نام‌های دیگر مکان

• برج خلیفه یزید

موقعیت جغرافیایی برج طغرل

برج طغرل، از بناهای شاخص معماری، در شهر ری و در خیابان ابن بابویه قرار دارد. این برج در ضلع شرقی آرامگاه ابن بابویه جای گرفته و مرقد طغرل بیک است. این برج در باغی سرسبز قرار دارد که دور تا دور آن را بناهایی 2 طبقه فراگرفته اند. برای ورود به بنا دو درب شمالی و جنوبی وجود دارد که اگر از درب شمالی وارد بنا شوید حوض میانی حیاط را مشاهده می‌کنید. همچنین مقبره استاد بزرگ ادبیات و فرهنگ فارسی، میر سید محمد محیط طباطبایی نیز در محل این برج قرار دارد.

سیر تاریخی و فرهنگی

برج کهن طغرل تحفه‌ سلجوقیان است که استادان کار با خشت و آجر بودند. در نتیجه با وجود زلزله‌های مهیب طی سده‌های گذشته همچنان با صلابت و پا بر جا باقی مانده است. این برج را به پاس خدمات سلطان طغرل بیک در جنگ‌ها و جهت بزرگداشت او پس از مرگ وی در شهر ری بنا کردند. معماری بی نظیر آن و دقت در فنون مهندسی باعث شده این برج با وجود قدمت طولانی و تهدیدات جدی از قبیل زلزله هنوز با گذشت 700 سال پا بر جا بماند. 

در قدیم از روی سایه هایی که برروی دیواره آن می افتاد و دریچه‌های گذر نور خورشید، برجی را که خورشید در آن قرار گرفته بود، تشخیص می دادند. ارتفاع خورشید در هر برج متفاوت است و از روی اندازه گیری سایه آن، برج را مشخص می کردند. به همین دلیل این بنا به برج معروف شده است و معنای آن با برج های معمول امروزی متفاوت است. از این برج به عنوان ساعت، پژواک صدا و راهنمای مسافرین استفاده می شده است.

کنگره های خارجی برج نوعی ساعت بوده اند. تعداداین  کنگره ها 14عدد و به تعداد ساعات شبانه روزاست . این ساعت عجیب با طلوع خورشید آغاز به کار می کند، هر کدام از کنگره ها نماد یک ساعت معین است. از سمت مشرق آفتاب یکی یکی  کنگره ها را فرا می گیرد و میزان روشنی هر کنگره در آفتاب ساعت را نشان می دهد. هنگامی  که خورشید روی نصف النهار منطقه قرار بگیرد، آفتاب درست بالای سردرب جنوبی برج قرار می گیرد و هنگام اذان ظهر است، علت شمالی جنوبی ساخته شدن درب های برج نیز همین است. در بعد ظهر کنگره های غربی  وظیفه نشان دادن ساعات روز را به عهده دارند. بعد از غروب ساعت با نور مهتاب کار می کند و تشخیص زمان در شب به کمک علم ستاره شناسی و نجوم امکان پذیر است. در روزهای ابری ساعت کاربردی ندارد و باید منتظر آمدن خورشید شد. هر چند کاربرد دیگر برج طغرل را به مقبره‌ سلطان طغرل بیک؛ موسس سلسله سلجوقیان نسبت می‌دهند اما می‌توان کاربری سومی نیز برای آن در نظر گرفت. در گذشته ساختمان‌هایی بلند به نام "میل" بین راه‌ها می ساختند تا مسافران با توجه به آن مسیر خود را بیایند و با توجه به محل برج و معماریش برج طغرل را می‌توان یکی از میل‌های به جا مانده از تاریخ ایران دانست. به دلیل پژواک صدا، این برج محل سخنرانی بزرگان و شاهان بوده تا همگان صدایشان را به خوبی بشنوند.

