نام های دیگر مکان

• کنیسه استر و مردخای
• مقبره استر و مردخای

موقعیت جغرافیایی آرامگاه استر و مردخای

آرامگاه استر و مردخای (اِستِر و مُردِخای) جزو مهم‌ترین زیارتگاه‌های یهودیان ایران و جهان است. وجود این زیارتگاه، عامل مهمی در شکل‌گیری و تداوم حضور جامعه‌ی یهودی در همدان بوده است. مقبره‌ی استر و مردخای در نزدیکی میدان مرکزی شهر همدان، ابتدای خیابان دکتر شریعتی و در کنار مدرسه‌ی بزرگ زنگنه قرار دارد.

سیر تاریخی و فرهنگی آرامگاه استر و مردخای

کنسیای استر و مردخای، مقبره‌ای در همدان، متعلق به قرن سوم هجری قمری است که به نظر می‌رسد در سده‌ی هفتم تجدید بنا شده‌ است. مقبره‌ی استر و مردخای در همدان از لحاظ عبادی جزو مهم‌ترین زیارتگاه‌های یهودیان ایران و جهان محسوب می‌شود و همواره در نزد یهودیان مقام والایی را دارا بوده است و از دیرباز از آنان (استر و مردخای) به‌عنوان ناجیان و پیامبران قوم یهود یاد می‌شوند و به‌عنوان یک اسطوره توانسته‌اند عامل مهمی در شکل‌گیری و تداوم حضور جامعه‌ی یهودی در ایران به‌ویژه در همدان به شمار آیند.

در سال 1891 میلادی این آرامگاه متشکل از اتاقی درونی و بیرونی که توسط گنبدی به ارتفاع 15 متر احاطه شده بود، توصیف شده است. گنبد با کاشی‌های آبی پوشیده شده بود اما بیشتر آن‌ها فروریخته‌اند. چند قبر متعلق به افراد یهودی متمول نیز در اتاق بیرونی قرار داشتند.

 طبق نظر استوارت براون، این مکان احتمالا مقبره‌ی شوشان؛ دختر همسر یهودی پادشاه ساسانی یزدگرد اول (399-420 میلادی) است.

در مورد هویت استر و مردخای تاکنون نظرات متفاوتی داده شده است، اما روایت مشهورتر که با روایت مورخین یونانی و روایت تورات در مورد سرگذشت استر و مردخای تطبیق دارد، این‌گونه است.

اردشیر؛ پسر خشایار، اردوان را به تخت سلطنت نشانید. وی چهل و یک سال سلطنت کرد و اختلاف با مصر را که 15 سال به طول انجامید، به نفع ایرانیان خاتمه داد. اردشیر با دختری از یهود به نام استر که خواهرزاده‌ی یکی از درباریان یعنی مردخای بود، ازدواج کرد. به این ترتیب بر یهودیان در دربار اردشیر نفوذ زیادی پیدا کردند. در این بین، شخصی به نام‌ هامان که او نیز از درباریان با نفوذ و پرقدرت بود، نسبت به نفوذ روز افزون یهودیان حسادت نمود و از این رو فرمان قتل یهودیان را از اردشیر گرفت. اما مردخای به‌ وسیله‌ی استر؛ همسر اردشیر، این فرمان را از شاه پس گرفت و آنان را نجات داد.

معماری آرامگاه استر و مردخای

مصالح ساختمانی بنای این مقبره از سنگ و آجر است و به سبک بناهای اسلامی ساخته شده است. از شکل ظاهری و سبک معماری این اثر، چنین بر می‌آید که ساختمان فعلی آن در قرن هفتم هجری قمری بر روی ساختمان قدیمی‌تری که متعلق به قرن سوم هجری قمری بوده‌، بنا شده است.

آرامگاه اِستِر و مُردِخای بنایی متعلق به کلیمیان ایران است که بنای اصلی آن یک ساختمان چهارگوش آجری است. همان بنایی که ارغون شاه مغول در قرن هشتم بر روی بقایای آرامگاه قبلی ساخته است.

در این بنا یک ورودی، دهلیز، مقبره، ایوان و شاه‌نشین را می‌بینید. ورودی آرامگاه درِ کوتاه سنگی است که توسط کلون باز و بسته می‌شود و به دلیل ارتفاع کوتاه در، باید خمیده وارد آرامگاه شد. در ابتدای ورود، دهلیزی در جهت شمالی جنوبی وجود دارد که طول آن حدود هفت متر و عرض آن نزدیک سه متر است. از وسط این اتاق یک ورودی به حرم تعبیه شده است.

