسمت های تالار می‏ رسانده است. دلیل اصلی در تزیین اطاق های متعدد این طبقه آن بوده است که در این قسمت از عمارت، انعکاسات حاصله از نغمه ها و صداها طبیعی و بدون انعکاس صوت به گوش برسد. از فراز آخرین طبقه عالی قاپو بهترین منظره شهر تاریخی اصفهان و تغییرات و تحولات هزار ساله اخیر آن را می توان مشاهده نمود.

ارزش های خاص عمارت عالی قاپو

اين كاخ، بزرگترين كاخي است كه مي‌توان در شهری مشاهده كرد. آن چه عالی قاپو را در عدد آثار باشکوه و بسیار نفیس قرار داده، گچبری‌های آخرین طبقه است. بالاى این درب، پنجره‏اى مشبک قرار دارد که از آن نور به داخل کرباس مى‌‏تابد. اتاق هاى اطراف همین کرباس در حقیقت محل ادارات دولتى بوده است.

از دیگر ویژگی‌های خاص این بنا آن که کاخ عالی قاپو ‌به دلیل اضافات و الحاقات معماری در هر سو، نمایی متفاوت دارد. هم چنین تالار صوت آن سبب می‌شود صداها طبیعی و بدون انعکاس به گوش برسند.

پیشنهاد برای دیدن عمارت عالی قاپو

استفاده نادرست از آثار فرهنگی ملی سبب شده بر روی دیوارهای کاخ، یادگاری های از اشخاص بر پیکره‌ این بنای محبوب تاریخی مشاهده کنیم و تاسف بخوریم. سعی کنیم با استفاده درست و فرهنگ گردشگری ایرانی با این آثار برخورد کرده، بر روی نقاشی ها و تزیینات دست نکشیم و آن ها را لمس نکنیم و در قسمت هایی از کاخ که عکسبرداری بدون فلش، توصیه شده حتما توجه لازم را مبذول داریم.