نام های دیگر مکان

• باغ گلشن

موقعیت جغرافیایی باغ عفیف آباد

باغ عفیف آباد در خیابان عفیف آباد شهر شیراز جای گرفته است و هم اکنون در اختیار ارتش قرار دارد و یکی از بزرگ‌ترین موزه‌های سلاح خاور میانه در آن وجود دارد.

سیر تاریخی و فرهنگی

باغ عفیف آباد از قدیمی‌ترین باغ‌های شیراز است که در دوران صفویه بنا شده و از آن زمان یکی از گردشگاه‌های اصلی پادشاهان ایرانی بوده است. حکمران فارس در زمان شاه عباس به نام یعقوب خان ذوالقدر، قلعه ای محکم از سنگ های گورستان جعفرآباد و مصلی برپا کرد که بعدها ویران شد و باغ، سال ها آبادانی و زیبایی و استفاده سابق خود را دیگر نداشت. این باغ در دوران قاجاریه توسط میرزا علی خان قوام‌الملک خریداری شد و برای آبیاری باغ، قنات "لیمک" که در نزدیکی باغ بود خریداری و جان و صفایی تازه به آن بخشیده شد. هم چنین در سال 1284 هجری قمری عمارتی زیبا در آن بنا کرد. در اواخر این عصر، باغ به خواهرزاده قوام؛ عفیفه خانم می رسد. او نیز بسیار به باغ رسیده و خدمات بسیاری در جهت زیبایی و حفظ باغ انجام داده است به همین دلیل، از آن پس باغ گلشن به باغ عفیف آباد شهرت یافت. بعد از عفیفه خانم، وارثان باغ در دوره پهلوی باغ را به فرح؛ همسر محمد رضا شاه هدیه می دهند و سرانجام در سال 1340 هجری شمسی ارتش موفق می‌شود طی یک مزایده این باغ 127000 متر مربعی را خریداری کند. باغ عفیف‌آباد هم چنان در اختیار ارتش قرار دارد و بازدید از آن هم برای عموم آزاد است. لازم به ذکر است که موزه‌ نظامی باغ عفیف آباد در فروردین سال 1370 هجری شمسی به همت ارتش جمهوری اسلامی در این کاخ بر پا شد تا به موزه‌ نظامی شماره 2 کشور تبدیل شود.مجموعه‌ باغ عفیف آباد علاوه بر محیط باغ و عمارت زیبایی که در وسط آن قرار دارد، دارای یک حمام تاریخی و یک قهوه‌خانه‌ سنتی است که دیدن آن‌ها هم خالی از لطف نیست.

معماری باغ عفیف آباد

این باغ یکی از کهن‌ترین باغ‌های شیراز است، از همین رو سادگی دیرینه خود نگه داشته است. سردرب باغ دارای چهار ستون گچی ساده است و سرستون‌های آن ها با الگو گرفتن از سرستون‌های تخت جمشید طراحی شده است. در پیشانی سردرب نگاره دو شیر دیده می‌شود به گونه‌ای که گویی درب را در میان پنجه‌های خود گرفته‌اند. پس از گذر از درب، دالانی که آن را به فضای اصلی باغ پیوند می‌دهد قرار دارد. در سوی دیگر درب و بر پیشانی دهلیز آیین تاج‌گذاری یکی از پادشاهان ساسانی به چشم می‌خورد. هم چنین در جلوی ساختمان حوض بسیار وسیعی با لبه‌های سنگی وجود دارد که پیوسته آب از میان آن روان است. از جلوی حوض خیابان اصلی باغ شروع می‌شود که در وسط دارای آب نما و گلکاری است و در دو سوی آن درختان سرو و کاج و چنار کهن وجود دارد. در محوطه وسیع باغ، باغچه‌های بزرگ ایجاد شده که به وسیله خیابان ها و راهروها از یکدیگر مجزا می‌شوند. این باغچه‌ها با نظم خاصی کرت‌بندی و از درختان میوه‌دار گوناگون به ویژه انار پوشیده شده و هم چنین صنوبر، بید، عرعر و درختان بسیار دیگر در آن ها کاشته‌ شده است. در سمت شمالی باغ هم محوطه وسیعی وجود دارد. در سال های پیش به وسیله وزارت فرهنگ و هنر تعمیرات مفصلی در باغ عفیف آباد به عمل آمده است.

در این موزه سلاح های گران بهایی هم چون تفنگ فتح علی شاه، ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه قاجاه، رضا شاه، محمد رضا شاه پهلوی، سر پرهای هم رزمان میرزا کوچک خان جنگلی و مسلسل رییس علی دلواری دیده می شود.

