نام های دیگر مکان

• مسجد جامع دماوند
• مسجد جمعه

موقعیت جغرافیایی مسجد جامع عتیق دماوند

مسجد جامع شهر دماوند، یکی از شهرستان‌های استان تهران، در شرق این شهر، بین محله‌های قاضی و فرامه قرار دارد.

سیر تاریخی و فرهنگی مسجد جامع عتیق دماوند

یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی شهر دماوند که به خاطر معماری و قدمت دیرینه‌اش مورد توجه قرار گرفته است، مسجد جامع عتیق این شهر است. این مسجد در ابتدا به شکل شبستانی ساخته شد. اما به دلیل زلزله‌هایی که اتفاق افتاد، بنا دچار تخریب شد و سپس، بازسازی شد و ساختار مسجد تغییر کرد.

با استناد به اسناد موجود از این مسجد گمان می‌رود که بنا در دوره‌ی حکومت سلجوقیان ساخته شده است. اما با توجه به این‌که منطقه‌ی دماوند، منطقه‌ای زلزله‌خیز است و امکان دارد این بنا بارها مورد بازسازی قرارگرفته باشد، امکان دارد بنا حتی برای قبل از دوره‌ی سلجوقیان باشد.

بعضی احتمال می‌دهند که بنای اولیه‌ی مسجد، آتشکده‌ای قدیمی بوده و بعدها به مسجد تغییر یافته است. چرا که در بسیاری از سرزمین‌هایی که اسلام وارد آن شد، تغییر مکان‌های مذهبی رخ داد و آن‌ها به مسجد تبدیل شدند. علت این باور را می‌توان جهت قبله دانست که غیرمعمول است و شاید به سبب ساخت مسجد روی پایه‌های بنایی دیگر، دیوار جنوبی آن نامنظم ساخته شده است تا محراب به ‌سوی قبله باشد. تک بیت شعری وجود دارد که نام شاعر آن معلوم نیست، اما اهمیت و اعتبار مسجد جامع را نشان می‌دهد:

مسجدی که عرش پیوند است / مسجد جامع دماوند است

معماری مسجد جامع عتیق دماوند

مسجد جامع بر روی تپه‌ای مشرف به شهر به صورت ساختمانی مستقل و جدا به شکل متواز‌ی‌الاضلاع و در جهت شمالی-جنوبی ساخته شده است. دیوار جبهه‌ی شرقی به‌صورت مورب به داخل کشیده شده است. پایه‌ی بنا با قلوه‌سنگ و ملاط گل ساخته شده و سپس روی پایه‌ی سنگی، دیواری با آجرهای خشتی به وجود آمده‌ است و روی دیوار را با کاه‌گل پوشانده‌اند. سقف تیرپوش مسجد به‌شکل مسطح و از جنس گیاه خاردار یا گون همراه با خاک رس بوده و مهار آن به‌وسیله‌ی طاق‌های قوسی‌‌شکل و ستون‌ها صورت گرفته است. مسجد سه ورودی دارد که ورودی مردانه در جبهه‌ی شمالی و ورودی زنانه در جبهه‌ی جنوبی واقع شده و ورودی کوچکی در جبهه‌ی شمال شرقی وجود دارد. طرح مسجد جامع دماوند به‌شکل شبستانی با یک متوازی‌الاضلاع نامنظم بوده که این بی‌نظمی در مساجد اولیه از این نوع، رواج داشته است. 

مسجد جامع عتیق دماوند از صحن و تالار شمالی صحن، شبستان زمستانی، شبستان مسجد، اتاق‌های غربی و شرقی صحن، ستون‌ها، محراب اصلی، چندین محراب و کتیبه‌های متعدد تشکیل شده است.

شبستان

چهار ستون مرتفع در شبستان شمالی وجود دارد که در قسمت سقف به‌یکدیگر می‌رسند و گنبد مسجد را ایجاد کرده‌اند. قسمت جنوبی شبستان نیز دارای ایوان بزرگی است که تمامی سطوح آن با کاشی هفت‌‌رنگ و نقوش گل پوشانده شده است و محراب مسجد در مرکز آن قرار دارد.

در جهت شرقی و غربی دو شبستان، فضاهایی وجود دارد که ارتباط دو شبستان را فراهم می‌کنند و بخش شرقی شامل فضای وسیع‌تری است که در حال حاضر به‌عنوان محل حضور خانم‌ها استفاده می‌شود.

