موقعیت جغرافیایی کاخ گلستان

کاخ گلستان در خیابان پانزده خرداد و میدان ارگ در شهرتهران قرار دارد. این کاخ به دلیل قرارگیری در باغی وسیع و در مسیر خیاباننی طولانی و سرسبز با درختان بلند قامت به کاخ گلستان مشهور شده است.

سیر تاریخی و فرهنگی

مجموعه‌ کاخ گلستان چندین عمارت در کنار هم و حول یک حیاط مرکزی هستند که در عهد شاه طهماسب صفوی ساخته شده اند. طی سال ها این مجموعه همواره دستخوش تغییر بوده و شاهان قاجار به خصوص ناصرالدین شاه تحت تاثیر جاذبه های فرنگ آن را باب میل خود تعمیر و مرمت کرد و مهمترین کاخ این مجموعه را ساخت که محل سکونت پادشاهان قاجار شد. ناصرالدین شاه قبل از سفر به مشهد در سال 1301 هجری دستور تخریب اندرونی و ساخت عمارتی جدید را به ابراهیم‌خان امین‌السلطان داد. بدین ترتیب پس از بازگشت وی با تلاش معماران بزرگ عمارتی با شکوه و مجلل ساخته شده بود. رویدادهای تاریخی این کاخ هم چون انقلاب مشروطه و تاج‌گذاری پهلوی‌ها آن را از سایر بناها متمایز می‌کند. هم چنین آثار هنرمندان بزرگ و اشیای قدیمی گرانبهایی هم چون تخت مرمر، سنگ قبر ناصرالدین شاه قاجار که از شهرری به اینجا منتقل شده و آثاری از کمال‌الملک و سایر هنرمندان ایرانی و خارجی زیبایی و شکوه کاخ را چند برابر کرده است.

معماری کاخ گلستان

این کاخ از بخش‌های مختلفی چون ایوان تخت مرمر،  حوضخانه، خلوت کریم‌خانی، موزه مخصوص نگارخانه، عمارت بادگیر، کاخ شمس العماره تشکیل شده و هریک خصوصیات و ویژگی‌های منحصر به فردی دارند. این مجموعه از بخش ها و عمارت های مختلفی تشکیل شده است که شامل موارد زیر است:

ایوان تخت مرمر: این قسمت رو به روی درب ورودی مجموعه و از قدیمی‌ترین بخش‌های کاخ است که گفته می‌شود عمر بعضی قسمت‌های آن به دوران زندیه نیز می‌رسد. تخت مرمر مربوط مراسم تاجگذاری آقامحمدخان و محل جلوس فتحعلی شاه قاجار است. فتحعلی شاه در سال 1221 هجری دستور ساخت تخت مرمر را به استاد محمد اصفهانی و میرزا بابای شیرازی داد تا همیشه وسط ایوان عمارت باقی بماند. این تخت از جنس مرمر زرد یزد ساخته شده و فتحعلی شاه دستورات و فرامین خود را بر روی آن صادر می‌کرد.

تالار عاج یا سفره‌خانه: تالار عاج محل نگهداری هدایای پادشاه قاجار از طرف پادشاهان خارجی بود. در دوره پهلوی به سالن پذیرایی از مهمانان خارجی تغییر کاربری یافت اما آخرین تغییرات و مرمت آن بازمی‌گردد به زمان ناصرالدین شاه. تصویری از این تالار در کاخ گلستان وجود دارد که شمایل آن را قبل از تغییر نشان می‌دهد و به دست استاد محمودخان ملک‌الشعرا کشیده شده است.

حوضخانه: عمارت حوضخانه یا تابستانه که در طبقه همکف عمارت سفره خانه قرار دارد. آب قنات وارد آن می‌شود و پس از آن جا به آبنما و سپس به حوض بیرونی حیاط وارد می‌شود.

تالار سلام: ناصرالدین شاه قاجار شخصا بر ساخت تالار سلام نظارت داشت. این پادشاه طی سفرهای خود تحت تاثیر موزه‌های اروپا قرار گرفت و در بازگشت تصمیم به ساخت موزه‌ای با همان هیبت در میدان ارگ گرفت. در این راستا بنای ارگ را تخریب و در ضلع شمال غربی کاخ بنای جدیدی با نام کاخ گلستان جدید ساخت. تالار آیینه، سرسرا و اتاق موزه از الحاقات این بنای جدید هستند که صنیع‌الملک کار ساخت آن را انجام داد. تاجگذاری محمدرضاشاه در همین کاخ برگزار شد.

تالار آیینه: زیباترین تالار کاخ گلستان تالار آینه است. این تالار با تزیینات زیبایی از آینه کاری های ماهرانه خود به تالار آینه معروف شده است. در این تالار تختی متعلق به نادرشاه افشار که بسیار گرانبها و از جنس طلا است و با سنگهای قیمتی و زمرد تزیین شده بود قرار داشت. این تخت به دلیل طراحی دو طاووس از برلیان بر پشتی آن و خورشیدی در میان آن دو به تخت طاووس معروف است. تخت طاووس اکنون در موزه جواهرات نگهداری می‌شود. استاد کمال الملک در سال 1309 هجری نقاشی بسیار زیبایی از این تالار کشیده که آن را در همین تالار نگهداری می‌کنند.

