نام های دیگر مکان

• حافظیه
• مقبره حافظ

موقعیت جغرافیایی آرامگاه حافظ

آرامگاه حافظ در شمال شهر شیراز، حد فاصل چهار راه ادبیات و چهار راه حافظیه، رو به‌ روی مجموعه ورزشی حافظیه و در بخش جنوبی دروازه قرآن قرار دارد.

سیر تاریخی و فرهنگی

65 سال پس از درگذشت حافظ، در سال 865 هجری قمری (برابر 1452 میلادی) شمس الدین محمد یغمایی؛ وزیر میرزا ابوالقاسم بابر گورگانی؛ حاکم فارس، برای اولین بار ساختمانی گنبدی شکل را بر فراز مقبره حافظ بنا کرد و در جلوی این ساختمان حوض بزرگی ساخت که از آب رکن آباد پر می شد. این بنا یک بار در اوایل قرن یازدهم هجری قمری و در زمان حکومت شاه عباس صفوی و بار دیگر 350 سال پس از وفات حافظ به دستور نادرشاه افشار مرمت شد. در سال 1187 هجری قمری کریم خان زند بر مقبره حافظ، بارگاهی به سبک بناهای خود، شامل تالاری با چهار ستون سنگی یکپارچه و بلند و باغی بزرگ در جلوی آن ساخت و بر مزارش سنگ مرمری نهاد که امروز نیز باقی است. پس از کریم خان زند در سال 1235 هجری شمسی ابوالفتح میرزا مؤید الدوله؛ حکمران فارس، آرامگاه حافظ را بار دیگر تعمیر و مرمت کرد و در سال 1257 هجری شمسی فرهاد میرزا معتمد الدوله؛ فرمانروای فارس در گرداگرد مقبره حافظ، کوشکی چوبی ساخت. پس از آن در سال 1287 هجری شمسی اردشیر (زردشتی یزدی)، بار دیگر بارگاه حافظ را مرمت کرد و بر فراز آرامگاهش، کوشکی دیگر بنا کرد اما سید علی‌ اکبر فال اسیری به دلیل زردشتی بودن اردشیر، بنای مرمت شده را ویران کرد. این بنا تا سال 1280 هجری شمسی هم چنان ویران باقی‌ ماند و در این سال، شاهزاده ملک منصور ملقب به شعاع السلطنه؛ حاکم فارس، به یاری علی‌ اکبر مزین‌ الدوله؛ نقاش باشی، کوشکی آهنین بر فراز آرامگاه حافظ ساخت و کتیبه‌ ای بر آن قرار داد. در سال 1310 هجری شمسی دبیر اعظم بهرامی؛ استاندار فارس بر دیوار جنوبی حافظیه سر درب بزرگی از سنگ نصب نمود و در جهت آبادی نارنجستان آن تلاش کرد.

در سال 1187 هجری قمری کریم خان زند بر مقبره حافظ، بارگاهی به سبک بناهای خود، شامل تالاری با چهار ستون سنگی یکپارچه و بلند و باغی بزرگ در جلوی آن ساخت و بر مزارش سنگ مرمری نهاد که امروز نیز باقی است.

در سال 1314 هجری شمسی سرهنگ علی ریاضی؛ رییس فرهنگ فارس با همیاری علی اصغر حکمت و نظارت علی سامی، با طراحی آندره گدار فرانسوی و با الهام گیری از عناصر معماری عهد کریم خان زند، به بازسازی بنای حافظیه اقدام نمودند. در سال 1315 به کوشش علی اصغر حکمت، بنای کنونی با بهره‌گیری از عناصر معماری زندیه و یادمان‌های حافظیه، توسط آندره گدار فرانسوی طراحی و با همکاری علی سامی به اجرا در آمد و در سال 1386 اولین مرمت جدی و بازسازی، تمیز کردن سطح مسی روی گنبد، مرمت بخش‌های خراب ساختمان های اطراف و هم چنین متصل کردن مقبره‌ ها و باغ‌ های اطراف به مجموعه انجام شد.

معماری آرامگاه حافظ

مساحت حافظیه 2 هکتار بوده و از 2 صحن شمالی و جنوبی تشکیل شده که این صحن‌ ها توسط تالاری از یک دیگر جدا شده‌ اند. این مجموعه 4 درب ورودی  خروجی دارد که درب اصلی در سمت جنوب آن، دو درب در سمت غرب آن و یک درب در سمت شمال‌ شرق آن قرار گرفته‌ است. تالار حافظیه که از آثار دوره زندیان است 56 متر طول و 8 متر عرض داشته و از 20 ستون سنگی، هر کدام به ارتفاع 5 متر تشکیل شده‌ است. این تالار پیش‌ تر شامل 4 ستون و 4 اتاق بوده که بعدها اتاق‌ ها از محدوده آن حذف گردیده‌ است. در سمت شرق و غرب تالار 2 اتاق (یکی متعلق به سازمان میراث فرهنگی و دیگری مربوط به دفتر آرامگاه) وجود دارد. شیوه معماری این تالار مربوط به دوره‌های هخامنشیان و زندیان است.

