نام های دیگر مکان

• گنبد سبز سیه پوش
• بقعه علویان

موقعیت جغرافیایی گنبد علویان

گنبد علویان از شاهکارهای معماری و گچبری بعد از اسلام در شهر همدان است. این بنا با معماری ویژه و منحصر به فرد خود در نزدیکی میدان امامزاده عبدالله (ع) قرار گرفته که از سمت شمال به بلوار الوند، از سمت جنوب به خیابان باباطاهر و از شرق به خیابان اکباتان می‌رسد.

سیر تاریخی و فرهنگی گنبد علویان

این بنا از نمونه‌های منحصر به فرد معماری ایران زمین بوده که میراث‌دار پیشینه‌‌ی اعتقادی اهالی این دیار است که همواره مورد توجه محققان قرار گرفته است.

بنای گنبد علویان تا چندی قبل در محدوده‌‌ی دبستانی کوچک در بافت قدیمی شهر قرار داشت که پس از جداسازی بافت پیرامون و مجهز کردن محدوده‌‌ی آن به امکانات رفاهی در وضعیت بهتری قرار گرفت.

گنبد علویان در دوره‌ی سلجوقیان در قرن ششم هجری توسط خاندان علویان ابتدا به‌عنوان مسجد احداث شد و در دوره‌های بعد با اضافه کردن سردابی در زیرزمین، این بنا به مقبره‌ی این خاندان تبدیل شد. سرداب که مقبره در وسط قسمت مرکزی آن قراردارد با کاشی‌های خشتی فیروزه رنگ جدید پوشیده شده است.

این بنا در گذشته دارای گنبدی بوده که در اثر گذشت زمان تخریب شده و هم از طرفی علاقه‌ی شدید مردم این دیار به سادات و دوستداران امام علی (ع) و مدفون بودن دو تن از خاندان علویان در این بنا، علت نام‌گذاری این بنا به گنبد علویان می‌باشد.

علویان، نواده‌های سیدالساجدین امام زین‌العابدین (ع) بوده‌اند که در زمان خود احترام و عنوان شامخی داشته‌اند و دورانشان به زمان سلجوقیان بر می‌گردد.

محوطه‌ی درونی گنبد مربعی به ابعاد 8 در 8 متر با دیوارهای بلند و طاق‌نماهای زیبایش تداعی کننده‌ی حالت عرفانی و ملکوتی عارفان وارسته‌ی بسیاری است که عمر خود را در آن به عبادت گذرانده‌اند.

گنبد علویان در میان نمونه‌های به‌جا‌ مانده‌ از معماری دوره‌ی اسلامی بی‌نظیر و از نمونه‌های منحصر به‌ فرد معماری ایران‌زمین است که از لحاظ هنر گچ‌بری و آجرکاری از آثار ارزشمند و کم‌نظیر سده‌های میانی دوره‌‌ی اسلامی (سده‌های 6 و 7 هجری) است.

معماری گنبد علویان

گنبد علویان بنایی مغولی بوده که مربوط به اواخر دوره‌‌ی سلجوقیان است. با وجودی که در بنای مغولی مقياسی عظيم به کار رفته، اما در عين حال خيلی سبک‌ترند. به‌طور کلی در اين معماری سختی و خشنی کاهش يافته، فضاهای خالی بيشتر شده و روشنايی افزون‌تر شده و بنا بهتر طراحی شده است.

عجیب‌ترین خصوصیت این ساختمان استفاده از لبه‌های ستاره‌ای در گوشه‌های طرح مربع است. در داخل ساختمان یک دسته نیم‌ستون و قالب‌گیری عمودی دیده می‌شود که قشری گچی است که روی سطح صاف دیوار قرار داده شده است و در تزیینات آن، آجر معمولی و تراش‌دار به‌کار رفته است.

دیوارهای آن تا خط آغاز گنبد باقی بوده ولی گنبدی که بر روی آن قرار داشته فرو ریخته و از بین رفته است و در سال 1317 توسط اداره کل باستان‌شناسی پوششی از چوب و شیروانی برای این بنا ترتیب داده شد.

گنبد علویان در میان نمونه‌های به‌جا‌ مانده‌‌ی معماری دوره‌ی اسلامی بی‌نظیر و از نمونه‌های منحصر به‌ فرد معماری ایران‌زمین است که از لحاظ هنر گچ‌بری و آجرکاری از آثار ارزشمند و کم‌نظیر سده‌های میانی دوره‌‌ی اسلامی (سده‌های 6 و 7 هجری) است.

شکل ظاهری این بنا شبیه گنبد سرخ مراغه و تزیینات غنی و متراکم و در عین حال راز آمیز و چشم‌نواز درون بنا تا حدودی مشابه بنای گنبد مسجد حیدری شهر قزوین است.