مناره

قطعا مناره‌‌ی مسجد که از بخش‌های اصلی و تاریخی مسجد اولیه‌‌ی دماوند به حساب می‌آید، در دوره‌ی حکومت سلجوقیان ساخته شده و هم‌چنان می‌توان آن را در ضلع شمال شرقی مسجد کنونی مشاهده کرد. مناره کاملا مستقل از دیوار مسجد در بخش شمال شرقی قرار دارد و با استفاده از آجر پخته، آهک و ملاط گچ ساخته شده است. البته یک ضلع مناره متصل به دیوار مسجد است که به‌صورت نیمه‌مستقل دیده می‌شود و تزیینات و کتیبه‌ای ندارد. پی مناره از سنگ‌های تراشیده شده به‌ صورت مربع ساخته شده است. معمار و طراح مناره، دو راه ورودی برای آن در نظر گرفته‌ بود که یکی از بخش شمال غربی و از صحن مسجد عبور می‌کند و دیگری ورودی کوچکی در بخش شمال شرقی مناره است. پله‌های مارپیچی داخل مناره در جهت خلاف عقربه‌های ساعت و از جنس آجر هستند. سقف این پله‌ها شکل گنبدی دارد و نورگیری با پنجره‌ی مشبک تعبیه شده است که روشنایی پله‌ها را تامین می‌کند. به‌خاطر ارتفاع، عرض‌کم، شیب پله‌ها و سقف گنبدی‌، صعود به مناره کار آسانی نیست. 

در زمان بازسازی مسجد، بخش بالای مناره مرمت و کتیبه‌ای در این قسمت افزوده شد که نمایانگر مناره‌ای متعلق به دوره‌ی سلجوقیان با کتیبه‌ای جدید و منقوش به خط کوفی سفید است که زمینه‌ای از کاشی‌های آبی‌ رنگ آن را تزیین کرده‌اند. این کتیبه مزین به آیه‌‌ی 56 سوره‌‌ی احزاب است.

محراب

محراب اصلی در جنوب غربی شبستان در منتهاالیه دیوار مسجد قرار دارد. سایر محراب‌ها را به تقلید از این محراب ساخته‌‌اند که ظاهرا در زمان فتحعلی شاه قاجار مورد تعمیر و مرمت قرار گرفته‌ و تغییراتی در آن به وجود آمده است.

محراب مسجد دماوند به محراب مدرسه‌ی حیدریه‌ی قزوین و محراب مسجد گلپایگان شباهت دارد. بدین ترتیب تمامی شواهد و آثار حاکی از این است که مسجد جامع دماوند، متعلق به دوره‌ی سلجوقی است.

کتیبه

اطلاعات کاملی از تمام کتیبه‌های قبلی مسجد در دسترس نیست و برخی از آن‌ها شامل سنگ‌نبشته ستون سمت راست بالای محراب اصلی، کتیبه‌‌ی ستون شبستان سمت جنوب غربی در دیوار مسجد، کتیبه‌‌ی محراب ستون شبستان سمت جنوب غربی در طول دیوار، کتیبه‌‌ی ستون مدور شبستان نزدیک محراب اصلی، کتیبه‌‌ی ستون مدور جنوب غربی شبستان مسجد فعلی، کتیبه‌‌ی روی کاشی‌های دوره‌‌ی صفویه، کتیبه‌‌ی سنگی دوره‌‌ی صفویه، کتیبه‌‌ی سنگی دوره‌‌ی قاجاریه، کتیبه‌های در ورودی شمالی و جنوبی می‌شود. البته امروز تنها برخی از آن‌ها بر جای مانده است. کتیبه‌‌ی ستون‌های مدور شبستان نزدیک به محراب اصلی، یکی از کتیبه‌هایی محسوب می‌شود که در مسجد جامع کنونی و درست در همان مکان اولیه‌‌ی خود قرار دارد. کتیبه‌‌ی ستون مدور جنوب غربی شبستان امروزی نیز در بالای یکی از پایه‌ی طاق‌ قوس‌های شبستان تعبیه شده است.

کتیبه‌‌ی سنگی دوره‌‌ی حکومت صفوی نیز در راه‌روی ورودی در بخش جنوبی مسجد جامع امروزی قرار دارد که روی آن فرمان شاه عباس حک شده است:

