نام های دیگر مکان

• آرامگاه بابا طاهر عریان
• بقعه بابا طاهر
• میدان بابا طاهر

موقعیت جغرافیایی آرامگاه بابا طاهر

همدان، پایتخت تاریخی ایران و شهرِ دروازه‌ها، از جاذبه‌های گردشگری منطقه‌ی غرب کشور محسوب می‌شود. آثار تاریخی زیادی در دل این شهر وجود دارد که آرامگاه باباطاهر یکی از زیباترین آن‌هاست. این مقبره بر بلندای تپه‌ی کوچکی در شمال غربی همدان، مقابل‌ قله‌ی الوند و از سوی‌ دیگر، مقابل‌ بقعه‌ی امامزاده‌ حارث بن علی‌ (ع) قرار گرفته است. برای رفتن به آرامگاه باید پلکانی را بالا رفت تا به این بنای زیبا رسید.

سیر تاریخی و فرهنگی آرامگاه بابا طاهر

باباطاهر از شعرا و عرفای بزرگ روزگار خود است. او در اواخر قرن چهارم قمری به دنیا آمد و در همدان‌ زیست و در همان‌جا درگذشت. بابا، مشهور‌ترین لقب او و معادل پیر‌ و مرشد و لقب عریان، بیانگر دوری‌ گزیدن‌ او از علایق‌ دنیوی‌ است‌.

از نام پدر و گذشتگان او اطلاع درستی در دست نیست. در نزدیکی خاکدان باشکوه و بی‌پیرایه‌اش که ساختمانی ساده دارد گوری به نام «فاطمه لاری» هست که گروهی آن را دایه‌اش دانسته‌اند و گروهی دیگر آن را معشوقه و یا خواهرش ذکر کرده‌اند.

در روزگار ما باباطاهر بیشتر با دوبیتی‌های شیرینش شناخته می‌شود و آوازه‌ی این صوفی و حکیم گران‌قدر، مرهون‌ دوبیتی‌های‌ عوام‌‌فهم‌ و خواص‌پسند اوست‌. در اشعار باباطاهر تشخیص عشق‌ لاهوتى‌ از عشق‌ ناسوتى‌ دشوار است و این یکی از جذابیت‌های آثار اوست. خواندن این اشعار در این فضا گویی از نو بابا طاهر عریان را به ما می‌شناساند.

آرامگاه بابا طاهر بر فراز تپه‌ای در شمال غربی شهر همدان قرار دارد. این بنا در طول قرون مختلف شاهد تخریب و بازسازی‌های متعدد بوده است. در قرن ششم هجری یک برج هشت ضلعی آجری بر روی قبر بابا طاهر ساخته شد که بعدها بر اثر مرور زمان ویران شد. در زمان پهلوی اول از طرف شهرداری همدان بنای جدیدی به‌جای بنای قدیمی ساخته شد که مصالح آن بیشتر آجر بود. در جریان همین بازسازی، لوح کاشی مربوط به قرن هفتم هجری که هم اکنون در موزه‌ی ایران باستان نگهداری می‌شود، به دست آمد. بر روی این کاشی فیروزه‌ای رنگ، آیات قرآن مجید به خط کوفی برجسته نوشته شده است.

آرامگاه جدید، شاهکاری ممتاز و بدیع از معماری عصر جدید است که طرح اصلی آن تلفیقی از معماری قرن‌های هفتم و هشتم هجری و عصر حاضر است. احداث بنای جدید در سال 1344 خورشیدی با همت انجمن آثار ملی و شهرداری همدان و توسط مهندس محسن فروغی انجام شده است. در اطراف بنای جدید فضای سبز وسیعی احداث شده است.

در جوار آرامگاه‌ بابا طاهر مقبره‌ی شماری‌ از بزرگان و ادیبان همدان‌ نیز قرار دارد که عبارت‌اند از: محمد ابن عبدالعزیز؛ از ادبای قرن سوم هجری، ابوالفتح اسعد؛ از فقهای قرن ششم، میرزا علی نقی کوثر؛ از دانشمندان سده‌ی سیزدهم و مفتون همدانی؛ از شعرای قرن چهاردهم.

آرامگاه دیگری از بابا طاهر در خرم آباد استان لرستان قرار دارد. بابا طاهر در شعرهای خود از کلمات و اصطلاحات لری استفاده کرده و مردم لرستان این را دلیلی بر لر بودن باباطاهر می‌دانند. مردم لر به پیران و مرشدان اهل حق، لفظ بابا را نسبت می‌دهند و این دلیل دیگری است که می گویند بابا طاهر از اهالی لرستان بوده است. آرامگاه بابا طاهر در خرم‌آباد که قدمت آن به دوره‌ی خوارزمشاهیان می‌رسد، در مرکز شهر خرم‌آباد و شرق قلعه‌ی فلک‌الافلاک در محله‌ای به نام درب باباطاهر قرار دارد.

معماری آرامگاه بابا طاهر

در آرامگاه بابا طاهر رویکرد سازنده‌ی این بنا؛ محسن فروغی که تحصیلات دانشگاهی دارد و معماری مدرن را می‌شناسد و شیفته‌ی هنر و معماری ایران است به چشم می‌آید. هنر وی تلفیقی از فرهنگ و هنر ایران و نوآوری‌هایی در سطح جهانی است که پای وی را در سبکی فراتر از مدرنیسم در معماری باز می‌کند. شکل ظاهری بنا، مانند بناهای آرامگاهی قدیم ایران است اما با فن بتن اجرا شده است.

