داستان معماری پل طبیعت برگزیده جایزه معماری آقاخان

پل چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟

پل، سازه‌ایست که دو مکان را به یک دیگر وصل می‌کند. معمولا محل گذر است نه محل توقف! اما پل هم می‌تواند گذرگاه باشد و هم توقفگاه. پل طبیعت تهران که بر فراز اتوبان مدرس ساخته شده هر دو کارکرد را دارد. این پل یکی از برندگان جایزه‌ی معماری آقاخان است. جایزه معتبری که حدود 40 سال قدمت دارد و در دوره‌های گذشته طرح احیا و مرمت بازار تبریز، یکی از برندگان این جایزه بوده است.

چه شد که لیلا عراقیان این پل را طراحی کرد؟

لیلا عراقیان درباره‌ی این‌که چطور شد که این پل زیبا را طراحی کرد می‌گوید:

بعد از این‌که پروژه‌های آمفی‌تئا‌تر آب‌وآتش، بازار گل و پل ابریشم دو را به عهده گرفتیم. در مرحله‌ی طراحی این پروژه‌ها بودیم که فراخوان طراحی پل طبیعت که آن زمان نامش پل پیاده‌ی شهید مدرس بود مطرح شد. طرح چهارپایه طرح دوم من بود. طرح اول که در مسابقه هم شرکت کرد، قسمت روی اتوبانش از این‌که هست خیلی ساده‌تر بود. در مورد این پروژه پنج فکر اساسی وجود داشت. اولین ایده این بود که این پل قرار نیست فقط مکانی برای وصل کردن دو نقطه به هم باشد بلکه قرار است ادامه‌ی دو پارک و فضایی برای ماندن باشد. نکته‌ی دوم این بود که بیاییم به‌جای این‌که دو نقطه را در دو پارک به هم وصل کنیم، طوری طراحی کنیم که در هر دو طرف پخش شود و به همه‌ی نقاط کلیدی دو پارک هم متصل شود. این ایده تا حدی اتفاق افتاد. در درجه سوم می‌خواستیم نقاطی با کمترین درخت را پیدا کنیم و ستون‌ها را آن‎جا کار بگذاریم. طرح اولیه هم بنا بر این بود که فرم به شکل درخت باشد. البته تصور این نبود که یک ستون درختی داشته باشیم. تک‌ستون‌های پراکنده‌ای مد نظر بود. خود بدنه‌ی خرپا هم المان‌های نامنظمی داشت. ایده‌ی دیگر این بود که بررسی کردیم و دیدیم وقتی با یک دهانه‌ی بزرگ طرف هستیم بدون شک یک عمق سازه‌ای خواهیم داشت. در واقع ایده این بود که ابعاد را طوری کنیم که فضا و معماری تبدیل به المان‌های جدایی‌ناپذیر باشند. مساله‌ی دیگری که مد نظرمان قرار گرفت این بود که معمولا پل‌ها چون قرار است بهینه ساخته شوند، طراحی صاف دارند. این یک نوع پرسپکتیو یک نقطه‌ای ایجاد می‌کند که آدم را مجبور به رفتن می‌کند. ما پل را به‌صورت قوسی کشیدیم تا رهگذر انتهای مسیر را نبیند. این پیچ‌وخم سرعت آدم را کم می‌کند.

در مرحله‌ی دوم قرار شد کار با‌‌ همان ایده‌ی اولیه کمی تحقیق شود؛ یعنی قرار شد طرحی بدهیم که تمرکز اولیه‌ی آن روی اتوبان باشد ولی زبانی داشته باشد که اگر لازم شد بعدا بتواند ادامه پیدا کند. مساله‌ی دیگر این بود که قرار شد پل کمی نمادگرا‌تر باشد و خیلی ساده و معمولی نباشد. در مرحله‌ی دوم مسابقه تمرکز را روی بخش اتوبان گذاشتیم و مسیر‌ها خلاصه شد؛ اما الآن یک سری مسیرهایی داریم که روی خطوط توپوگرافی زمین حرکت می‌کند و در هر دو پارک پخش می‌شود. دو طبقه بودنش دو نوع دسترسی به پل را ایجاد می‌کند. در مرحله‌ی دوم چهارپایه بودن مطرح شد و آن چیزی که امروز می‌بینید در واقع پیشرفته شده‌‌ همان طرح مرحله‌ی دوم است.