مرمت برج 700 ساله برای اولین بار در سال 1301 هجری انجام شد. ناصرالدین شاه در 35امین سال پادشاهی خود دستور بازسازی و تعمیرات بنا را به ابوالحسن خان معمارباشی داد و در پایان پروژه کتیبه‌ای مرمرین بر سردرب آن نصب کردند. بدون این تعمیرات بنا در معرض آسیب‌های جدی قرار داشت و چه بسا امروزه چنین گوهری در گنجینه اثار معماری ایران وجود نداشت. پس از انقلاب مدتی استفاده از این بنا متوقف شده بود که با بازسازی مجدد آن در اوایل دهه 70 خورشیدی رونق خود را بازیافت. هم اکنون نیز  شهرداری منطقه 20 تهران مسولیت رسیدگی و ساماندهی به محوطه برج را به عهده دارد. 

معماری برج طغرل

برج طغرل، بنایی به ظاهر ساده و بی پیرایه اما مستحکم و پرصلابت است. معماری برج طغرل را می‌توان جزو مهندسی‌ترین سازه‌های تاریخی دانست. این برج استحکام خود را مرهون تدابیر معمار زبده‌ای است که با تعبیه‌ی کانال‌های هوا در کنار دیوارها رطوبت را از پایه‌ها دور کرده و خرابی را تا حد زیادی کاهش داده است. همچنین طراحی دیوارها به صورتی است که طنین صوت را منعکس کرده و صدای واعظ را به همه نقاط برج می‌رساند. هر چند وجود سقف در تقویت این سیستم بی تاثیر نیست. دو درب شمالی و جنوبی برج از جنس خشت و زاج و.. و با قوس رازی طراحی شده است. قوس‌های رازی می‌توانند فشار زیادی را تحمل کنند. یکی دیگر از ویژگی‌های بی نظیر برج محاط شدن مقطع ستاره ای برج در گنبد دوار آن بوده که امروزه اثری از آن دیده نمی‌شود.

برج طغرل ارتفاعی در حدود 20 متر و قطری 16 متری دارد. این برج، زمینی با مساحت حدود 50 متر را در بر گرفته و از خشت و آجر بنا شده است. خشتی که برای  ساختنش استفاده کرده اند از زاج و خاک و سفیده تخم مرغ ساخته شده بوده که به ساروج شهرت دارد. فرم استوانه‌ای بنا و 22  کنگره‌‌ متحدالشکل آن اثری منحصر به فرد از معماران هنرمند ایرانی است که ساعتی خورشیدی را ایجاد کرده است که با تابش نور خورشید در هر ساعت از روز بر روی هر یک از بخش‌های 24 گانه‌ برج زمان را نشان می‌دهد. از طرفی نام برج را بدین جهت بر آن نهاده‌اند که زاویه خاص خورشید در هر فصل، موقع سال را نیز مشخص می‌کرد و مردم از این طریق پی به تقویم می بردند. بدین صورت که در تابستان، هنگام اذان ظهر خورشید بر درب شمالی و در زمستان بر روی درب جنوبی برج قرار می‌گیرد. 

قسمت داخل برخ تا ارتفاع 4 متری دیواره ای توپر و قطور و از این ارتفاع به بالا دیواره ها توخالی است که در ضلع شمالی  آن پلکانی برای ارتباط میان  بخش پایینی و بالایی برج قرار دارد. در ضلع شمال غربی و در ارتفاع حدود 5 متری یک در کوچک چوبی را خواهید دید که در پشت خود راه پله ای داخل جدار دیوار دارد که به بالای برج می رسد.

ارزش‌های خاص برج طغرل

برج طغرل با حدود 20 متر ارتفاع مانند یک ساعت کار می کند و تابش نور خورشید بر هر یک از کنگره ها ساعت را نشان می‌دهد و زاویه خاص خورشید در هر فصل، موقع سال را نیز مشخص می‌کند. 

پیشنهاد برای دیدن برج طغرل

محوطه‌ برج در مجموعه‌ای فرهنگی شامل فرهنگسرا، کتابخانه، موزه و رستوران قرار دارد. یکی ازآخر هفته های خود را برای بازدید از برج و جاهای دیدنی دیگر شهر ری اختصاص دهید و شهر تاریخی ری را با دید یلدامدتور از نظر بگذرانید.