موقعیت جغرافیایی بازار وکیل

بازار وکیل در مرکز شهر شیراز و شرق میدان شهدا قرار گرفته است و مسجد و حمام تاریخی وکیل نیز در کنار این بازار قرار دارند.

سیر تاریخی و فرهنگی

این بازار به فرمان کریم خان زند ملقب به وکیل الرعایا در سال‌های 1172 تا 1193 هجری قمری ساخته شد. معماری این بنا برگرفته از بازار قیصریه لار و بازارچه بلند اصفهان است اما عرض بازار وکیل بیش از سایر بازارهاست. به نظر می‌رسد هنگامی که کریم خان زند برای سرکشی به شهر لار رفته بود، با دیدن بازار قیصریه شهر لار تصمیم می‌گیرد بازاری شبیه به آن در شیراز بنا کند تا محلی برای تجمع کسب و کار و امور اقتصادی مردم شیراز ایجاد کند. بر اساس نوشته‌های تاریخی ساخت بازار وکیل شیراز به دستور کریم خان زند در سال 1172 هجری قمری آغاز می‌شود و پس از گذشت 21 سال در 1193 هجری قمری آخرین مراحل ساخت آن به پایان می‌رسد. با پایان کار ساخت و ساز، حجره‌های بازار وکیل به محلی برای انجام تمام امور بازرگانی، خرید و فروش کالاهای خارجی و داخلی، صدور و دریافت حواله ها و امور صرافی تبدیل شدند و این بازار مرکز اقتصادی پایتخت وقت ایران می‌شود.

با قرار گرفتن بازار وکیل در کنار حمام و مسجد وکیل مجموعه‌ی مناسبی برای بازدید گردشگران فراهم شده است. با گذشت سال‌ها از تاسیس این مکان، بازار وکیل همچنان کارایی اقتصادی خود را حفظ کرده و هنوز مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.

معماری بازار وکیل

این بازار از نزدیکی دروازه اصفهان تا مدخل بازارهای قدیم امتداد دارد و مشتمل بر حجره‌هائی با سکوی پهن در طرفین و 74 دهانه طاق‌های بلند و خوش تناسب است. چهارسوق بازار پیش از این ارتفاعی در حدود 11 متر داشت که هم اکنون به دلیل خاکریزی کف بازار ارتفاع آن به 10 متر کاهش پیدا کرده است و از این سقف چهار بازار منشعب می‌شود. این بازار که از نظر معماری سه فضای عبور و مرور (فضایی برای گذر مشتریان)، حریم مغازه (به ارتفاع تقریبی 2 پله بالاتر از سطح زمین) و فضای مغازه (محل فروش) است، 5 درب بزرگ دارد که در چهار سوی آن قرار گرفته است. هم چنین بازار وکیل شامل دو رشته شمالی جنوبی و شرقی غربی است که یکدیگر را قطع می کنند.

ضلع شمالی جنوبی بازار از دروازه اصفهان شروع می‌شود و تا کوچه جنوبی سرای مشیر ادامه می‌یابد. در دو طرف این راسته هر قسمت 41 جفت (82 باب) مغازه وجود دارد که در جلوی هر یک سکویی از قطعات سنگی بزرگ قرار گرفته و بر روی آن ها، ترنج‌هایی برجسته حجاری شده است.

