نام های دیگر مکان

• طاق قرآن

موقعیت جغرافیایی دروازه قرآن

دروازه قرآن در شمال شرقی شهر شیراز در تنگه الله اکبر، میان کوه چهل‌ مقام و باباکوهی قرار دارد. در شمال شهر شیراز در مسیر اصفهان به شیراز در میانه کوه‌های بابا کوهی و چهل مقام، تنگ‌راهی وجود دارد که آن را تنگه‌ الله اکبر می خواندند و در واقع در خروجی شیراز به سمت شهر مرودشت است. این بنای تاریخی در کنار فلکه‌ طاووسیه شیراز قرار دارد. دروازه قرآن در فاصله‌ کمتر از ده متری مقبره‌ خواجوی کرمانی و هم چنین فاصله‌ کمتر از پانصد متری باغ جهان نما و فاصله‌ کمتر از هزار متری مقبره شاعر نامدار پارسی زبان؛ حافظ شیرازی واقع است.

سیر تاریخی و فرهنگی

دروازه قرآن یکی از دروازه‌های به‌جامانده از دوره‌های قدیم در شیراز است که امروزه به عنوان یکی از آثار تاریخی این شهر محسوب می‌شود. این بنا به مرور زمان و بر اثر بلایای طبیعی و اتفاقات گوناگون، بارها تخریب و مجددا بازسازی شده است. در واقع این بنا، ساختمانی است که ده سال پس از تخریب کامل دروازه قرآن اصلی ساخته شده است. در میان دروازه قرآن‌هایی که در ایران وجود داشته و دارد، دروازه قرآن شیراز، هم از نظر قدمت و هم از دیدگاه شهرت عمومی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در زمان حکومت شیعی آل بویه، هنگامی که عضدالدّوله دیلمی در فارس حکومت می‌کرد، در حدود سال 328 هجری قمری، به دستور او بنای دروازه شیراز نهاده شد تا قرآنی را بر بالای دروازه گذاشته تا مردم، هنگام ورود و خروج از زیر قرآن رد شوند و مسافران به برکت عبور از زیر آن به سلامت، مسافرت خود را به پایان ببرند. این دروازه، شامل یک طاق مرتفع از نوع طاق کجاوه‌ای در وسط طاق و با ارتفاع کم در طرفین بوده است. این طاق به مرور زمان رو به خرابی رفت تا این که در دوره‌ زندیه، کریم خان زند (1172ـ1193 هجری قمری) این دروازه را بازسازی کرد و اتاقی به بالای آن افزود و دو جلد قرآن بزرگ نفیس، به خط سلطان ابراهیم بن شاهرخ تیموری، در اتاقک بالای آن جای داد. این قرآن‌ها که به قرآن هفده من معروف‌ هستند، اکنون از دروازه قرآن به موزه پارس انتقال یافته‌اند. دروازه قرآن در دوره‌ قاجاریه به علت وقوع چندین زلزله، دچار صدمات زیادی شد که محمد زکی خان نوری آن را تعمیر کرد و در دو سوی آن اتاق‌هایی به ‌منزله‌ پاسگاه و راهداری ایجاد شد. آب انباری نیز در کنار آن ساخته شد که از آب رکن‌آباد پر می‌شد تا برای مسافران از راه رسیده استفاده شود. این بنا در گذشته، طاق قرآن نیز نامیده می‌شد. دروازه قرآن مدام دچار اتفاقات و ویرانی های متعدد شده است. به عنوان مثال مجددا درسال 1315 این بنا به دستور رضاخان، تخریب شد. در آن سال، به‌ منظور توسعه‌ راه، به دستور بلدیه ‌(شهرداری) شیراز، دروازه‌ قدیمی را به دشواری با دینامت ویران کردند. بعدها به‌علت نبود دروازه و نگرانی مردم شیراز از این موضوع، دروازه‌ کنونی به کوشش یکی از بازرگانان شیراز به نام حاج حسین ایگار معروف به اعتماد‌التجار در سال 1327 خورشیدی کمی پایین‌تر از دروازه‌ پیشین ساخته شد. بنا به وصیت اعتماد‌التجار، اتاق کوچک سمت چپ دروازه را که به دره‌ کنار مشرف بود، به آرامگاه او اختصاص دادند. مردم شیراز به رد شدن از زیر قرآن این دروازه، اعتقادی خاص داشتند. طی یک رسم قدیمی، مردم شیراز روز اول هر ماه قمری به کنار این دروازه می‌آمدند و از زیر این قرآن رد می‌شدند و بدین ترتیب خود را تا آخر ماه در پناه کتاب آسمانی در مقابل بلاها بیمه می‌کردند. مقبره خواجوی کرمانی از شاعران مشهور کشورمان در کنار دروازه قرآن قرار دارد و گردشگران بسیاری با عکس گرفتن در کنار این اثر تاریخی خاطرات شیرینی را با خود به همراه می‌برند.

