نام های دیگر مکان

• تکیه همایونی دولتی
• تکیه قصر
• تکیه بزرگ شاهی

موقعیت جغرافیایی تکیه دولت

تکیه محلی برای انجام مراسم مدهبی مانند تعذیه در دهه اول محرم است. تکیه دولت یکی از همین مکان ها در تهران بود که متاسفانه تخریب شده و اثری از آن باقی نیست. این تکیه در تهران و بین کاخ گلستان و شمس العماره قرار داشت.

سیرتاریخی و فرهنگی

تکیه دولت را ناصرالدین شاه قاجار در سال 1248 خورشیدی برای اجرای مراسم تعذیه و عزاداری سالار شهیدان ساخت تا خانواده شاهی و سران کشور بتوانند به راحتی در این مراسم شرکت کنند. دوستعلی خان معیرالممالک؛ مسیول رسیدگی و نظارت بر اجرای این پروژه شد و با سرمایه ای به مبلغ 300000 تومان و در مدت 5 سال موفق شد بزرگترین نمایشخانه و تکیه در تاریخ ایران را بسازد. ناصرالدین شاه گویا در سفرهایش به اروپا و بازدید از سالن های تیاتر مانند رویال البرت هال در لندن عزم خود را برای ساخت محلی مشابه جزم کرد. اما با اعتراض مردم در مورد کاربرد آن، سالن نمایش را به محل برگزاری تعذیه تغییر داد. برخی دیگر معتقدند شاه قاجار جهت اشاعه فرهنگ تعذیه و کمبود فضای کافی و مناسب برای آن  این سالن را ساخت. در سال 1325 خورشیدی بخش عظیمی از این تکیه تخریب شد و برای ساخت بانک ملی بقایای آن را نیز به طور کامل تخریب و ساختمان بانک را بنا کردند.

معماری تکیه دولت

استاد کریم پیرنیا، معمار تکیه دولت را استاد حسینعلی مهرین معرفی می کند. پلان تکیه دولت دایره‌ای و به طور کامل از آجر بود. این بنای سه طبقه که با احتساب سردابه به چهار طبقه می رسید، بلندترین بنای پایتخت تا پیش از ساخت کاخ ها بود که از 5 فرسنگی نمایان بود. تکیه دولت ظرفیتی برای 20000 نفر داشت و با قطر 60 متر یک استوانه‌ باشکوه برای نمایش بود. تیر چوبی با بست هایی آهنی که با پیچ و مهره به هم متصل شده بودند و قوس‌های چوبی که پس از مرمت سالن توسط مهندس فرانسوی با قوس آهنی جایگزین شد تکیه دولت را ساخته بودند.

ورودی های تکیه دولت از سمت شرق و غرب بود و وردی سوم از جنوب کاخ گلستان بود و برای ورود شاه استفاده می شد. مردان از ورودی شرق با درب دولنگه و یک سردرب جناغی وارد می شدند. زنان از درب غربی و از سمت میدان ارگ وارد می شدند. این ورودی دارای سردرب جناغی، کاشی های نعقلی و 6 مناره بود.

دور تا دور سالن را 20 طاق و ستون هایی کاشی کاری شده که روی آن ها دو طبقه دیگر اتاق قرار داشت تشکیل داده بود. حجره ها یا اتاق های طبقه همکف مخصوص درباریان و وزرا بود که کارپرداز کاخ یا فراش باشی جای آن ها را تعیین می کرد. زنان در طبقه دوم ساکن می شدند که ارسی و پرده داشت و متعلق به زنان حرم بود. در طبقه سوم نقاره چی ها قرار می گرفتند. جایگاه پادشاه بلندتر و بزرگتر ساخته شده بود و از نظر تزیینات مجلل تر بود. این رواق در طبقه دوم قرار داشت.

فضای داخلی تکیه دولت با شمعدان ها، چلچراغ ها و وسایل نورپردازی دیگر تزیین شده بود و تاج گل و آیینه و قالی های گران قیمت آن و... را رجال سیاسی تامین می کردند. برای ارایه بهتر امکانات و تجهیزات میان آن ها رقابت بود. منبر تکیه با 20 پله از مرمر یکپارچه یزد بود و ارتفاعی حدود یک طبقه داشت. سکوی میانی تکیه دولت نیز دایره ای به قطر حدودا 18 متر و ارتفاعی 1 متری و آجری بود. دور این سکو برای عبور اسب و دسته عزاداری به عرض 6 متر فضا وجود داشت.

ارزش های خاص تکیه دولت

تکیه دولت، بزرگترین سالن نمایش تاریخ ایران بود که به سبک اروپایی و با الگو از تیاتر ورونا در ایتالیا و رویال البرت هال در لندن ساخته شده بود. این مکان علاوه بر مراسم مذهبی محل گردهمایی رجال سیاسی نیز بود.