تزیینات گنبد علویان همدان معماری و هنر دوره سلجوقی

آرایه‌ها و تزیینات وابسته به معماری در هنر معماری ایران از جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند. اوج شکوه و زیبایی معماری ایران به ویژه در دوران اسلامی، به تزیینات معماری و آرایه‌های آن بستگی داشته است. تزییناتی چون آجرکاری، گچ‌بری، کاشی‌کاری، کتیبه‌نگاری و... در تمامی دوره‌های مختلف رواج داشته است. گنبد علویان از نوع مقبره است که در سده‌ی ششم هجری و در دوره‌ی سلجوقی بنا شده است و با آرایه‌های متنوعی از آجرکاری، گچ‌بری و کتیبه‌نگاری به بهترین شکل تزیین شده است. برای آشنایی یا تزیینات این بنای ارزشمند با یلدامدتور همراه باشد.

مقبره‌ی گنبد علویان که در شمال غربی شهر همدان قرار دارد، به دلیل برخورداری از تزیینات آجرکاری و گچ‌بری‌های زیبا و نفیس دوره‌ی سلجوقی، از آثار ارزشمند به جای مانده از این دوره‌ی تاریخی و هنری محسوب می‌شود. ساختمان بنا از دو اشکوب تحتانی (سرداب) و فوقانی (گنبدخانه) تشکیل شده است. اضلاع بیرونی بنا دارای تزیینات آجرکاری با طرح‌های مختلف است. ضلع شمالی بنا که ورودی در آن قرار دارد، با تزیینات بسیار پرکار گچ‌بری با طرح‌های بسیار زیبا و متنوع هندسی و گیاهی تزیین شده است. در ضلع جنوبی داخل بنا هم، محراب قرار گرفته که از نمونه‌های ارزشمند محراب‌های گچی دوره‌ی اسلامی ایران محسوب می‌شود.

آجرکاری

آجر از مهم‌ترین مصالح در تاریخ معماری است. شرایط اقلیمی، در ایران این امکان را فراهم ساخته تا در طول تاریخ، آجر اصلی‌ترین نقش را در ساخت بناهای تاریخی ایفا کند. استفاده از آجر به عنوان مصالحی برای تزیینات، پیشینه‌ای طولانی دارد. تزیینات آجرکاری گنبد علویان نیز در نوع خود بی نظیر است و آن را به یکی از زیباترین بناهای آجری تاریخ معماری تبدیل کرده است. در این بنا، مجموعه‌ای از تزیینات آجرکاری به ویژه در نمای بیرونی به کار رفته است. تزیینات آجری این بنا مربوط به دوره‌ی سلجوقی است. آجرکاری در دوره‌ی سلجوقی مجموعه‌ای از طرح‌ها و نقش‌های را شامل می‌شود. تزیینات آجرکاری دوره‌ی سلجوقی پیش از هر چیز، نشان‌دهنده‌ی مهارت و ذوق هنرمندان و معماران در «رگ‌چینی» و قرار دادن ردیف‌های آجر در حالات متنوع است. فضاهای خالی بین آجرکاری گنبد علویان به روش بندکشی و با ملات گچ تزیین شده است.

گچ بری

در دوره‌ی سلجوقی استفاده از گچ معمولا در داخل بنا رایج بوده است، اما گاهی در بیرون بنا هم مشاهده می‌شود، که این مورد به خوبی در یادمان گنبد علویان مشهود است. این بنا، تنها ساختمانی است که تزیینات گچ‌بری، سراسر داخل آن را دربرگرفته و کتیبه‌های گچ‌بری با خطوط کوفی و نسخ در آن کار شده است. آرایه‌های گچی بسیار زیبایی در نمای بیرونی ساختمان، به ویژه در قسمت ورودی بنا هم مشاهده می‌شود. فضای فوقانی طاق مدخل مقبره تا حاشیه‌ی قاب مستطیلی که درگاه مقبره را دربرگرفته، با تزیینات گچ‌بری به شیوه‌ی برهشته و با نقوش اسلیمی و گیاهی به گونه‌ی بسیار زیبا و پرکاری تزیین شده است. نقطه‌ی اوج تزیینات گچ‌بری در ضلع جنوبی بنا، در محراب مشاهده می‌شود، که با ترکیب شیوه‌ها و تکنیک‌های مختلف گچ‌بری از جمله؛ برجسته، برهشته، زبره و هم‌چنین با کاربست طرح‌ها و نقوش متنوع هندسی، گیاهی و اسلیمی یکی از زیباترین و هنرمندانه‌ترین محراب‌های موجود در معماری اسلامی ایران را به وجود آورده‌اند. 

کلام آخر

تزیینات آجرکاری و گچ‌بری با مضامین مختلف هندسی، گیاهی، کتیبه‌نگاری و حاشیه‌های تزیینی قاب‌های درگاه و مدخل این مقبره از نمونه‌های برجسته هنرهای تزیینی معماری اسلامی به شمار می‌رود. ستون‌های این بنا با طرح‌های آجرکاری چلیپایی اجرا شده است و اهمیت تزیینات آجری و گچ‌بری این بنا، از دیرباز مورد توجه معماران و پژوهشگران هنر قرار گرفته است. برای مطالعه بیشتر مقالات در باب معماری با یلدامدتور همراه باشید.

تزیینات گنبد علویان همدان - معماری و هنر دوره سلجوقی تزیینات گنبد علویان همدان - معماری و هنر دوره سلجوقی 2020-11-07 08:55:57+3:30 2022-05-09 20:11:25+3:30 مقبره‌ی گنبد علویان که در شمال غربی شهر همدان قرار دارد، به دلیل برخورداری از تزیینات آجرکاری و گچ‌بری‌های زیبا و نفیس دوره‌ی سلجوقی، از آثار ارزشمند به جای مانده از این دوره‌ی تاریخی و هنری محسوب می‌شود. ساختمان بنا از دو اشکوب تحتانی (سرداب) و فوقانی (گنبدخانه) تشکیل شده است. تزیینات معماری, گنبد علویان, گنبد علویان همدان, پریسا همایونی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10210 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com