نام های دیگر مکان

• بازار سنتی همدان

موقعیت جغرافیایی بازار همدان

موقعیت و جهت قرارگیری راسته‌‌ی بازار همدان در مرکزی‌ترین نقطه‌ی شهر و اطراف میدان مرکزی شهر و بخش پرجمعیت شهر قرار دارد. ازین رو راسته‌ها معمولا گرداگرد میدان اصلی شهر و در خیابان‌های شهدا، اکباتان و تا انتهای ضلع شرقی خیابان باباطاهر قرار گرفته‌ است.

سیر تاریخی و فرهنگی بازار همدان

بازار به‌ عنوان یکی از تاثیرگذارترین ارکان شهر بر تحولات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در کل ادوار مطرح بوده و هست. این بازار بود که به‌عنوان مهم‌ترین مفصل شهری افراد مختلف از محلات گوناگون و نژادهای متفاوت را در کنار هم گرد می‌آورد و نمودی از وحدت و یکپارچگی مردم شهر می‌گردید.

با افتتاح خطوط راه‌آهن، بين پايتخت و بنادر شمالی و جنوبی کشور، همدان اهميت تجاری خود را از دست داد و بازار بزرگ همدان نيز به اين خاطر و بعدها به دلیل تحولات اجتماعی و اقتصادی کشور، رونق خود را از دست داده و به تدريج بناهای آن ويران يا دچار دخل و تصرف و ساخت و ساز شد.

بازار همدان به دلیل قرار گرفتن در مسير يکی از شاخه‌های اصلی جاده‌ی ابريشم و مسیر راه‌های ارتباطی شهرهای غربی و وجود زایران انبوهی که از میانه و مناطق دوردست جهت زیارت مکان‌های مذهبی در همدان توقف می‌نمودند از اهمیت خاص اقتصادی و جغرافیایی بر خوردار بوده است و به دلیل وجود مغازه‌های تجاری بسیار و پر رونق به انبار ایران شهرت داشته است. با افتتاح خطوط راه‌آهن، بين پايتخت و بنادر شمالی و جنوبی کشور، همدان اهميت تجاری خود را از دست داد و بازار بزرگ همدان نيز به اين خاطر و بعدها به دلیل تحولات اجتماعی و اقتصادی کشور، رونق خود را از دست داده و به تدريج بناهای آن ويران يا دچار دخل و تصرف و ساخت و ساز شد.

بازارهای سنتی همدان که پس از سال‌ها همچنان ارزش خود را برای شهروندان همدان حفظ کرده‌ و تا امروز محل تامین مایحتاج مردم همدان بوده است، مربوط به عصر قاجاریه است. این بازارها از چند راسته در کنار هم که در هسته‌ی مرکزی شهر قرار گرفته‌اند، تشکیل‌شده است. این بازار از راسته‌ی بازارهای مختلفی تشکیل شده است که هر یک مربوط به عرضه‌ی یک نوع کالا بوده است. بعضی از بازارها مانند کاروانسراها شامل حجره‌های مختلف و در طبقات متعدد بوده و به عنوان دفتر تجارت‌خانه و انبار مورد استفاده قرار می‌گرفته و در تملک اشخاص ثروتمند بوده که با اجاره و فروش حجره‌ها درآمد بسیاری را برای صاحب خود فراهم می‌کرده است. تعداد کاروانسراهای بازار همدان بالغ بر 120 واحد بوده است که دو برابر تعداد کاروانسراهای شهر اصفهان؛ یکی از پایتخت‌های دوران صفویه است.

معماری بازار همدان

مجموعه‌ی کنونی بازار همدان از 38 بازار و راسته‌ی بازار و 26 سرا و کاروانسرا تشکیل شده است که دارای ورودی‌های مختلفی است. مهم‌ترین ورودی آن از جبهه‌ی شمالی مسجد جامع همدان است که از ورودی آن آغاز و تا شعاع 500 متری در جهت شمال و شمال شرق ادامه‌ دارد. 

راسته‌هاى بازار همدان عبارت‌اند از:

• زرگرها
• صندوق‌سازها
• مسجد جامع
• چلنگرها
• قصاب‌ها
• قنادها
• مسگرها
• شيشه‌فروش‌ها
• قبله
• پيامبر
• نخود بريزها
• حلبى‌سازها
• صحاف‌خانه
• علاقبندها
• کفش‌دوزها
• کفش‌دوزهاى بزرگ
• موتاب‌‌خانه
• حسين‌خانى
• حاج‌فضل‌‌اللّه
• گلشن
• دباغخانه
• آهک‌فروش‌ها
• حلاج‌ها
• سمسارخانه
• شاه‌زاده حسين
• کهنه‌فروش‌ها
• کاه‌فروش‌ها
• سرپل گذر 

هر راسته به صنف و حرفه‌اى خاص تعلق دارد. راسته‌ها معمولا با نوع جنسی که در آن خریدوفروش می‌شود، مانند میوه و تره‌بار، کفش‌دوز خانه، چرم‌دوزها و... نام‌گذاری می‌شوند. همچنین بعضی از بازارها تحت عنوان موقعیت قرارگیری یا به اسم بانی آن نام‌گذاری شده‌اند. مانند راسته‌ی قاشق‌تراش‌ها، بازار حسین‌خانی، کاروانسرای شریفیه و سرای میرزا کاظم. یکی دیگر از مهم‌ترین راسته‌ها، راسته‌ی نخود بریزهاست که ساختار سنتی ندارد و در کنار راسته‌ی میوه و تره‌بار واقع‌شده که فاقد سرپوش و سقف است. از مجموعه‌ی راسته بازارها از جمله راسته بازارهای مسجد جامع، قصاب‌ها، قنادها، نخود بريزها، کفش‌دوزها، حلاج ‌خانه، سمسارخانه تعدادی مسقف‌اند. بعد از گذر از خیابان باباطاهر به بازار فرش‌فروشان که از دو راسته‌ی عمود بر هم تشکیل‌شده و تقاطعی به وجود آورده‌اند و سقف آن از رسمی بندی گنبدی آجری با رسمی بندی منظم آن را تزیین کرده‌اند می‌رسید.

