عناصر شهری در خیابان سپه قزوین

در گذشته خیابان به عنوان یک فضای شهری که برای اجتماع مردم در جشن ها و مراسم های جمعی کاربرد داشته مطرح بوده است. به عنوان نمونه مورد بررسی در فضای شهری با عناصر شهری می توان از خیابان سپه قزوین نام برد. زیرا خیابان سپه یکی از اولین نمونه های خیابان در مفهوم امروزی است که دارای عناصر شهری نیز هست. این خیابان الهام بخش بسیاری از شاعران و سفیران در قزوین بوده است. برای آشنایی با عناصر شهری در خیابان سپه با یلدامدتور بمانید.

خیابان سپه

در سال 963 ه.ق شاه طهماسب پایتخت را به دلیل ناامنی در تبریز به قزوین انتقال داد. انتقال پایتخت به قزوین پیامدهای بسیاری را جهت آبادانی در پی داشت که یکی از آن‌ها ایجاد کاخ شاهی، مجموعه عالی قاپو و خیابان سپه است. در مورد‌ تاریخ‌ دقیق‌ احداث‌ این‌ مجموعه‌ در «خلاصه ‌التواریخ» چنین نقل شده:

و‌ هم‌ در این سال عمارت عالیه رفیعه باغ سعادت آباد از منازل درون و بیرون در خیابان و عمارت دولت خانه مبارکه به اتمام رسید. شاه صفوی در سال 1049 ه.ق به قزوین رفت و به اتمام خیابان مستقیم از دولت خانه مبارکه تا آستانه سدره درجه مقدسه امامزاده شاهزاده حسین (ع) مشرف شده و به گورستان جنوب شهر رسانده‌اند.

با توجه به اهمیت خیابان سپه و موقعیت قرارگیری آن در حد‌ ‌فاصل سر‌در شاهی (مجموعه عالی قاپو) این خیابان نقش مهمی را ایفا می‌کند. فضای سه گانه باغ، دولتخانه و خیابان، میزان اهمیت را برای شاه طهماسب صفوی در پایتخت جدید مشخص می‌کند. پس از انتقال دوباره پایتخت به اصفهان، قزوین دچار رکود شد و در دوره های مختلف این خیابان با مجموعه‌های بی‌نظیرش دستخوش تغییر و تحول شد.

عناصر شهری در اشعار

خیابان را در مجموع می توان مکانی گفت که می توان اجتماع مردم را در آن‌جا مشاهده کرد. خیابان در گذشته شاید مثل امروز مکانی برای تردد ماشین ها نبوده است ولی می توان آن را مکانی برای برگزاری تشریفات و مراسمات مهم‌ در شهر دانست. خیابان سپه اولین تلاش برای ایجاد فضاهایی در شهر با الگو برداری از خیابان-باغ ایرانی است که بعدها الگوی شکل‌گیری خیابان چهارباغ در اصفهان و سایر خیابان های شهرهای ایران در دوره صفوی شد. همچنین خیابان سپه را می توان محور اصلی شهر سلطنتی قزوین و ورودی به دولتخانه صفوی دانست. برای دست یابی به شکل اولیه خیابان سپه با توجه به دخل و تصرف های ایجاد شده در این خیابان می توان به اشعار و سفرنامه های موجود که در وصف این خیابان نوشته اند تکیه کرد. در میان اسناد تاریخی موجود، توصیفات زین‌العابدین‌ عبدی‌ بیگ‌ شیرازی شاعر که به درخواست شخص خود شاه این اشعار سروده شده و قابل توجه است. این مجموعه اشعار در خمسه ای به نام «‌جنات العدن» جمع آوری شده و به قزوین اختصاص داده شده است. عناصر کالبدی، عملکردی و منظر خیابان سپه را از میان اشعار عبدی بیگ می توان استخراج کرد. در جدول زیر به بخشی از این اشعار پرداخته شده است.

عناصر شهری در سفرنامه ها

زمانی که پایتخت به قزوین منتقل شد باعث رشد و رونق در تمامی موارد در قزوین شد که از جمله آن دعوت هنرمندان به پایتخت و تشکیل مکتبی به نام قزوین شد. قزوین مکانی برای جلب توجه سیاحان و گردشگران شد که یکی از سیاحان معروف که در باب قزوین و خیابان سپه نوشت، شاردن است. شاردن که اواخر قرن 17 میلادی به قزوین سفر کرده بود و توصیفاتش از خیابان سپه این گونه بیان کرد.

مسجد بزرگ شاه نیز از بهترین و بزرگ‌ترین مساجد ایران به شمار می‌رود و در پایان کوچه وسیعی واقع شده که دارای درخت های بزرگ و کهن است و در اول کوچه در بزرگ کاخ شاهی قراردارد.

ارنست اورسل جهانگرد بلژیکی که در اواخر قرن 19میلادی به ایران آمد و در نوشته‌هایش از قزوین به خیابان مشجری ما بین قصر شاهی دوره صفوی و میهمان خانه‌‌ای که در آن اقامت داشته است اشاره می‌کند.

در فاصله مابین قصرشاه طهماسب و مهمان خانه، خیابان بولوار مشجری به درازای 600 متر و به پهنای 200 متر قرار داشت که پر ازدحام‌ترین نقطه شهر بود. هر لحظه کاروان‌ها قطار قطار از این میدان می‌گذشت. در سایه چنارها، درویش‌ها به جمعیت انبوهی که مسحور بیانات آنها شده بودند، شمه ای از شجاعت و مناقبت ائمه را بازگو می‌کردند.