معماری دروازه قرآن

دروازه قرآن، بنایی است اسلامی ایرانی که با معماری خاص خود در ورودی شهر شیراز خود نمایی می کند. در بالای دروازه قرآن اتاقی با پنجره مشبک وجود دارد، دروازه جدید در اندازه بزرگ‌تر، شامل دهانه قوس تیزه دار و دو ورودی کوچک بر روی جرزهای دو طرف و اطاق مستطیل شکلی بر فراز آن برای گذاشتن قرآن برپا شد. در پیشانی نماهای دروازه قرآن که با کاشی 7 رنگ ساخته شده است، آیاتی از کلام الله مجید نوشته شده است. با نگاه اجمالی می توان دریافت که دروازه قرآن مبتنی بر نظام هندسی دقیقی ساخته شده است.

ارزش های خاص دروازه قرآن

در میان دروازه قرآن‌هایی که در ایران وجود داشته و دارد، دروازه قرآن شیراز، هم از نظر قدمت و هم از دیدگاه شهرت عمومی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. دروازه قرآن یکی از نمادهای تاثیر قرآن بر زندگی مردم ایران و از بناهای ارزشمند اسلامی در کشور ما به شمار می‌آید. 

مردم شیراز به رد شدن از زیر قرآن این دروازه، اعتقادی خاص داشتند. طی یک رسم قدیمی، مردم شیراز روز اول هر ماه قمری به کنار این دروازه می‌آمدند و از زیر این قرآن رد می‌شدند و بدین ترتیب خود را تا آخر ماه در پناه کتاب آسمانی در مقابل بلاها بیمه می‌کردند.

جدای از نظام هندسی، این دروازه ویژگی های جغرافیایی و مکانی قابل توجهی داشته است. دروازه قرآن در زمان احداث با حصار و دروازه ورودی شهر فاصله داشته است، ولی به سبب موقعیت خاص و نقش ارتباطی ویژه، با اهداف و انگیزه های فرهنگی و مذهبی و تجلی یافتن احساس مسافران در معماری و شهرسازی، به عنوان دروازه نمادین شهر شیراز از ارزش خاصی برخوردار بوده است. 

امکانات تفریحی و رفاهی اطراف دروازه قرآن

امروزه، اطراف دروازه قرآن به مجموعه‌ای تفریحی و گردشگاه شهری تبدیل شده است. دره‌ ضلع شرقی از بین رفته و کوه‌های اطراف تغییر شکل یافته و به‌ صورت گردشگاه درآمده است. در میدان ورودی شهر، با گیاهان و گل‌های رنگارنگ،‌ تندیسی از طاووس ساخته شده که همیشه سبز است و گویی به هر مسافری خوش‌آمد می‌گوید. در ضمن گل های دم طاووس در هر فصل تغییر پیدا می کنند و با تغییر جهت سر طاووس، این میدان در هر فصل ظاهری متفاوت به خود می گیرد.