بزرگترين راسته‌ی بازار، سرای گلشن و زيباترين و در عين حال سالم‌ترین سراها، سرای ميرزا کاظم است که هر دو مربوط به عصر صفویه هستند.

در ضلع غربی چهارسوق تیمچه‌ی کاشی‌ها واقع‌شده است که دارای 14 دهنه‌ حجره است و مختص فرش است. طبقه‌ی اول مثل همه‌ تیمچه‌ها به خرید و فروش و طبقه‌ی دوم به ترمیم و رفوی فرش اختصاص دارد. مصالح ساخت آن از آجر، گچ و آهک است و سقف آن به‌صورت طاق‌های جناغی است و دریچه‌ها به‌منظور تامین نور و هوا به کار رفته است. در مقابل آن کاروانسرای میرزا کاظم قرار گرفته است که کسبه‌ی آن نیز به کار خرید و فروش فرش اشتغال دارند.

ارتفاع هر راسته با توجه به این که سقف آن باز یا بسته باشد و با توجه به نوع پوشش سقف آن متغیر است. لذا راسته‌هایی که بدون سقف هستند ارتفاعی برابر با ارتفاع حجره‌ها و ساختمان‌های اطراف دارند. در راسته‌هایی که از سقف‌های ضربی و طاقی به همراه کاربندی ساخته‌شده‌اند ارتفاع تقریبا کوتاه و سر تا سری در نظر گرفته‌شده‌اند. با توجه به اقلیم سرد همدان سقف‌ها به‌صورت گنبدی و عرقچین برای حبس انرژی ساخته شده‌اند. 

عرض هر راسته با توجه به این که اتومبیل در آن راه ندارد و محلی برای تردد و گشت‌وگذار مردم پیاده است و با توجه به این که حمل‌ونقل اجناس به تیمچه‌ها و حجره‌ها توسط چرخ انجام می‌گرفته است، کم است. با این حال این عرض با توجه به عملکرد راسته و نوع جنس مورد نظر در هر راسته، بسته به نیاز آن‌ها متفاوت است. در راسته‌هایی چون بازار پارچه‌فروش‌ها، نخود بریزها، کفاش‌خانه و چرم‌دوزخانه این عرض بین 2/5 تا 5 متر متغیر است و در بازار فرش‌فروش‌ها به علت نیاز به پهن کردن فرش جلوی حجره‌ها و همچنین حمل و نقل فرش‌ها توسط چرخ‌ها این عرض بیشتر در نظر گرفته شده است.

تمامی بازارهای همدان در حول و محور مسجد جامع ساخته شده‌اند که محل اقامه‌ی نماز ظهر تجار این بازار بوده است و برای قسمت‌های دورتر هم مساجد دیگری مانند مسجد پیغمبر در راسته‌ی پیغمبر و سر نمازگاه و ابتدای گندمی‌ها، مسجد آقای آخوند در انتهای راسته‌ی گندمی‌ها وجود دارد.

پیشنهاد برای دیدن بازار همدان

با توجه به قرار گیری بازار همدان در مرکز شهر، دسترسی به امکانات رفاهی به سادگی امکان پذیر است. سفره‌خانه‌های سنتی، مسجد جامع و هتل‌ها و میهمان‌پذیرهای متعددی در نزدیکی این محل قرار گرفته است. دیدار از بازار قدیمی همدان به همراه قدم زدن و خرید صنایع‌دستی همدان در میان راسته‌های قدیمی همواره برای گردشگران جذاب بوده است. ضمن این که می‌توانید از دیگر بناهایی قدیمی که در همان محدوده قرار دارد نیز بازدید نمایید.

تپه‌ی باستانی هگمتانه در فاصله‌ی کمی در شمال بازار همدان قرار گرفته است. کلیسای گریگوری استفان که قدیمی‌ترین کلیسای شهر همدان است نیز در نزدیکی بازار و در سمت شرق آن قرار دارد. یکی از بزرگترین‌کاروانسراهای قاجاری همدان نیز در چند قدمی بازار و در جنوب آن واثع شده است. کاروانسرای میرزا کاظم و کاروانسرای گلشن تقریبا رو‌به‌روی هم قرار دارند که می‌توانید بعد از قدم زدن در بازار از آن‌ها هم دیدن کنید. اگر از  قدم زدن در بافت تاریخی همدان خسته نشده‌اید مسجد جامع همدان نیز می‌تواند گزینه‌ی بعدی شما برای گشت و گذار در همدان باشد. پس از آن نیز می‌توانید مسیر خود را به سمت میدان مرکزی همدان کج کنید و از زیبایی پیاده‌راه آن لذت ببرید.

تمام مکان‌های نمایش داده شده در  نقشه‌ی زیر را نیز می‌توانید با 15 دقیقه پیاده‌روی در اطراف بازار همدان بیابید و از آن‌ها نیز دیدن کنید. با یلدامدتور بمانید.