آرامگاه باباطاهر در شهر همدان در مرکز میدانی مستطیل شکل، زیبا، سرسبز، با گنبدی فیروزه‌ای منشوری شکل، بر قاعده‌ای هشت ضلعی بر بالای تپه‌ای کم ارتفاع قرار گرفته است. سقف آرامگاه کاشی‌کاری معرق می‌باشد.

دیواره‌های این بنا به شکل مثلث‌های متساوی‌الساقین، نگاه ما را با خود به بالا و آسمان می‌برند و این تمهیدی‌ است که معمار خلاق برای بیان مکانی که جای عروج است به‌کاربرده است. از طرفی مساحت این بنا برخلاف تندی زاویه‌ها که به ما بلندی را القا می‌کنند، نسبتا کوچک به نظر می‌آید که البته این‌طور نیست و تنها احساسی است که از ترکیب اجزای آرامگاه به ما القا می‌شود و این بیان، مناسب این مکان است، جایی جمع و امن برای آرامش ابدی.

برج آرامگاه بر قاعده‌ای هشت ضلعی واقع شده که ارتفاع آن از سطح فوقانی تپه 20/35 متر و از کف خیابان 25/30 متر است. ستون‌های هشت‌گانه‌ی برج، قطعه‌ی سنگ مزار، کف و پله‌های آرامگاه از سنگ گرانیت حجاری شده است و بنای اصلی نیز به ابعاد 10 در 10 متر با مجموعه‌ای از منشورها پوشیده شده و دارای مدخل‌های ورودی و منفذهای نور است.

نما و فرش بنای آرامگاه باباطاهر همدان از سنگ است و در داخل آن کتیبه‌هایی از کاشی وجود دارد.

در محوطه‌ی داخلی آرامگاه 24‪  دو بیتی از سروده‌های باباطاهر بر روی 24 قطعه سنگی مرمر نوشته و نصب شده است. دو لوح برنجی نیز در محوطه‌ی داخلی نصب شده است که یکی از آن‌ها اسامی هیات موسس انجمن آثار ملی به هنگام ساختمان آرامگاه و دیگری نام برخی از شخصیت‌هایی است که در کنار بابا طاهر دفن شده‌اند را نمایش می‌دهد. مساحت کل زیر بنای آرامگاه و باغ آن حدود 8965 متر مربع برآورد شده است.

پیشنهاد برای دیدن آرامگاه بابا طاهر

در محوطه‌ی داخلی باباطاهر و نزدیک در ورودی، غرفه‌ی کوچکی است که کتاب‌های متنوع تاریخی و همین‌طور مجسمه‌های کوچک سفالی در آن به فروش می‌رسد، هم چنین در ایام عید غرفه‌های زیادی به شکل بازارچه در محوطه‌ی خارجی دایر است که صنایع دستی و سوغاتی همدان و دیگر شهرها را می‌توان در آن سراغ گرفت. در اطراف بنا، فضای سبز وسیعی است که می‌توان از آن و همین‌طور دیدن بنا از فاصله لذت برد. در محوطه‌ی بیرونی و دور میدان فروشگاه‌های سفال‌فروشی با انواع و اقسام کوزه‌ها و اشیای سفالی به چشم می‌خورد که از محبوب‌تربن سوغات این شهر به شمار می‌رود. سینما، سوپرمارکت‌، رستوران و غذای آماده در همان نزدیکی و در دسترس است. هتلی نیز به همین نام در اطراف این میدان وسیع و مستطیل شکل وجود دارد که می‌تواند پذیرای میهمانان و علاقمندان به این شاعر و عارف نامی باشد.

سرویس بهداشتی در بیرون محوطه‌ی تاریخی اما در داخل میدان قرار دارد.

آرامگاه این شاعر و عارف همدانی در تمامی طول سال دیدنی است و فضای سبز و پارکی که آن را احاطه کرده همیشه پذیرای میهمانان و مسافران این شهر است اما در روزهای جمعه این محل به محل گردهمایی هنرمندان و دوستداران موسیقی سنتی تبدیل می‌شود که جمع مشتاقان از سراسر شهر در مقبره‌ی این شاعر گرانقدر گرد هم جمع آمده و به نواختن ساز و آواز مشغول می‌شوند که فضای عرفانی و شاعرانه‌ی این آرامگاه ابدی عارف و شاعر نامی را بیش از پیش دیدنی می‌کند.

کمی پایین‌تر از این آرامگاه گنبد زیبای علویان قرار دارد که از شاهکارهای معماری و گچبری بعد از اسلام در همدان است. تپه‌ی تاریخی هگمتانه، کلیسای گریگوری استفان، بازار سنتی همدان، مسجد جامع زیبای همدان و حمام قلعه نیز در فاصله‌ی کمی از آرامگاه باباطاهر قرار دارند که می‌توانید از آن‌ها هم دیدن کنید. در ضمن تمام مکان‌های گردشگری که در نقشه‌ی زیر نمایش داده شده است در فاصله‌ی بسیار کمی از این آرامگاه قرار دارند و شما می‌توانید با کمتر از 15 دقیقه پیاده‌روی به آن‌ها دسترسی پیدا کرده و از آن‌ها نیز بازدید کنید. با یلدامدتور بمانید.