سواد فرمان شاه عباس حکم جهان مطاع شد. آنچه در این وقت شفقت به عنایت شاهان درباره شیعیان الکا دماوند و خوار و فیروزکوه از ابتدای توشقان ئیل مالوجهات ایشان در رسد یک ماهه شهر رمضان سوای توجیهاتی که باجاره داده می‌شود بتخفیف و تصدیق مقرر داشتیم. مستوفیان عظام دیوان اعلی این رقم عطیه را در دفاتر خود ثبت کرده، تغییر و تبدیل به قواعد آن راه ندهد و آنچه تیمول و مواجب همه ساله مقرر برطرف دانند و آنچه مقرر است، حواله می‌شود. مالوجهات شهر مذکور را سال به سال کم کرده، تتمه را ارباب حوالات نمایند، تیولداران الکا مذکورات مسطور و مقرر داشته رسد یک ماهه شهر مذکور را از تیول خود برطرف دانند و طلبی ننمایند. کلانتر و مدخدایان الکا مذکوره به حقیقت رسیده، اگر سنی در میان شعیان بوده یا مردم محلی از محلات آنجا باشند، تخفیفات آن داده نمی‌شود و نسخه منفتح آن درست داشته، به دفتر خانه همایون فرستند که در دفاتر ثبت نمایند و دانسته باشند که اگر پنهان کرده باشند، در دنیا بازخواست خواهد شد و در آخرت در خدمت حضرت امیرالمومنین امام المتقین شرمنده خواهد بود و تغییرکننده تخفیف مذکور به لعنت الهی و نفرین حضرت رسالت پناهی گرفتار شود و باید که دستور دوام الشرف را بر سنگ نقش کرده و بر در مسجد جامع نصب نمایند و در دعاگویی دوام دولت قاهره تقصیر نکنند، فیشهر شعبان سنه اربع و عشرین و الف.

تزیینات

تزیینات مسجد نخستین نیز زیبا و در عین سادگی و شکوه با استفاده از گچ و آجر انجام شده بود. می‌توان آثاری از این تزیینات را در بدنه و پایه‌‌ی ستون‌ها و هم‌چنین در قسمت بالایی طاق‌ها مشاهده کرد. تزیینات گچی هم‌چون مهره‌های ضربدری گچی و ستاره‌ای که از دوران دو مربع ایجاد شده‌اند، در ستون بخش ورودی از صحن به شبستان به کار برده شده است. نام امام علی (ع) به‌صورت چلیپا و نیز مهر گچی مربعی‌شکل، از دیگر تزیینات مسجد به حساب می‌آید.

تزیینات کاشی‌کاری نیز در دوران حکومت صفوی و قاجاری هنگام تعمیرات و بازسازی مسجد صورت گرفته است. این تزیینات شامل ازاره‌ی دیوار رو به قله و محراب اصلی می‌شود. اعتمادالسطنه در این باره نوشته بود: «بعضی کاشی‌کاری‌ها و خشت‌های کاشی‌ در برخی از قسمت‌های مسجد دیده می‌شود که چندان قدمت و امتیازی ندارد.»

مرمت های مسجد جامع عتیق دماوند

آن‌چه که در بسیاری از متون تاریخی بیان شده، مسجد در ارتفاعی نزدیک به دو هزار متری از سطح دریا روی مسجدی قدیمی‌تر ساخته شده است. متاسفانه مسجد جامع دماوند به‌دلیل تعمیرات و بازسازی‌هایی که در طی قرون و سال‌های مختلف به خود دید و نیز به‌دلیل تخریب، بازسازی، تغییرات و تصرفاتی که در دهه‌‌ی 30 هجری حورشیدی بر آن وارد شد، ارزش تاریخی‌اش را تا حد زیادی از دست داد. امروزه از بقایای مسجد کهن دماوند فقط مناره‌ای دایره‌ای و آجری و نیز یکی از ستون‌های داخل شبستان و در شرقی آن باقی مانده است. در نتیجه، سایر بخش‌های مسجد امروزی از نظر تاریخی ارزشی ندارد و در سال‌های اخیر به آن‌ اضافه شده است.

از جمله تعمیرات مسجد می‌توان به دوره‌ی حکومت خواجه یاقوت در سال 788 هجری خورشیدی اشاره کرد که نخستین تعمیر مسجد به حساب می‌آمد. در زمان حکومت شاه اسماعیل صفوی نیز مسجد جامع عتیق پنج مرتبه مورد تعمیر و بازسازی قرار می‌گیرد. سپس در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار در سال 1210 هجری خورشیدی مسجد بازسازی می‌شود.

در زمان حکومت ناصرالدین شاه نیز تعمیراتی در مسجد انجام شد تا سرانجام در دوره‌ی حکومت پهلوی، این مسجد قدیمی و میراث ارزشمند ملی سه بار دیگر مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. آخرین تعمیر در سال 1337 هجری خورشیدی توسط معماران لرزاده و نصرالله کیاماری در مسجد اتفاق افتاد، به‌گونه‌ای که مسجد عتیق تخریب و مسجد جدیدی روی پایه‌های مسجد قبلی احداث شد و به این ترتیب، مسجد جامع دماوند از شکل و صورت قدیمی و اولیه‌‌ی خود بیرون آمد.

