نام های دیگر مکان

• سعدیه
• مقبره سعدی

موقعیت جغرافیایی آرامگاه سعدی

آرامگاه سعدی معروف به سعدیه محل زندگی و دفن سعدی؛ شاعر برجسته پارسی‌گوی است. این آرامگاه در انتهای خیابان بوستان و کنار باغ دلگشا و در دامنه کوه در شمال شرق شیراز قرار دارد.

سیر تاریخی و فرهنگی

شیخ مصلح الدین عبدالله شیرازی مشهور به شیخ اجل و سعدی؛ شاعر و نویسنده بزرگ ایران به سال 600 هجری قمری در شیراز به دنیا آمد و در سال 694 هجری قمری در همین شهر وفات یافت. شعر و نوشته های سعدی آهنگین بوده و در خانواده‌ای که همگی از علمای دینی بوده اند، به دنیا آمده است. در دوران کودکی با علاقه زیاد به مکتب می‌رفت و مقدمات دانش را می‌آموخت. هنگام نوجوانی به پژوهش و دین و دانش علاقه فراوانی نشان داد. اوضاع نابسامان ایران در پایان دوران سلطان محمد خوارزمشاه و به‌ ویژه حمله سلطان غیاث‌الدین خوارزمشاه؛ برادر جلال‌الدین خوارزمشاه به شیراز (در سال 627 هجری قمری)، سعدی را که هوایی جز به‌دست‌آوردن دانش در سر نداشت، بر آن داشت که شیراز را ترک کند. سعدی جهانگردیِ خود را در سال 1126 میلادی آغاز کرد و به شهرهای مختلفِ خاور نزدیک و خاورمیانه، هندوستان، حبشه، مصر و شمال آفریقا سفر کرد. این جهانگردی به روایتی سی سال به طول انجامید. حکایت‌هایی که سعدی در گلستان و بوستان آورده‌ است، نگرش و بینش او را نمایان می‌سازد. وی در مدرسه نظامیه بغداد دانش‌آموخته‌ بود. آثار سعدی متنوع و بسیار است و تمام آن ها تحت عنوان کلیات سعدی جمع آوری و تدوین شده که مهم ترین آن ها بوستان و گلستان است.

مکانی که اکنون آرامگاه سعدی است، در ابتدا خانقاه شیخ بوده که وی اواخر عمرش را در آن جا می‌ گذرانده و سپس در همان‌ جا دفن شده‌ است. اولین مقبره در قرن هفتم توسط خواجه شمس الدین محمد صاحب‌ دیوانی؛ وزیر معروف آباقاخان، بر فراز قبر سعدی ساخته شد. در سال 998 به حکم یعقوب ذوالقدر؛ حکمران فارس، خانقاه شیخ ویران گردید و اثری از آن باقی نماند. تا این که در سال 1187 هجری قمری به دستور کریم خان زند، عمارتی ملوکانه از گچ و آجر بر فراز مزار شیخ بنا شد که شامل 2 طبقه بود. طبقه پایین دارای راهرویی بود که پلکان طبقه دوم از آن جا شروع می‌شد. در دو طرف راهرو دو اتاق کرسی دار ساخته شده بود. در اتاقی که سمت شرق راهرو بود، مزار سعدی قرار داشت و معجری چوبی آن را احاطه کره بود. قسمت غربی راهرو نیز موازی قسمت شرقی، شامل دو اتاق می‌شد، که بعدها شوریده (فصیح الملک) شاعر نابینای شیرازی در اتاق غربی این قسمت دفن شد. طبقه بالای ساختمان نیز مانند طبقه زیرین بود، با این تفاوت که بر روی اتاق شرقی که قبر سعدی در آن جا بود، به احترام شیخ اتاقی ساخته نشده بود و سقف آن به اندازه دو طبقه ارتفاع داشت. این بنا در دوره قاجاریه (سال 1301) توسط فتحعلی خان صاحب دیوان مرمت شد و چند سال بعد نیز حبیب الله خان قوام الملک دستور تعمیر و ترمیم قسمتی از بنا را صادر کرد و تولیت آن به آخوند ملا زین العابدین شیرازی سپرده شد. بنایی که در زمان کریم خان ساخته شده بود تا سال 1327 هجری شمسی بر پا بود. در سال 1329 توسط علی‌ اصغر حکمت و انجمن آثار ملی ایران، بنای کنونی به جای ساختمان قدیمی ساخته شد و مراسم افتتاح رسمی آن در اردیبهشت ماه 1331 برگزار گردید که این بنا با اقتباس از کاخ چهل ستون و تلفیقی از معماری قدیم و جدید ایرانی توسط محسن فروغی ساخته شد. علی اکبر خان قوام الملک شیرازی، سنگ قبر کنونی را که سماق سرخ کم رنگی است، بر روی قبر شیخ نصب کرد.