شمس‌العماره: دوستعلی‌خان معیرالممالک به دستور ناصرالدین شاه طرح عمارتی را کشید که ترکیبی از معماری ایرانی و فرنگی بود. این عمارت در 7 طبقه و به دست استاد علی محمد کاشی ساخته شد. ساخت این بنا دو سال طول کشید و نام دیگر آن عمارت خورشید است.

خلوت کریم‌خانی: ایوانی در همسایگی تالار سلام و در ضلع شمال غربی کاخ وجود دارد که در زمان کریم خان زند ساخته شد و به آن خلوت کریم خانی یا جلوخان می‌گویند. این عمارت در سال 1173 هجری ساخته شد و قسمتی از اندرونی عمارت کریم خان بود. در میانه‌ی این عمارت حوضی وجود دارد که آب قنات از آنجا به آبنما و حوض بیرونی وارد می‌شده است. یک تخت مرمر کوچکتر نیز در این محل قرار دارد. در قدیم از این ایوان به عنوان مسیر ورود به تالار سلام استفاده می‌شد اما در زمان ناصرالدین شاه بخشی از آن تخریب و مسدود شد.

موزه مخصوص: موزه محصوص در زیر تالار سلام قرار دارد و نخستین موزه ایران محسوب می‌شود. این بنا را نیز محمد ابراهیم‌خان معمار ساخته است. در زمان قاجار محل نگهداری هدایای پادشاهی و در زمان پهلوی موزه اختصاصی شهنشاهی بود. در این موزه از زره شاه اسماعیل صفوی، تیر و کمان نادرشاه افشار تا ساعدبند و مهر فتحعلیشاه قاجار و همچنین تاج آغامحمد‌خان قاجار  و بسیاری از لوازم شخصی شاهان و بزرگان ایرانی نگهداری می‌شود.

نگارخانه: نگارخانه در واقع مخزن تابلوهای برجسته‌ی نقاشی هنرمندان در عصر قاجار است و در ضلع شمالی کاخ گلستان و بین خلوت کریم‌خانی و موزه مخصوص واقع شده است.

عمارت بادگیر: در ضلع جنوبی مجموعه عمارتی مشهور به عمارت بادگیر در زمان فتحعلی شاه ساخته شد. وجود 4 بادگیر بلند در چهار طرف بنا با تزییناتی از کاشی‌های آبی، سیاه، زرد، معرق و قبه‌های زرین آن را بسیار دیدنی کرده است. تالار این عمارت دارای نقاشی و آیینه‌کاری‌های جذابی است.

ارزش‌های خاص کاخ گلستان 

کاخ گلستان یا نگین جهانی کاخ‌های ایران، یکی از زیبا ترین مجموعه های تاریخی- فرهنگی ایران است. قدمت این کاخ بیانگر بخش مهمی از تاریخ هنر ایران می‌باشد که به واسطه رخدادهای بزرگی که در آن رخ داده به سندی زنده از مهمترین بخش تاریخ ایران تبدیل شده است. جایگاه این کاخ را می‌توان از منظره‌ای از کاخ گلستان در یک سوی اسکناس‌های پنج هزار ریالی از سال 1348 شمسی که تا سال 1357 چاپ و نشر می‌شد درک کرد. این مجموعه از نظر معماری، جذب گردشگر و ارزش آثار هنری و تاریخی که در آن قرار دارد، یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی کشور است که در تمام طول سال شاهد حضور گردشگران داخلی و خارجی پرشماری است.

پیشنهاد برای دیدن کاخ گلستان

بهترین مسیر دسترسی به کاخ گلستان مسیر مترو و ایستگاه پانزده خرداد است. ورودی کاخ گلستان در خیابان  پانزده خرداد قرار دارد و از ایستگاه مترو تا این ورودی تنها پنج دقیقه پیاده‌روی لازم است. زیبایی ‌های این مجموعه‌ی تاریخی و وسعت مجموعه‌ کاخ‌ها نیاز به صرف وقت و دقت در بازدید دارد. علاوه بر آن اشیا موجود در موزه‌ها و تاریخچه‌ هریک تکه‌ای از تاریخ است که ما را با دنیای گذشته آشنا میکند لذا پیشنهاد می‌شود جهت بازدید از این بناها با برنامه ریزی قبلی و صرف وقت و حوصله به بازدید بپردازید. در هنگام بازدید از موزه حتما فلش دوربین خود را خاموش کنید تا به اشیا آسیبی نرسد. بازدید از مکان در هر فصلی از سال زیباست اما در تابستان با وجود حوض بزرگ مرکزی و طراوت درختان صفای باغ بیرونی دوچندان می‌شود. همراهی خانواده و دوستان در این سفر یک روزه در بخشی از تاریخ ایران عزیزمان خاطرات به یادماندنی برای شما رقم خواهد زد.