در حال حاضر مجموعه حافظیه به چهار محوطه تقسیم شده‌ است که عبارتند از:

• محوطه شمالی: در این محوطه آرامگاه حافظ و درخت‌ های نارنج و دو حوض مستطیل بزرگ شرقی و غربی وجود دارد که این حوض‌ ها منبع آب حوض‌ های بزرگ باغ ورودی است. حافظ شناسی با مساحت 330 مترمربع، کتابخانه با مساحت 440 مترمربع و فروشگاه محصولات فرهنگی نیز در این ناحیه قرار گرفته‌ است.
• سنگ مزار: سنگ مزار حافظ به ارتفاع یک متر از سطح زمین قرار گرفته و به وسیله پنج ردیف پلکان مدور احاطه شده‌ است. بر فراز بارگاهش گنبدی مسی به شکل کلاه دراویش (ترک ترک) بر روی هشت ستون به ارتفاع ده متر، بنا شده‌ است و از درون با کاشی‌ های هفت رنگ معرق کاشی کاری شده‌ است.
• دیوارهای اطراف حیاط شمالی: بر دیوارهای این بخش از حافظیه غزل‌ هایی از دیوان حافظ بر روی کاشی و سنگ مرمر نوشته شده‌ است که غزل‌هایی با خط امیر الکتاب حاج میرزا عبد الحمید ملک الکلامی کردستانی نگاشته شده‌ است.
• کتابخانه حافظیه: در ناحیه شمالی مقبره کتابخانه‌ ای با مساحت 440 مترمربع حاوی ده هزار جلد کتاب وجود دارد که به عنوان مرکز حافظ شناسی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
  حافظیه در واقع یک مجموعه قبرستان در بخش جنوبی دروازه‌ی معرف شیراز؛ دروازه قرآن است. حافظ که شخصیتی جهانی دارد هر سال گردشگران داخلی و خارجی زیادی را برای بازدید به سمت این مجموعه می‌کشاند. اما امروزه با تغییرات زیادی که از سال 1386 آغاز شده و موجب گسترش مجموعه شده‌، حافظیه فقط به آرامگاه حافظ محدود نمی‌شود و بخش‌های مختلفی دارد که از معماری و فضای سبز بسیار زیبایی بهره می‌برند.

در ضلع غربی آرامگاه مکانی معروف به مقبره‌الشعرا است که بسیاری از بزرگان ادبیات معاصر در آن دفن هستند. در سمت راست آرامگاه حافظ مقبره اهلی شیرازی؛ شاعر مشهور قرن نهم است که غزلیاتی لطیف به سبک سعدی دارد و در قصیده‌ سرایی و مثنوی استاد بوده است. فرصت‌الدوله شیرازی در فاصله چند سانتی‌متری از اهلی شیرازی مدفون است که نامش میرزا محمد نصیر الحسینی، شاعر، نقاش، موسیقی‌دان و ادیب ایرانی و موسس  روزنامه فارس در شیراز بود و در سال 1339 هجری قمری در جوار آرامگاه حافظ دفن شد. هم چنین فریدون توللی از شاعران معاصر، لطفعلی صورتگر؛ موسس مجله سپیده‌دم، مهدی حمیدی شیرازی شاعر، حمید دیرین؛ خوشنویس ایرانی که پایه‌گذار و نخستین رییس انجمن خوش‌نویسان استان فارس است، علیرضا شاپور شهبازی؛ باستان‌شناس، تاریخ‌نگار، نویسنده و متخصص در باستان‌شناسی دوران ایران هخامنشی می باشد نیز مقبره شان در آرامگاه حافظ می باشد.

ارزش های خاص آرامگاه حافظ

آرامگاه حافظ؛ شاعر بزرگ ایرانی که به حافظیه نیز شهرت دارد پر بازدید ترین مکان شیراز است. در مناسبت‌هایی مانند جشن سال تحویل و هنگام نوروز، جمعیت زیادی از مردم شیراز به خاطر ارادت به حافظ و از روی رسم، در حافظیه حاضر می‌شوند تا این لحظات را در کنار آرامگاه حافظ جشن بگیرند. 

در ضمن سنگ مرمر مزار حافظ نیز در سال 1187 هجری قمری (حدود 1152 هجری شمسی) و در دوره کریم خان زند بر روی مقبره حافظ قرار داده شده و تا امروز نیز باقی مانده است.