این بنای چهار ضلعی با ارتفاع 5/11 متر در ابعاد 8/12 در 5/12 متر احداث شده که 4 جرز ستون مانند به ارتفاع 5/9 متر با قطری قریب به 2 متر و شبه برج‌هایی در 4 گوشه‌، آن را محصور کرده است.

جرزهای این بنا به دلیل 5 طاق‌نمای فرو رفته‌ی مثلثی به ارتفاع 8 متر و عرض 1 متر و عمق 0/5 متر در هر یک از برج‌ها، به‌صورت نیمی از یک ستاره‌ی هشت‌پر است.

در قسمت شمالی بنا، طاق‌نمایی جناغی به ارتفاع 10 متر و عرض حدود 5/5 متر دیده می‌شود. درون آن قابی مستطیل شکل به ارتفاع 60/5 و عرض 90/3 به‌صورت برجسته قرار دارد. ورودی رفیع بنا در هیبت طاقی جناغی به عرض 6/1 و ارتفاع 40/3 متر جلوه‌ای ویژه به آن داده است.

بر فراز ورودی و درون کادر مستطیل شکل، گچ‌بری‌های برجسته‌‌ی لانه‌ زنبوری شامل گل و بوته‌های در هم پیچیده به شکل زیبایی خودنمایی می‌کند. بر حاشیه‌ی خارجی کادر نیز کتیبه‌ای گچ‌بری شده مشتمل بر آیاتی از قرآن مجید به خط کوفی مشاهده می‌شود. پیشانی طاق‌نما را نیز گچ‌بری مثلثی و ستاره‌ای شکلی به صورتی بدیع تزیین کرده است.

حدفاصل طاق‌نما و برج‌های پیرامونی را دو سطح مستطیل شکل هم‌ارتفاع با کل بنا و به عرض 80 سانتیمتر پوشیده از تزیینات گچ‌بری و نیز دو سطح نیم‌دایره که با آجرهای راسته و خفته تزیین شده‌اند، زینت می‌بخشند. اضلاع غربی و شرقی ساختمان هر کدام دارای دو طاق‌نما به ارتفاع 5/8 و عرض 4 متر است که درون آن‌ها با برجسته‌کاری‌های آجری مشتمل بر طرح‌های تو در توی لوزی شکل، تزیین شده است.

بر فراز طاق‌نما‌ها و قسمت‌های انتهایی برج‌ها، بقایایی از کتیبه‌ای آجری و برجسته به خط کوفی مشتمل بر آیات نخستین سوره‌‌ی دهر، دیده می‌شود.

سطح شبستان ورودی بنا در مقایسه با زمین‌های اطراف و دیوارهای خارجی آن در ارتفاعی معادل 2/1 متر واقع شده و در حال حاضر 7 پله ارتباط بیرون و داخل بنا را میسر می‌کند.

در هر کنج بنا دو طاقچه‌ی رفیع و نیز دو طاق‌نما در اضلاع غربی-شرقی پوشیده از طرح‌های انبوه و بسیار زیبای گچ‌بری دیده می‌شود‌. محراب گنبد نیز که در ضلع جنوبی واقع شده با تزیینات بدیع گچ‌بری بر غنای این اثر افزوده است. معدود نورگیرهای مرتفع و مجاور سقف، روشنایی مناسبی به محوطه‌‌ی داخل بنا می‌دهند.

راه پله‌های کم‌عرض از درون برج شمال شرقی دسترسی به سقف و نیز راه پله‌ای که به‌صورت غیر متعارف درون محراب ایجاد شده، راه‌یابی به سرداب طبقه‌ی زیرین را میسر می‌کند. سرداب کوچک، مدفن دو تن از بزرگان خاندان علویان است. فضای داخلی آن از 6 حجره با طاق‌نمای جناغی تشکیل شده و قبرها به شکل حجم‌های مکعب مستطیل شکل پوشیده از آجرهای لعاب‌دار فیروزه‌ای در مرکز آن قرار گرفته‌اند.

پیشنهاد برای دیدن برج علویان

برج علویان بناییست که در بخش مرکزی همدان قرار گرفته است و تا میدان مرکزی همدان فاصله‌ی چندانی ندارد. تپه‌ی هگمتانه در سمت شرق و موزه‌ی مردم‌شناسی حمام قلعه و موزه‌ی مفاخر و مشاهیر در جنوب آن قرار دارند که با اندکی پیاده‌روی در بافت تاریخی همدان در دسترس هستند. بازار سنتی همدان نیز که یکی از زیباترین بازارهای این استان است در میان این مکان‌ها قرار دارد. تمام جاذبه‌های  گردشگری نمایش داده شده در نقشه‌ی زیر هم تنها با 15 دقیقه پیاده‌روی در دسترس هستند. با یلدامدتور بمانید.