پیشنهاد برای دیدن مسجد جامع عتیق دماوند

اگر به دنبال این هستید که در سفر هم از جاذبه‌های طبیعی و هم از جاذبه‌های تاریخی لذت ببرید قطعا دماوند یکی از بهترین مقصدها برای شماست. به غیر از مسجد جامع عتیق که معرفی کردیم مکان‌هایی چون برج شیخ شبلی، مسجد جمعه، امامزاده عبدالله و عبیدالله (که بیشتر آن‌ها مربوط به دوره‌ی سلجوقیان هستند) و جاذبه‌های گردشگری طبیعی مانند دریاچه تار و هویر، چشمه و پیست اسکی آبعلی و چشمه‌ی اعلا در شهرستان دماوند وجود دارند که با حضور یافتن در آن‌ها می‌توانید روز یا روزهای خوبی را سپری کنید.

مسجد جامع عتیق دماوند مسجد جامع عتیق دماوند 2022-09-20 10:38:35+3:30 2022-09-25 16:25:21+3:30 یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی شهر دماوند که به خاطر معماری و قدمت دیرینه‌اش مورد توجه قرار گرفته است، مسجد جامع عتیق این شهر است. این مسجد در ابتدا به شکل شبستانی ساخته شد. اما به دلیل زلزله‌هایی که اتفاق افتاد، بنا دچار تخریب شد و سپس، بازسازی شد و ساختار مسجد تغییر کرد. ریحانه بهرامی زاده Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10227 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com

Frequently Asked Questions(FAQ)

آدرس مسجد جامع عتیق دماوند?

استان تهران- دماوند- بلوار امام خمینی (ره)- کوچه مسجد جامع

مسجد جامع عتیق دماوند مسجد جامع عتیق دماوند یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی شهر دماوند که به خاطر معماری و قدمت دیرینه‌اش مورد توجه قرار گرفته است، مسجد جامع عتیق این شهر است. این مسجد در ابتدا به شکل شبستانی ساخته شد. اما به دلیل زلزله‌هایی که اتفاق افتاد، بنا دچار تخریب شد و سپس، بازسازی شد و ساختار مسجد تغییر کرد. استان تهران- دماوند- بلوار امام خمینی (ره)- کوچه مسجد جامع +98 استان تهران- دماوند- بلوار امام خمینی (ره)- کوچه مسجد جامع استان تهران- دماوند- بلوار امام خمینی (ره)- کوچه مسجد جامع IR نمایش و مسیریابی در نقشه گوگل مسجد جامع عتیق دماوند مسجد جامع عتیق دماوند یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی شهر دماوند که به خاطر معماری و قدمت دیرینه‌اش مورد توجه قرار گرفته است، مسجد جامع عتیق این شهر است. این مسجد در ابتدا به شکل شبستانی ساخته شد. اما به دلیل زلزله‌هایی که اتفاق افتاد، بنا دچار تخریب شد و سپس، بازسازی شد و ساختار مسجد تغییر کرد. استان تهران- دماوند- بلوار امام خمینی (ره)- کوچه مسجد جامع +98 استان تهران- دماوند- بلوار امام خمینی (ره)- کوچه مسجد جامع استان تهران- دماوند- بلوار امام خمینی (ره)- کوچه مسجد جامع IR نمایش و مسیریابی در نقشه گوگل Adults Persian English.

مسجد جامع عتیق دماوند

یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی شهر دماوند که به خاطر معماری و قدمت دیرینه‌اش مورد توجه قرار گرفته است، مسجد جامع عتیق این شهر است. این مسجد در ابتدا به شکل شبستانی ساخته شد. اما به دلیل زلزله‌هایی که اتفاق افتاد، بنا دچار تخریب شد و سپس، بازسازی شد و ساختار مسجد تغییر کرد. استان تهران- دماوند- بلوار امام خمینی (ره)- کوچه مسجد جامع +98 استان تهران- دماوند- بلوار امام خمینی (ره)- کوچه مسجد جامع استان تهران- دماوند- بلوار امام خمینی (ره)- کوچه مسجد جامع IR unknown

مکان‌های نزدیک

نمایش و مسیریابی در نقشه گوگل

مکان     کارگاه صنایع دستی     غذا و خوردنی     محتوای فعلی     خدمات شهری     شما اینجا هستید     محل اقامت در خدمات سلامت و زیبایی     محل مرکز سلامت و زیبایی در خدمات سلامت و زیبایی     مرکز خدمات سلامت و زیبایی