لیلا عراقیان در پاسخ به این سوال که شما فقط 31 سال دارید و طراحی این پل نقطه‌ی درخشانی در کارنامه‌ی شما است. فکر می‌کردید یک چنین کاری را در این سن انجام دهید؟ می‌گوید:

راستش آن اول که بحث مسابقه مطرح شد، یک‌طورهایی گفتم که دلت خوش است. این‌همه مهندس بزرگ! امکان ندارد طرح من برگزیده شود. مهندس بهزادی گفت که آن‌ها آدم‌های منصفی هستند و اگر کار خوب بدهیم می‌پذیرند. ولی ته دلم فکر می‌کردم که دارم طرحی را می‌کشم که قرار است روی کاغذ بماند. برای همین تصمیم گرفتم یک‌چیز هیجان‌انگیز و جالب طراحی کنم که چیز خوبی روی کاغذ باقی بماند. آن زمان 25 سالم بود. وقتی‌که برنده شدیم 26 ساله بودم و تا 27 سالگی درگیر طرح بودم. می‌رفتم ایتالیا و کنار دست مهندسان سازه می‌نشستم تا کارشان را ببینم. وقتی برنده شدیم داشتم در کانادا فوق‌لیسانس می‌خواندم. مرخصی گرفتم و برگشتم ایران تا پای‌کار باشم. می‌دانستم دارم با یک گروه سازه‌ای حرفه‌ای کار می‌کنم که کارشان را بلدند و من فقط روی طراحی فرم تمرکز داشتم و نگران مسائل فنی نبودم. همیشه می‌گویم خوشمزه‌ترین قسمت و پز دادنش برای من است ولی حقیقت این است که زحمت و سختی کار بر عهده‌ی تعداد زیادی از دوستانم بود. هم حس می‌کنم که خیلی خوش‌شانس بودم و هم از آن‌ها خجالت می‌کشم که همه‌اش اسم مرا می‌برند.

پل طبیعت، برنده جایزه معماری آقاخان

اما پل طبیعت چه ویژگی‌هایی دارد که آن را به یک بنای شاخص تبدیل کرده است؟ حسین رضایی؛ یکی از 9 داور اصلی جایزه‌ی آقاخان درباره‌ی ویژگی‌ها و نقاط قوت و ضعف پل طبیعت می‌گوید:

«جایزه‌ی معماری آقاخان به پروژه‌هایی تعلق می‌گیرد که در کشورهایی ساخته شده‌اند که جمعیت مسلمان‌نشین قابل توجهی دارند. لازم نیست پروژه حتما یک بنای اسلامی مثل مسجد باشد که فقط برای مسلمان‌ها است، بلکه باید طرحی باشد که به همدلی و همزیستی فرهنگ‌ها و آدم‌های مختلف آن جامعه کمک کند. پروژه‌هایی که ما انتخاب می‌کنیم لزوما ساختمان نیستند. می‌توانند یک پروژه‌ی زیربنایی باشند مانند پل طبیعت که یک پل شهری است. زیبایی‌شناسی، معماری، ساخت و تاثیر پروژه از مسائل مورد توجه داوران در مواقع تصمیم‌گیری هستند. سازگاری طرح با محیط زیست مثل کاهش ردپای کربنی، به‌کارگیری تکنولوژی‌های جدید در این راه یکی دیگر از مواردی است که داوران به آن توجه می‌کنند. این‌که چطور یک بنا نه‌تنها حداقل آسیب را به محیط زیست وارد کند بلکه در ترمیم آسیب‌های وارده به محیط زیست نقش مثبتی داشته باشد.

پل طبیعت واقعا مثل نسیمی مطبوع در معماری خشک و بی روح تهران است و از این نظر شایسته‌ی تحسین است. در معماری مفهومی است به نام خلق مکان! یعنی این‌که معمار موفق شود مکانی خلق کند که مردم بخواهند به آن‌جا بروند و از فضای آن طوری که طراح قصد داشته استفاده کنند. وقتی به پل طبیعت سر می‌زنید و آدم‌های زیادی را می‌بینید که آمده‌اند آن‌جا تا روی پل باشند و از سطوح مختلف آن استفاده کنند و خوش بگذرانند به این نتیجه می‌رسیم که این پل در خلق مکان چقدر موفق بوده است.

ما یک نفر را به تهران فرستادیم تا از پل بازدید کند و در پیشینه‌ی این پروژه تحقیق کند. از این اطلاعات و اطلاعاتی که طراح برایمان فرستاده بود در تصمیم‌گیری نهایی استفاده کردیم. برای ما واضح بود که وقت زیادی را صرف تحقیق کرده‌اند. به‌خصوص درباره‌ی این‌که چطور پل قرار است در فضای بین دو پارک قرار بگیرد و آن‌ها را به یک‌دیگر وصل کند. آن‌طور که به خاطر دارم نتیجه‌ی پایانی پل خیلی به طرح اولیه‌‌ی معمار نزدیک است که این نشان دهنده‌ی قدرت طرح است چرا که طرح معمار در طول روند ساخت تغییر زیادی نکرده است.

به ساخت پروژه که نگاه می‌کنم اجرای آن می‌توانست کمی تمیزتر باشد. جوری که بخش‌های مختلف پل به یک‌دیگر وصل می‌شوند بعضی از سطوح و بعضی از نقاشی‌ها می‌توانستند بهتر کار شوند. انتقاد دیگری که خیلی‌ها درباره‌ی آن صحبت کرده‌اند این است که وقتی به پل نگاه می‌کنید همه‌ی عناصر عمودی پل یعنی پایه‌ها هم‌اندازه هستند درحالی که کارایی همه‌ی پایه‌ها باهم یکی نیست شاید جالب می‌شد اگر طراح پایه‌هایی را که بار کم‌تری روی آن‌ها است کوچک‌تر می‌ساخت و اساسی‌ترها را بزرگ‌تر. این اجرا می‌توانست بر ظاهر پل از دید زیباشناختی تاثیر بگذارد.