مرکز سعدی‌شناسی ايران از سال 1381 روز اول ارديبهشت ماه را روز سعدی اعلام نمود و در اول ارديبهشت 1389 و در اجلاس شاعران جهان در شیراز، نخستین روز ارديبهشت ماه از سوی نهادهای فرهنگی داخلی و خارجی به‌ عنوان روز سعدی نامگذاری شده است.

معماری آرامگاه سعدی

ساختمان به سبک ایرانی است با 8 ستون از سنگ‌های قهوه‌ای رنگ که در جلوی مقبره قرار دارند و اصل بنا با سنگ سفید و کاشی کاری مزین است. بنای آرامگاه از بیرون به شکل مکعبی است اما در داخل هشت ضلعی می‌باشد با دیوارهایی از جنس مرمر و گنبدی لاجوردی.

زیربنای اصلی آرامگاه حدود 257 متر مربع می‌باشد. ساختمان اصلی آرامگاه شامل دو ایوان عمود بر هم می‌باشد که قبر شیخ در زاویه این دو ایوان قرار گرفته‌است. بر روی آرامگاه گنبدی از کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ ساخته شده‌است. سنگ‌های پایه‌های بنا، سیاه رنگ است و ستون‌ها و جلوی ایوان از سنگ گرانتیت قرمز مخصوصی ساخته شده‌است. نمای خارجی آرامگاه از سنگ تراورتن و نمای داخلی آن از سنگ مرمر است.

سنگ قبر در وسط عمارتی هشت ضلعی قرار دارد و سقف آن با کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ تزیین شده‌است. در هفت ضلع ساختمان، هفت کتیبه قرار دارد که از قسمت‌هایی از گلستان، بوستان، قصاید، بدایع و طیبات شیخ انتخاب گردیده و به خط ابراهیم بوذری نوشته شده‌است. متن یک کتیبه دیگر از علی اصغر حکمت است که در مورد چگونگی ساخت بنا توضیحاتی داده. بنا در سمت چپ به رواقی متصل می‌شود که در آن هفت طاق وجود دارد که با کف سازی سیاه رنگ به آرامگاه شوریده شیرازی پیوند می‌خورد. این آرامگاه در یک اتاق قرار دارد و کتیبه‌ای بر سر در آن است که شاعر را معرفی می‌کند و شعری از خود شاعر بر کاشی های سرمه‌ای بر روی دیوار نوشته شده‌است.

در طرح جدید پس از خرید و تخریب خانه‌های اطراف آرامگاه دارای محوطه‌ای در حدود 10395 متر مربع شد. محوطه باغ به سبک ایرانی گلکاری، درختکاری و باغچه بندی شده‌است. در وسط حیاط دو حوض مستطیل شکل، با جهت شمالی جنوبی در دو طرف محوطه آرامگاه قرار دارد و حوض دیگری در جهت شرقی- غربی در مقابل ایوان اصلی بنا واقع شده‌است. ورودی مجموعه در راستای ورودی آرامگاه است که معمار آن آندره گدار فرانسوی است. زیرزمین سعدیه امروزه به چایخانه سنتی تبدیل شده‌است. دو ساختمان آجری در کنار حوض ماهی وجود دارد که مربوط به دفتر است و ساختمان دیگری که کتابخانه عمومی سعدیه ‌است و ساختمانی دیگر که سرویس بهداشتی در آن وجود دارد. حوض ماهی در سمت چپ آرامگاه واقع است و در داخل به شکل هشت ضلعی است و زیربنایی در حدود 30/25 مترمربع دارد و با 28 پله به صحن آرامگاه وصل می‌شود، مشهور است که سعدی نزدیک زاویه خود، حوضچه‌هایی از سنگ مرمر ساخته بوده که آب در آن‌ها جریان داشته‌است. شستشو در این آب، خصوصا در شب چهارشنبه سوری، جزو اعتقادات مردم شیراز بوده‌است. کاشی کاری‌های داخل حوض ماهی که به سبک عمده سلجوقی است، در سال 1372 توسط استاد کاشی کار تیرانداز طراحی شده و توسط میراث فرهنگی اجرا گردیده‌است بر فراز حوض ماهی یک نورگیر به شکل هشت ضلعی و دو نورگیر چهار ضلعی در طرفین آن قرار دارد.

ارزش های خاص آرامگاه سعدی

در داخل آرامگاه هفت کتیبه از گلستان و بوستان به خط استاد بوذری نوشته شده است. اما ارزش خاص این مکان به دلیل شخصیت برجسته سعدی است که روایات و اشعار او از زمان های قدیم تا به امروز در سخنان روزمره ایرانیان جایگاه ویژه ای داشته است.

امکانات تفریحی و رفاهی اطراف آرامگاه سعدی

در پشت باغ دلگشا و نرسیده به آرامگاه سعدی در خیابان اصلی آبشار مصنوعی بسیار زیبایی وجود دارد که مسافران و گردشگران قبل از ورود به آرامگاه سعدی ساعتی را در کنار آن به تفریح و استراحت و کوه نوردی می پردازند که دیدن آن خالی از لطف نیست.