عناصر شهری موجود در خیابان سپه

با توجه به آن چه در اشعار عبدی بیگ مشاهده می‌کنیم در می‌یابیم که سپه صفوی خیابانی با درختان بلند و فضایی برای گردش مردم بوده است و به مکانی به مفهوم امروزی خیابان‌ها با عناصر شهری موجود در آن برمی‌خوریم. این عناصر شامل موارد زیر است.

• حضور عنصر آب در خیابان
• ‌قرار گرفتن‌ دو‌ درگاه‌ شاهی‌ در‌ ابتدا‌ و‌ انتهای خیابان
• وجود گونه های مختلف درختان (سرو، چنار و صنوبر)
• مکانی‌ برای‌ گردش‌ و‌ سیر‌ مردم‌ 
  
• هندسه دقیق حاکم بر خیابان
• دو جوی مستقیم
• کف سازی مشخص
• سبزه های روییده بر دو سمت خیابان
• جداره سزای منظم و مستقیم
• دیوارهایی بلند و یکدست

خیابان سپه دارای مسیری مستقیم و محوطه‌ای فراخ که برای گردش مردم شهر احداث شد و با تمهیدات و منازلی برای گردشگران مجهز بوده است. به‌طور کلی خیابان را باید حاصل گسترش محور اصلی باغ ایرانی و به تعبیری جسورانه‌تر حاصل گسترش باغ ایرانی در مقیاس شهر دانست. عناصر اصلی باغ ایرانی در سه گروه آب، گیاه و بنا قابل شناسایی است که این طبقه‌بندی را می‌توان به عناصر کالبدی خیابان سپه نیز تعمیم داد.

• آب

جوی ها، حوض‌ها و فواره‌ها آب را به شکلی پر رنگ در طول این محورها جلوه گر می‌سازند.

• گیاه

باغچه‌ها و ردیف‌های منظم درختان بزرگ مقیاس علاوه بر ایجاد سرسبزی و طراوت، نظمی نمادین و تاثیر گذار را به وجود می‌آورند. این درختان در فواصل معین در دو سوی خیابان کاشته می شده و جداره‌ای نرم را ایجاد می‌کرده‌اند که خیابان عمده محصوریت خود را به عنوان یک فضای شهری وام دار این دیوار سبز است.

• بنا

سومین گروه از عناصر کالبدی باغ و خیابان، ساختمان است که با هنرمندی هر چه تمام‌تر در ابتدا و انتها خیابان استقرار می‌یافته است. نقطه ابتدایی معمولا یکی از دروازه‌های ورودی شهر و نقطه پایانی، باغی حکومتی بوده، که حالتی تک قطبی به این دست از خیابان می‌داده است. در طول خیابان نیز دیوار ممتد باغ ها و سردر ورودی آن ها که به شکلی یادمانی با رعایت اصل قرینه سازی مقابل یکدیگر بنا می‌شد، چهره این محور را کامل می‌کرده است.

خیابان سپه محلی برای تجمع مردم و تشکیل مراسمات بوده است. نام این خیابان از خیابان های هرات گرفته شده است. این میدان بزرگ جایی است که در آن مراسمات مانند بازی چوگان در آن انجام می‌شده است و علت بزرگی اين ميدان را وجود زمين چوگان در آن می‌توان دانست و دروازه­‌های آن نيز يکی در بالا و ديگری در پايين ميدان استوار بودند. ولی دو قصر کوچک سلطنتی با ايوان های متعدد يکی در اين طرف و يکی در آن طرف ميدان ساخته شد تا در موقع تماشای چوگان بازى از آن­ ها استفاده شود. مهم­‌ترين اندام‌ها و عناصر شهر شاهی امروزه از بين رفته­‌اند. 

کلام آخر

با توجه به آن چه که گفته شد در خیابان سپه قزوین عناصر شهری به مفهوم امروزی را می‌توان یافت. در اشعار و سفرنامه‌های موجود در باب این خیابان به عناصر و کانسپت دقیق در شهر اشاره شده است. آب، گیاه و بنای شاهی از عناصر موجود در بحث باغ-خیابان است که دارای کالبدی و مفهومی به معنای امروزی خیابان است. به دلیل علاقه شاه طهماسب به حظور در محلی که در آن به سر می برد آن محل خیابان نام گرفت. سپه در اصل محوطه‌­ای میدان مانند بود و بناهای مهم آن زمان در اطراف این محوطه قرار داشت. برای مطالعه بیشتر مقالات در باب معماری و مرمت بناهای تاریخی با ایران‌نگری بمانید.

عناصر شهری در خیابان سپه قزوین عناصر شهری در خیابان سپه قزوین 2019-10-02 14:19:59+3:30 2022-05-09 20:11:25+3:30 خیابان سپه یکی از مجموعه شاهی است که در دوره صفوی شاه عباس در قزوین احداث شده است. این خیابان یکی از اولین تلاش برای طراحی شهری در خیابان ها به معنا و مفهوم امروزی است. فضاها و عملکردها در این مجموعه به خوبی قابل مشاهده است. خیابان سپه قزوین با بهره گیری از عناصر باغِ ایرانی و طرحی برای ایجاد فعالیت های مردمی در خیابان طراحی شده است. با حضور خود شاه در مجموعه شاهی (عالی قاپو) این فضا شهری رنگ و بوی دیگر گرفت و حضور تمامی افراد جامعه را در این محل افزایش داد و محلی برای بازی هایی چون چوگان و ... شد. شاردن, خیابان سپه, خیابان سپه قزوین, خیابان تاریخی سپه, ارنست اورسل, عناصر شهری, عناصر شهری در خیابان سپه, چوگان, پریسا همایونی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10210 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com