داستان معماری آرامگاه خیام مقبره‌ای غرق در شکوفه

هوشنگ سیحون و آرامگاه خیام

سال 1301 انجمن آثار ملی برای نگهداشت و اعتلای آثاری که جزو فرهنگ و تمدن ایران است و طبیعتا بخش عمده‌ای از آن مربوط به ادبا و شعرای ایران بوده پایه‌گذاری شد. سابقه‌ی آشنایی انجمن و مهندس سیحون به سال 1324 و مسابقه‌ی طرح آرامگاه بوعلی برمی‌گردد و همکاری ایشان از سال 1328 و پس از بازگشت از پاریس و اتمام دوره‌ی تحصیلی که در دانشکده‌ی هنرهای زیبای فرانسه طی کرد، شروع می‌شود.

هم‌زمان با جشن هزاره‌ی فردوسی به سال 1313 و ساخت مقبره‌ی او بر اساس طرح مرحوم کریم طاهرزاده بهزاد، دستور به ساخت نماد یا نشانی هم برای خیام داده شد. این طرح به یک ستون سنگی محدود می‌شد که درخور شخصیت خیام نبود. پس از آن، در سال 1335 انجمن آثار ملی نامه‌ای به آقایان حسین جودت و هوشنگ سیحون می‌نویسد و ایشان را مکلف می‌کند که بررسی کنند برای ارزنده‌تر شدن نام خیام و احداث مقبره‌ای مناسب چه می‌توان کرد.

آقای حسین جودت ناظر انجمن است و به نمایندگی از انجمن همراه آقای سیحون می‌شود. ایشان بعد از بازدید اعلام می‌کنند که به واسطه‌ی نزدیکی محل قبر به بنای امامزاده محمد محروق، ساخت بنایی درخور که شخصیت خاص خودش را داشته باشد، امکان پذیر نیست. این موضوع مسکوت می‌ماند تا سال 1337 و متعاقب پیگیری‌های دوباره‌ی انجمن، مهندس سیحون پروپوزالی مشتمل بر طرح اولیه و تعدادی ماکت ارائه می‌کند. فی‌الواقع طرح را در دانشکده‌ی هنرهای زیبا به آقای مهندس محسن فروغی، رییس وقت دانشکده، به عنوان امین انجمن ارائه می‌کند.

در نامه‌ای که مهندس فروغی در تایید این پروژه به انجمن آثار ملی می‌نویسد دقیقا آمده است:

طرحی که توسط آقای مهندس هوشنگ سیحون، استاد این دانشکده، برای آرامگاه عمرخیام تهیه شده است و ماکت‌های مربوط به آن مورد دقت قرار گرفت و از طرف سیحون درباره‌ی آن توضیحات کافی داده شد. با توجه به این نکته که در تهیه طرح مزبور از سبک معماری ایرانی حداکثر استفاده به عمل آمده است، این نقشه چه از لحاظ اصول فن معماری و چه از نظر سبک برای آرامگاه حکیم بزرگ ایران کاملا مناسب است.

شخص آقای مهندس فروغی در تایید پروژه‌های اساسی این مملکت تا سال 1357 تاثیر جدی داشته است. ایشان امین حکومت وقت بود و می‌شود گفت درصد زیادی از پروژه‌های مهم کشور با تایید نهایی ایشان اجرا شده است.

توجه داشته باشید که در آن زمان دقت می‌شده که معماری ما ایرانی باشد. در زمانه‌ای که سبک معماری مدرن گستره‌ی معماری ما را درنوردیده است، مهندس فروغی به عنوان یک نکته‌ی مثبت برای طرح تاکید می‌کنند که طرح از سبک معماری ایرانی بهره برده است. در گفته‌ها و آموزه‌های آقای سیحون، ایشان به دنبال منطق در معماری است. شاید اهم پروژه‌های شناخته شده‌ی ایشان مونومنتال باشند و نه عملکردگرا، اما به هر روی تلاششان بر این بود که هر جزیی از پروژه با منطق شکل گرفته شود.

طرح اولیه‌ی مهندس سیحون حجمی 12 متری است با سازه‌ای فلزی و پوشش آلومینیومی که بعد از تغییرات، ارتفاع آن به 22 متر افزایش می‌یابد. آقای سیحون شخصیتی است که به دنبال تجربه و موضاعات جدید است. آلومینیوم یک متریال کاملا نو در معماری آن دوره است، درباره‌ی دهه‌ی پنجاه میلادی صحبت می‌کنیم. این نگاه نوگرا را در دیگر تجربیات ایشان نیز می‌بینیم، وقتی در سال‌های ابتدایی دهه‌ی سی خورشیدی از بتن درجا و بتن پیش‌تولید‌شده در یکی از ساختمان‌هایش استفاده کرده است، رگه‌هایی از این نوع نگاه را می‌بینید. گفتیم طرح اولیه، سازه‌ای فلزی با روکش آلومینیم است و هیاتی که بر کار نظارت می‌کرد آن را رد می‌کند. چون به مرور زمان اسکلت فلزی و آلومینیوم تحت تاثیر وضع جوی قرار می‌گیرد و دوام و کیفیت مطلوب را برای چند سده نخواهد داشت. ایده‌ی دیگری که مقبول نمی‌شود شیشه‌های الوان برای پوشش بالای مقبره است.