ساختمان باغ عفیف آباد در وسط باغ قرار گرفته و دو طبقه است. طبقه زیر دارای زیرزمینی کاشیکاری و محوطه وسیعی است و آب نمای زیبایی در وسط آن شناخته شده که آب زلال در آن روان است. در حال حاضر این طبقه موزه نظامی شده است. نمای شرقی این زیرزمین از پنجره‌های مشبک آهنین پوشیده شده است. مدخل اصلی این عمارت در سمت شمال است که به وسیله چند پله سنگی به تراس سر پوشیده زیبا و ایوان طبقه دوم مربوط می‌‌شود. در سمت جنوب ساختمان نیز راه زینه‌ای برای رفتن به طبقه دوم ساخته شده است. دورادور طبقه دوم عمارت را ایوانی با ستون های زیبا در بر می‌گیرد که به همه اتاق های این طبقه ارتباط دارد و در وسط بخش شرقی ساختمان ایوانی وسیع و شکوهمند با چهار ستون بلند ایجاد شده است. سقف این ایوان با قطعات چوبی چهارگوش و شش گوش پوشیده شده و روی آن ها با نقاشی‌های رنگ و روغن گل و بوته و مناظر ساختمان ها، رودخانه‌ها، شکارگاه ها و رزمگاه ها تزیین گردیده است. درب اصلی ساختمان در سمت شمال است که از مسیر پلکان سنگی به تالارسرپوشیده می‌رسد. نمای شرقی عمارت در بر گیرنده ایوانی بزرگ و زیباست که در تمام طول بنا کشیده شده است. نمای غربی آن بسیار ساده است. ایوان جنوبی نیز از دید آذین‌بندی‌ها همانند ایوان شمالی است. ساختمان کاخ در هر دو طبقه نزدیک به 30 اتاق تالار دارد. در شمال و جنوب تالار دو بخاری از سنگ مرمر تراشیده شده است. طبقه دوم راهروی بلندی دارد که در دو سوی آن اتاق‌های تو در تو جای دارد. در مرکز این طبقه تالاری بزرگ و باشکوه وجود دارد. سقف تالار چوبی است و به نقش‌های گل و بوته، شکارگاه و بزم و شادی آراسته شده است. دورادور دیوارها گچ‌بری و مقرنس‌کاری شده و درها و پنجره‌ها از شیشه‌ های رنگی ساخته شده‌اند. در این طبقه "موزه عبرت" قرار دارد که در بر دارنده اتاق‌های همایش، رخت‌کن، نشیمن، مطالعه، پذیرایی و قمارخانه است.

معماری این باغ آمیزه‌ای از ویژگی معماری دوران هخامنشی، ساسانی و قاجاریه است. در جانب غربی ساختمان ورودی و پشت دیوار، حمام باغ واقع است. این حمام نمونه جالبی از حمام های قدیمی شیراز است. هلال پیشانی عمارت کاشیکاری است. همه درب های این عمارت منبت‌کاری و نفیس و پنجره‌ها و درک های چوبی ساختمان دارای شیشه‌های رنگی بسیار زیبا است. تزیینات داخل ساختمان هم از زیبایی های خاصی برخوردار می‌باشد. اتاق ها دارای سقف چوبی با زینت‌های منظم هندسی و بدنه و دیوارها رنگ‌آمیزی و نقاشی شده است. عمارت باغ از بعضی جهات شباهت هایی به باغ ارم شیراز دارد. نمای اصلی عمارت باغ عفیف آباد هم چون باغ ارم رو به شرق است.

در جلوی پلکان ورودی باغ عفیف آباد شیراز ارابه ای ویژه تشییع جنازه رضا شاه پهلوی و توپ فتح علی شاه قاجار نیز دیده می شود.

از دیگر بناهای باغ حمام آن است که در جانب غرب ساختمان ورودی و پشت دیوار قرار دارد. حمام قدیمی باغ در پشت بام دارای مناره و قبه است. این حمام دارای دو خزینه ی آب سرد و گرم می باشد. از قرار دادن یک عدد دیگ مسی در خزینه، آب گرم فراهم می شده است. در دیوارهای خزینه، نقش های برجسته ای به چشم می خورد که عبارتند از: تصویر فرهاد در کوه بیستون، دیدار مردم با خسرو پرویز ساسانی، صحنه ورودی حضرت یوسف به جمع زنان مصری و...

هم چنین قهوه خانه سنتی از دیگر بناهای باغ است. این قهوه خانه در سمت راست درب ورودی باغ واقع شده و در حیاط آن درخت نارنج و حوض کوچکی قرار دارد. سالن قهوه خانه دارای شش حجره است که بر هر کدام نقشی کشیده اند. این نقش ها عبارتند از: داستان ضحاک و کاوه آهنگر، داستان زال و سیمرغ، نبرد رستم و سهراب، نبرد تهمتن و دیو سفید و نبرد رستم و اسفندیار. دیوارهای قهوه خانه از آجر ساخته شده و کاشی کاری اندکی در آن دیده می شود. در میان سالن قهوه خانه حوضی کوچک دیده می شود که ستون میانی سالن در آن قرار دارد.

ارزش های خاص باغ عفیف آباد

در این موزه سلاح های گران بهایی هم چون تفنگ فتح علی شاه، ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه قاجاه، رضا شاه، محمد رضا شاه پهلوی، سر پرهای هم رزمان میرزا کوچک خان جنگلی و مسلسل رییس علی دلواری دیده می شود. جلوی پلکان ورودی نیز ارابه ای ویژه تشییع جنازه رضا شاه پهلوی و توپ فتح علی شاه قاجار دیده می شود.