نام های دیگر مکان

• مسجد جامع عتیق
• مسجد اعظم

موقعیت جغرافیایی مسجد جامع همدان

مسجد جامع همدان در مرکزی‌ترین نقطه‌ی همدان و نزدیکی میدان امام و ابتدای خیابان اکباتان قرار دارد. این مسجد قدیمی در قسمت غربی و در محدوده‌های راسته‌بازارهای شهر واقع‌شده است.

سیر تاریخی و فرهنگی مسجد جامع همدان

مسجد جامع همدان از کهن‌ترین مساجد همدان است. بر اساس مشخصات معماری و کتیبه‌های موجود آن این مسجد مربوط به دوره‌ی قاجاریه بوده است. تاریخ شروع ساخت آن در قطاربندی جلوی ایوان بزرگ 1253 هجری قمری ثبت‌شده که همزمان با حکومت فتحعلی شاه قاجار است.

اما در اسناد و منابع تاریخی دیگر تاریخ بنای اولیه‌ی مسجد جامع همدان قرون اولیه‌ی اسلام درج شده است. یکی از قدیمی‌ترین منابع که از این مسجد جامع ذکری به میان آورده مربوط به یکی از مورخان قرن سوم هجری به نام «مقدسی» است که این‌گونه می‌نویسد: « آن شهر (همدان) سه ردیف بازار داشته که مسجد جامع در یکی از آن‌ها بوده و ساختمانی کهن دارد.»

این مسجد ابتدا تنها از یک شبستان تشکیل‌شده بود که در طول تاریخ فضاهای متنوع دیگری متناسب با رشد بازار و جوامع شهری به آن اضافه شد. قدیمی‌ترین قسمت فعلی این مسجد جبهه‌‌ی جنوبی آن است و بیشترین تغییر و تحولات کالبدی این بنا هم مربوط به دوران صفوی، قاجار و پهلوی است. ورودی اصلی این مسجد در ابتدا در ضلع غربی و به طرف بازار بوده که با توجه به ساخت‌وسازهای جدید این ورودی به ضلع شمالی انتقال یافته است.

معماری مسجد جامع همدان

بنای فعلی مسجد از یک صحن مستطیل شکل در وسط و سه ایوان در ضلع‌های شمالی جنوبی و شرقی و چندین شبستان و حجره و 6 مناره و گنبد و گنبدخانه تشکیل شده است. این مسجد سه در ورودى دارد که شامل ورودى نوساز سمت خیابان اکباتان در ظلع جنوب شرقی، ورودى قدیمى با دالان طاق‌دار در ضلع شرقى صحن و ورودى قدیمى با دالان هشتى مقرنس‌کارى شده در ضلع غربى صحن است.

صحن مسجد با ابعاد 40 در 24 متر دارای حوض بزرگی در وسط است و سطح صحن هم 2 متر پایین‌تر از کوچه‌های اطراف است که با سنگ‌ فرش شده و طاق‌نماهایی کم‌عمق نیز در ضلع جنوبی صحن وجود دارد. ایوان اصلى در ضلع جنوبی صحن به عرض 14 و عمق 7 متر است که دارای پوششی طاقی است. بر بالای این ایوان در دو ضلع شرقى و شمالى دو مناره‌ی کوتاه و قطور ساخته‌شده که دارای تزیینات معقلی است.

در پشت ایوان یک فضای گنبددار به ابعاد 14 در 14 متر واقع‌شده که همراه ایوان، هسته‌ی اولی و قدیمی مسجد را تشکیل می‌دهد و در ضلع جنوبی آن نیز یک محراب وجود دارد. گنبد این بنا نیز دو پوسته بوده که از نظر تناسبات معماری شایان توجه است. خیز گنبد نسبتا کشیده و ارتفاع آن تا کف شبستان 14 متر است. گنبدخانه‌ی مسجد نیز از طریق درگاه‌های اطراف به شبستان‌های ستون‌دار راه پیدا می‌کند.

این مسجد دارای شبستان‌های متعددی بوده که در هر چهار جهت آن قرار گرفته و شبستان شمالی آن از دیگر شبستان‌ها بزرگ‌تر است و از قرن هشتم به بعد آن را شبستان حمدالله مستوفی می‌نامند. شبستان گنبدداری با پوشش طاق چشمه در ضلع غربی بنا واقع‌شده که این شبستان دارای 5 فرش‌انداز (ناو) با 32 ستون در جهت شمالی-جنوبی (چهار ردیف هشت‌تایی) در اطراف است که فاصله‌ی این ستون‌ها از یکدیگر 4 متر و ارتفاع آن‌ها 5/2 متراست.

در جبهه‌‌ی غربی حیاط و مجاور شبستان فوق‌الذکر شبستان کوچک کم‌ارتفاع دیگری با پوشش چشمه طاق وجود دارد که روی 8 ستون سنگی استوانه‌ای و 11 پایه آجری قرار گرفته که دارای محرابی با تزیینات مقرنس گچی است. ایوان و شبستان ستون‌دار دیگری در دوره‌ی اخیر در مقابل ایوان جنوبی در سمت دیگر صحن با پوششی مسطح ساخته شد که بر فراز قسمت میانی آن دو مناره با تزیینات کاشی‌کاری به آن اضافه گردیده است.

پیشنهاد برای دیدن مسجد جامع همدان

در طی کاوش‌های باستان شناسان لایه‌های تاریخی از شهر دوره‌‌ی اشکانی که حدود آن تا این محدوده از شهر ادامه داشته کشف‌شده است و مسجد نیز بر روی شالوده‌‌ی یک بنای قدیمی مربوط به همین دوران ساخته‌شده است. معماری زیبا و قدمت این مسجد که با توجه به معماری خاص همدان در مرکز شهر و در مجموعه‌ی راسته بازارهای همدان قرار دارد به این مسجد ارزش دو چندان بخشیده است.

یا توجه به قرارگیری این مسجد در مرکز شهر نقاط تفریحی و گردشگری زیادی در انزدیکی آن وجود دارد و امکانات خوبی برای مسافران فراهم کرده‌اند. بازارچه خرید، بازار، هتل و رستوران و... از امکانات نزدیک به این مکان است. 

در تمامی روزهای هفته و در تمام اوقات روز می‌توانید از این مسجد کهن دیدن نمایید. پیشنهاد دیگر ما بازدید از بازارچه‌های قدیمی و کاروانسراهایی هست که در همان محدوده  قرار دارند و بازدید از آن‌ها خاطرات خوشی را برای شما رقم می زند. بازار همدان، کاروانسرای میرزا کاظم، میدان امام و بسیاری از جاذبه‌های دیدنی همدان در اطراف همین مسجد قرار دارند. تمام جاذبه‌های گردشگری نمایش داده شده در نقشه‌ی زیر هم با فاصله‌ی بسیار کمی از مسجد جامع همدان در اطراف آن قرار دارند و شما می‌توانید با کمتر از 15 دقیقه پیاده‌روی از آن‌ها هم دیدن کنید. با یلدامدتور بمانید.