نام های دیگر مکان

• ارگ انوشیجان
• دژ معبد نوشیجان
• تپه نوشیجان

موقعیت جغرافیایی ارگ نوشیجان

ارگ نوشیجان در 60 کیلومتری جنوب شرق همدان و 20 کیلومتری شمال غرب ملایر، روی تپه‌ای به همین نام و به ارتفاع 37 متر ساخته شده است. این بنای تاریخی در منطقه‌ی شورکات بوده و در جاده‌ی ملایر-جوکار، در دشت شوشاب قرار دارد. ارگ باستانی نوشیجان به دلیل قرار گرفتن در مسیر نهاوند و پرتردد بودن این ناحیه و هم‌چنین اهمیت تاریخی این بنا از جمله محل‌های برجسته‌ی گردشگری شهرستان است.

سیر تاریخی و فرهنگی ارگ نوشیجان

ارگ نوشیجان تا سال 1342 مورد توجه قرار نگرفته بود. در این سال این بنا شناسایی شد و توسط یک تیم بریتانیایی تا سال 1356 مورد کاوش قرار گرفت، که نتایج حاصل از این کاوش، شناسایی آثاری متعلق به دوران مادها، هخامنشیان و اشکانیان بود. کاوش‌ها نشان می‌دهند که این بنا دارای 3 لایه بوده به صورتی که دژ، معبد و تالار ستون‌دار به جا مانده از اوایل دوره‌ی ماد‌هاست که هم‌اکنون نیز برجا مانده است. لایه‌های دوره‌ی هخامنشی و اشکانیان نیز توسط باستان‌شناسان برداشته شده است. وجود تالار ستون‌دار، حصار دژ و 2 معبد به عنوان آتشکده گویای عملکردهای سیاسی، مذهبی و نظامی این مجموعه در زمان مادها است. به علت اهمیت و ارزش و تقدس این بنا، اقوام ماد به هنگام ترک این محل فضاهای داخلی مجموعه را پر کرده‌اند و همین امر باعث حفظ بنا در سالیان متوالی شده است. در دوره‌های بعد، از بستر موجود به عنوان سکو استفاده شده و بناهای بعدی روی آن ایجاد شده است به طوری که بنای مربوط به مادها حتی تا ارتفاع 8 متر باقیمانده و نیاز به بازسازی خاصی نداشته و ندارد و تنها اقداماتی برای مرمت آن انجام شده است.

معماری ارگ نوشیجان

شکل معبد به صورت نیمه چلیپا بوده و با همان عناصر معماری دژ ساخته شده است. در قسمت شمالی سرسرا پایه‌ی آتشدانی وجود دارد که از 3 بخش ساخته شده است. این نوع آتشکده از نظر پلان، در اغلب آتشکده‌های زمان ساسانیان به چشم می‌خورد. معبد مرکزی یا دومین آتشکده هم در مرکز مجموعه قرار داشته و بقیه‌ی قسمت‌ها در اطراف آن ساخته شده‌اند. ساختمان این آتشکده 8 ضلعی بوده و با زاویه‌ای که در گوشه‌هایی از آن ساخته شده شکل بسیار جالبی را به وجود آورده است. در بخش شمالی تالار ستون‌دار و در امتداد شرق و غرب حفره‌ای به شکل سرداب وجود دارد که در عمق 3 متری به صخره منتهی می‌شود. با توجه به شکل تونل به‌نظر می‌رسد که کار معماری پایان نیافته و از این جهت می‌توان این گونه برداشت کرد که احداث آن در آخرین دوره‌ی سکونت در این تپه انجام شده و از سوی دیگر احتمال امنیتی بودن تپه بسیار بالاست. آتشکده‌ی غربی، آتشکده‌ی مرکزی، اتاق‌ها، انبارها، تالار ستون‌دار، حصار دژ و تونل، به ابعاد استاندارد 22 در 40 سانتیمتر با ضخامت 12 سانتیمتر و از خشت خام ساخته شده‌اند.

قسمت های مختلف این مجموعه به عنوان اولین الگوهای معماری ایرانی در فلات قاره‌ی ایران از خاص‌ترین و ارزشمندترین آثار موجود در کشور به شمار می‌آیند. این ارگ مهم‌ترین نیایشگاه مادها بوده و اصطلاح «شورکات» نیز به معنی «محل ایزد سوریاش» است و انوشیجان نشان دهنده‌ی این است که این بنا مرکز پرستش ایزد خورشید بوده است. یکی از ویژگی‌های بارز و خاص ارگ نوشیجان، بی‌نیازی به بازسازی بوده که باعث دست نخوردن این اثر بزرگ تاریخی از دوره‌ی مادهاست.

پیشنهاد برای دیدن ارگ نوشیجان

رییس اداره‌ی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ملایر، از زیباسازی محیط اطراف ارگ نوشیجان برای استقرار راهنمای گردشگری برای اولین بار، ایجاد آلاچیق برای اقامت و نصب چادر مسافران خبر داده است. جشن پرواز بادبادک‌ها در روز 12 فروردین و نیز مسابقات محلی در ایام نوروز در محوطه‌ی این بنای تاریخی توسط میراث فرهنگی شهرستان به منظور جذب هر چه بیشتر گردشگران برگزار می‌شود.

در صورتی که قبل و یا بعد از دیدن این ارگ به ملایر رفتید حتما از باغ سیفیه که یکی از قدیمی‌ترین بوستان‌های کشور است، بازار ملایر و خانه‌ی لطفعلیان دیدن کنید. این خانه یکی از زیباترین خانه‌های تاریخی ملایر است. بای یلدامدتور بمانید.