بنا بر اظهار متولی مجموعه این سنگ بیش از دو هزار سال قدمت دارد. در ابتدای ورود، دهلیزی به ابعاد حدود هفت متر در سه متر وجود دارد. از وسط این اتاق یک ورودی به حرم تعبیه شده است. حرم، فضایی مربع شکل به ابعاد سه و نیم متر است و در وسط فضای مربع شکل مقبره‌ها، دو صندوق منبت کاری شده‌ی زیبا بر روی این قبور قرار دارد. در بالای قبر جنوبی که آن را به استر نسبت می‌دهند، صندوق منبت‌کاری عتیقه و نفیسی قرار دارد که قدیمی‌تر است و صندوق دوم که بر روی قبر مردخای قرار دارد، بسیار شبیه صندوق اولی است و حدودا در سال 1300 هجری خورشیدی توسط استاد عنایت الله ابن حضرت قلی تویسرکانی که یکی از منبت‌کاران برجسته‌ی زمان خود بوده، ساخته شده است.

بر بالای دیوار مقبره نیز، کتیبه‌ای به زبان عبری و به‌صورت برجسته گچ‌بری شده است. خطوط عبری روی صندوق استر و گچ‌بری‌های برجسته، متعلق به قرون هشتم و نهم هجری می‌باشند.

صفه یا طاق‌نمایی به عمق 90 سانتیمتر در سمت جنوب و شاه‌نشین زیبایی در شمال قرار دارد. در شاه‌نشین شمالی نسخه‌های کتاب آسمانی و مقدس یهود یعنی تورات در محفظه‌ی مخصوص استوانه‌ای شکل قرار دارد و تزیینات و پارچه‌ها و چراغ‌های گوناگون، دیوارهای این شاه‌نشین را تزیین کرده است.

دیوارهای داخلی بنا را کتیبه‌های کوچک و بزرگ سنگی و گچ‌بری‌هایی به خط عبری و آرامی در برگرفته است. در شاه‌نشین مجاور حرم، صندلی‌هایی برای زیارت، استراحت و استماع توضیحات در خصوص آرامگاه گذاشته شده است. بر بالای فضای حرم، گنبدی آجری خودنمایی می‌کند. در دهه‌ی 1350 محوطه‌ی بیرونی آرامگاه، راهروی ورودی (که فعلا از آن استفاده نمی‌شود) و یک کنیسه ساخته شده است. 

گرچه اکثر محققان در دایره المعارف جهانی یهود، این ماجرا که شرح آن در کتاب «استر» نقل شده است را یک افسانه و داستان به شمار آورده‌اند اما هنوز گرامیداشت سالروز وقوع این افسانه‌ی تاریخی، از یاد قوم یهود نرفته است.

13 تا 15 آدار در تقویم کلیمیان مصادف با اواخر اسفند و اوایل فروردین هر سال، زمانی است که یهودیان در جشنی به عنوان «پوریم» گرد هم می‌آیند و با دعا، گرفتن روزه و مناجات، سالروز نجات ابدی قوم خود از قتل عام را گرامی می‌دارند.

همچنین مقبره‌ی استر و مردخای، پس از بیت المقدس، دومین زیارتگاه یهودیان جهان است.

پیشنهاد برای دیدن آرامگاه استر و مردخای

میدان مرکزی همدان در فاصله‌ی چند قدمی از آرامگاه استر و مردخای قرار دارد و شما قبل از بازدید از این آرامگاه می‌توانید در پیاده‌راه آن قدم بزنید و لذت ببرید. بازار زیبای همدان و مسجد جامع قدیمی همدان نیز در همان نزدیکی‌ها قرار دارد. این مسجد یکی از قدیمی‌ترین مساجد همدان است و بسیار زیباست. کمی دورتر هم کلیسای گریگوری استفان قرار گرفته که بازدید از آن نیز خالی از لطف نیست. با استفاده از نقشه‌ی زیر هم می‌توانید نزدیک‌ترین جاذبه‌های گردشگری اطراف این آرامگاه را ببینید و برای همدان نگری خود برنامه‌ریزی کنید. با یلدامدتور بمانید.