با در نظر گرفتن تاثیر اجتماعی این پل شاید بشود گفت که پل طبیعت نسل بعدی بنای باشکوهی است که مهندس حسین امانت سال‌ها پیش در تهران ساخت؛ یعنی برج آزادی و میدانش! به نظر من پل طبیعت این شایستگی را دارد که به عنوان هم‌تراز برج آزادی در زمان حال و آینده مورد تحسین قرار بگیرد.

پرویز حناچی؛ معاونت شهرسازی و معماری درباره‌ی این پروژه می‌گوید:

در این پل سعی شده است حداکثر انطباق با طبیعت اتفاق بیفتد. یکی دیگر از ویژگی‌هایی که علت انتخاب این پل در مسابقه بود این بود که این پل بر روی یکی از شریان‌های اصلی شهر اجرا شده است. ما امکان بستن این شریان را حتی در روز‌های تعطیل سال هم نداشتیم و این پل در حالی اجرا شد که این شریان هم به زندگی عادی خودش ادامه می‌داد. از نکات مهم این پروژه این است که همه‌ی مردم با همه‌ی گروه‌های سنی از همه‌ی طبقات اجتماعی از این پل استقبال می‌کنند.

از اهداف پل طبیعت این بود که این پل دو طرف دره‌ی عباس‌آباد را به شکل پیاده‌راه به یک‌دیگر وصل کند. خودش به عنوان یک مقصد باشد و منظر ارتفاعات البرز را از جنوب به شمال خیلی مختوش نکند. خوشبختانه پروژه‌ی برگزیده هر سه ویژگی را داشت و امروز به عنوان یکی از جاذبه‌های شهر تهران است و خیلی بیشتر از مکان‌های دیدنی تهران بازدید دارد.

پل طبیعت؛ گذرگاه یا مقصد؟

لیلا عراقیان: اول قرار بود این پروژه فقط یک پل باشد که دو نقطه را به یک دیگر وصل می‌کند اما بعد از بازگشایی دیدیم مردم به‌جای این‌که از پل رد شوند و به پارک‌های اطراف بروند، چون می‌خواهند به خود پل سر بزنند به این‌جا می‌آیند. یعنی خود پل مقصد است. پل شامل دو طبقه‌ی ادامه‌دار است و بالای ستون‌ها سه طبقه‌ای می‌شود همه‌ی این طبقه‌ها با سطوح شیب‌دار و راه‌پله باهم در ارتباط هستند. مکان برای نشستن و حتی در طبقه‌ی پایین چند رستوران هم هست.

پل طبیعت در مقایسه با سی و سه پل

داراب دیبا؛ معمار، درباره‌‌ی این پل می‌گوید:

این پل فضایی سرشار از آزادی است. جوان‌ها به این فضا می‌روند تا همدیگر را ببینند و دور هم یک فنجان قهوه یا چای بخورند. این بخشی از میراث فرهنگی ماست. در اصفهان قدیم پل خواجو یا سی و سه پل یا پل الله‌وردیخان را داشته‌ایم که مردم روی آن‌ها دور هم جمع می‌شدند.

لیلا عراقیان درباره‌ی اتمام این پل و حسش به استقبال بی‌نظیر مردم می‌گوید:

خوب. وقتی آدم‌ها را می‌بینم که روی آن قدم می‌زنند و عکس می‌گیرند حس خوشایندی دارم. رسالت ما معمار‌ها این است که فضاهایی بسازیم که مردم در آن حس بهتری داشته باشند. حتی چند بار مردم دوربین به دستم داده‌اند تا از آن‌ها عکس بگیرم. یک‌بار با همکارم رفته بودم برای عکاسی از پل. تنها کنار سه‌پایه ایستاده بودم. یک زوج رد می‌شدند. فکر کردند ما از آن‌هایی هستیم که از مردم عکس می‌گیرند و به آن‌ها می‌فروشند. از من خواستند از آن‌ها عکس بگیرم. من هم گرفتم و برایشان ایمیل کردم.

داستان معماری پل طبیعت - برگزیده جایزه معماری آقاخان داستان معماری پل طبیعت - برگزیده جایزه معماری آقاخان 2020-05-07 14:18:15+3:30 2024-06-08 21:41:21+3:30 پل طبیعت واقعا مثل نسیمی مطبوع در معماری خشک و بی روح تهران است و از این نظر شایسته‌ی تحسین است. در معماری مفهومی است به نام خلق مکان! یعنی این‌که معمار موفق شود مکانی خلق کند که مردم بخواهند به آن‌جا بروند و از فضای آن طوری که طراح قصد داشته استفاده کنند. لیلا عراقیان, جایزه معماری آقاخان, حسین رضایی, داراب دیبا, حسین امانت, داستان معماری, پل طبیعت تهران, پل طبیعت, ریحانه بهرامی زاده Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10227 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com