قسمت غربی چهار سوق که آن را بازار ترکش دوزها می نامند و دارای 10 جفت مغازه است هم اینک مرکز فروش فرش های ایرانی است. در شمال شرقی این بازار چند کاروانسرای قدیمی به نام های روغنی، گمرک و احمدی ساخته شده است که بازار ترمه فروش هاست هر یک از این کاروانسرها دارای چندین حجره هستند. راسته شمالی جنوبی را بازار بزازان نیز نامیده اند. سرای مشیر یا سرای گلشن از آثار دوره قاجاریه در شیراز است که در انتهای جنوبی بازار وکیل در گوشه شرقی آن قرار گرفته است این سرا که دارای طرح و نقشه ای دایره ای (هشت گوش) است توسط میرزا ابوالحسن خان مشیر الملک احداث شده است. سر درب ورودی سرای مشیر دارای دو طبقه کاشی کاری شده است که در زیر آن کتیبه ای کاشی کاری شده با زمینه لا جوردی و خط نستعلیق عبارت سرای گلشن بنای مرحمت پناه حاجی میرزا ابوالحسن خان مشیرالملک شیرازی را نشان می دهد. حجره های طبقه یا اشکوب اول تو در تو می باشد و به وسیله راهرویی به حیاط متصل می شوند. این حجره ها دارای درهای چوبی منبت و مشبکی هستند که از چوب ساج ساخته شده اند. در وسط حیاط حوض بزرگ هشت ضلعی قرار دارد که لبه و پاشویه آن از سنگ های مختلف یکپارچه ساخته شده است و در آن سه فواره وجود دارد. در چهار طرف این حوض باغچه هایی وجود دارد کف پوش سرای مشیر قطعات کوچک سنگ هستند. در ضلع شرقی و غربی حیاط مغازه ها و راهروهایی وجود دارد که در مغازه ها همگی ارسی های چوبی است که با شیشه های رنگی تزئین شده است. معماری این بنا بر گرفته از معماری کاروانسرای صفوی است. این بنا با رنگ زرد و طرح های گلدانی معرف سبک اختلاط است که در زمان قاجاریه رایج شده بود. در هشتی نیز مغازه هایی چهارگوش در دو طبقه وجود دارد. در ضلع جنوبی چهارسوق در موازات با بازار ترکش دوزها بازار دیگری قرار دارد که مدخل آن در جلوی سر درب مسجد وکیل است و به بازار شمشیرگرها معروف است. این بازار نیز دارای 11 جفت مغازه است. در زیر چهارسوق حوض بزرگی از سنگ مرمر قرار داشته که آب آن از مجرایی که از زیر بازار ترکش دوزها می گذشته تامین می شده. این مجرا به صورت طاق ضربی است و از آجر و ساروج ساخته شده است و هم اینک نیز وجود دارد اما حوض مرمری به علت بالا آمدن کف بازار از بین رفته است اما آبراهه هم چنان وجود دارد.

سیستم تهویه هوا به علت ارتفاع زیاد سقف طاق و تویزه ای بازار کامل بوده این امر به وسیله بادگیرهایی ساده انجام می گرفت. هم چنین دریچه ها و روزنه هایی به نام جامخانه یا هورنور در زیر سقف تعبیه شده بود. هوا و نور کافی را به بازار می رسانند اما هم اینک پس از مرمت این روزنه ها بسته شده اند هم اینک در بالا ی مغازه ها مشبک هایی جهت تهویه هوا و روشنایی وجود دارد.

بنای بازار از جنس گچ و آجر و آهک ساخته شده است و ستون‌هایی از جنس سنگ تراشیده، ساختمان آن را به یکی از مستحکم‌ترین بناها ی ساخته شده در عهد خود تبدیل کرده است. سقف در این بازار برای مصونیت از رطوبت، مغازه‌ها را حدود یک متر بالاتر از سطح زمین ساخته‌اند.

ارزش های خاص بازار وکیل

بر اساس نوشته‌های تاریخی ساخت بازار وکیل شیراز به دستور کریم خان زند در سال 1172 هجری قمری آغاز می‌شود و پس از گذشت 21 سال در 1193 هجری قمری آخرین مراحل ساخت آن به پایان می‌رسد. با پایان کار ساخت و ساز، حجره‌های بازار وکیل به محلی برای انجام تمام امور بازرگانی، خرید و فروش کالاهای خارجی و داخلی، صدور و دریافت حواله ها و امور صرافی تبدیل شدند و این بازار مرکز اقتصادی پایتخت وقت ایران می‌شود. با قرار گرفتن بازار وکیل در کنار حمام و مسجد وکیل مجموعه‌ی مناسبی برای بازدید گردشگران فراهم شده است.