نمود پیدا کردن شخصیت خیام در بنای آرامگاه

آقای سیحون با ذکاوت و توانایی که در او هست، شخصیتی را که می‌خواهد درباره‌اش کار کند می‌شناسد. مثل آرامگاه نادر که بهره‌مندی از تمثیل‌ها درباره‌ی شخصیت نادر به نهایت رسیده است. ایشان می‌خواهد از سه منظر خیام را به بیننده و به نسل‌های آینده نشان دهد: خیام شاعر، خیام ریاضی‌دان و خیام منجم. مقبره در مرکز یک دایره است که این دایره به ده قسمت تقسیم می‌شود و از هر کدام، پایه‌هایی ابتدا عمودی و بعد به صورت دوشاخه شده و مورب بالا می‌روند. این تیغه‌های فولادی که رویشان پوشش سنگی آمده‌ است، با المان‌های مورب دو پایه‌ی مجاور برخورد می‌کنند و در سوی دیگر حجم ادامه می‌یابند.

با ده پایه (به عنوان اولین عدد دو رقمی) پوششی محیا شده که آن را باز می‌گذارد تا آسمان نیشابور از خلال آن مشخص شود و از این طریق می‌تواند به ستاره‌ها و منجم بودن خیام اشاره کرد. در این پروژه خود حجم به طور مشخص یک المان هندسی است. برخورد‌ها و زوایا کاملا هندسی‌اند. در حوض کناری هم از مثلث‌های منظم استفاده شده است. در سقف هم یک ستاره‌ی پنج‌پر آمده است و پوشش نهایی نیز اجرای بسیار ظریفی دارد. روی ده لوزی به‌وجود آمده بر پایه‌ها بیست رباعی خیام قرار می‌گیرد. آقای سیحون می‌گفتند: «به استاد جلال‌الدین همایی سفارش دادیم که بیست رباعی از خیام در نظر بگیرند و استاد عبدالرسولی آن را باخط شکسته نوشت و با کاشی معرق اجرا شد.» این اولین باری است که از خط شکسته‌ی نستعلیق در تزئینات معماری ما استفاده می‌شود و به همان نگاه نوگرایانه‌ی آقای سیحون بازمی‌گردد. با فاصله‌ی کمی با مرکز همان دایره‌ی اصلی حجم، هفت حوض مثلث‌گون به شکل خیمه و با سنگ گرانیت ساخته می‌شود. تعداد حوض‌ها و رنگ فیروزه‌ای ارجاع می‌دهد به هفت فلک آسمان و این فرم خیمه‌مانند به این واسطه شکل می‌گیرد که خیام پدری خیمه‌دوز داشته است.

مقبره‌ای غرق در شکوفه

آقای سیحون محل جدید مقبره را انتخاب می‌کند. ایشان می‌گفتند: «من جنازه‌ی شش نفر از افراد را جابه‌جا کرده‌ام!» ایشان معماری را بر حفظ اجساد در جای خود ارجحیت داده‌اند. در «مجمع‌النوادر» نظامی عروضی سمرقندی نقل است که خیام گفته: «گور من در موضعی باشد که هر بهاری باد شمال بر من گل‌افشانی کند.» آقای سیحون از این موضوع استفاده می‌کند. قبر را پایین‌تر از تراز باغ می‌گذارند. در آن سایت، درختان زردآلو بوده و آقای سیحون می‌گفتند بهار جوری شد که شکوفه‌های زردآلو روی قبر خیام می‌ریخت. آن چیزی که خواسته‌ی شخص خود خیام هم بود. به هر ترتیب سال 1341 پروژه تمام می‌شود و آن زمان یک گروه با حضور امام‌ جمعه‌ی نیشابور نبش قبر می‌کنند و استخوان‌ها و جمجمه را بیرون می‌آورند و طی مراسمی در محل جدید خاک می‌کنند. با یلدامدتور بمانید.

داستان معماری آرامگاه خیام - مقبره‌ای غرق در شکوفه داستان معماری آرامگاه خیام - مقبره‌ای غرق در شکوفه 2020-04-02 14:15:48+3:30 2022-05-09 20:11:25+3:30 هم‌زمان با جشن هزاره‌ی فردوسی به سال 1313 و ساخت مقبره‌ی او بر اساس طرح مرحوم کریم طاهرزاده بهزاد، دستور به ساخت نماد یا نشانی هم برای خیام داده شد. این طرح به یک ستون سنگی محدود می‌شد که درخور شخصیت خیام نبود. پس از آن، در سال 1335 انجمن آثار ملی نامه‌ای به آقایان حسین جودت و هوشنگ سیحون می‌نویسد و ایشان را مکلف می‌کند که بررسی کنند برای ارزنده‌تر شدن نام خیام و احداث مقبره‌ای مناسب چه می‌توان کرد. هوشنگ سیحون, آرامگاه خیام, مقبره خیام, خیام نیشابوری, داستان معماری, ریحانه بهرامی زاده Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10227 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com