موقعیت جغرافیایی باغ گلشن

باغ گلشن در شهر طبس در انتهای شرقی خیابانی به همین نام در استان خراسان جنوبی قرار دارد.

سیر تاریخی و فرهنگی

باغ گلشن یکی از زیباترین باغ های ایران و جهان است. باغ گلشن در اوایل قرن 13 هجری قمری، اواخر حکومت لطفعلی خان زند و در بحبوحه‌ به قدرت رسیدن آغا محمدخان قاجار و به دستور امیر محمدحسن خان عرب زنگویی ملقب به میرحسن خان، سومین حاکم تون (فردوس) و طبس ساخته شد. باغ گلشن یکی از املاک وقفی میرحسن خان است.

جهان‌گردان بسیاری از باغ گلشن بازدید کرده‌اند و چنان جذب زیبایی‌های این باغ شده‌اند که توصیفاتی ادبی در نوشته‌هایشان پیرامون باغ گلشن وجود دارد. در سال 2008 وبسایت انگلیسی دیلی تلگراف (The Daily Telegraph) فهرستی از 50 باغ زیبای دنیا منتشر کرد و نام باغ گلشن را نیز در میان آن ها قرار داد. این وبسایت چنین متنی را در مورد این باغ منتشر نمود: پنه لوپه هابهوس (Penelope Hobhouse)، نویسنده بریتانیایی و کارشناس باغ های ایرانی توصیف ویژه ای از باغ گلشن ارایه می دهد و آن را بهشتی بر روی زمین می خواند که دیدن آن ارزش هفت ساعت رانندگی در میان کویر را دارد. این باغ در طبس واقع شده که در میان دو کویر قرار دارد. در چنین محیطی وجود آب به یک معجزه شبیه است؛ در اینجا آب چشمه ها به درون استخرهای بزرگی می ریزد که در سراسر باغ وجود دارند. با دیدن درختان خرما، مرکبات و انار حس حضور در کویر به شما دست می دهد؛ اما در کنار آن ها درخت استوایی سیکاس در جوار گل های سرخ و ختمی تناقضی جالب را به نمایش می گذارد.

معماری باغ گلشن

ابعاد باغ گلشن 266 در 260 متر که مساحت آن در حدود 7 هکتار است. طرح اصلی این باغ از نمونه چهارباغ یا چارباغ گرفته شده است. معابر آن عمود بر هم هستند و محوطه را به 4 قسمت مساوی مربع شکل یا کُرت تقسیم می کنند. این طرح برگرفته از آیات قرآن در مورد بهشت است که گفته می شود دو نهر در آن همدیگر را قطع می کنند. در مرکز این چهار کرت و در محل برخورد دو گذرگاه، استخر نسبتا بزرگی با ابعاد 25/85 در 7/5 متر خودنمایی می کند و سه فواره طبیعی در آن وجود دارد که بدون استفاده از نیروی خارجی، آب را به رقص در می آورند. هر یک از چهار کرت نیز گذرگاه های کوچکتری دارند و به چهار کرت دیگر تقسیم می شوند. وجود استخرها در میان گذرگاه ها که باعث تضاد میان آب و سبزه شده است از ویژگی های منحصر به فرد باغ گلشن است. یکی دیگر از نکات جالب توجه درباره این باغ، طرح مربع آن است که مانندش تنها در تاج محل هند به چشم می خورد. در این ساختار طول و عرض باغ با هم برابر هستند و توسط خیابان‌های موازی، به یکدیگر متصل می شوند.

تنها ساختمان باغ پهناور گلشن سردر است. سردر یک ساختمان دو طرفه است که یک طرف آن به سمت میدان انقلاب اسلامی طبس و طرف دیگر آن به سوی باغ قرار دارد. بنای عمارت دو طبقه، شامل طبقه اول و همکف و یک زیرزمین کوچک است. بنای عمارت در زلزله شهریور سال 1357 کاملا از بین رفت و ساختمان کنونی با توجه به نقشه‌ ساختمان سابق بازسازی شده است. نمای این عمارت از اندود گچ سفید است و از دیدگاه معماری، بنایی معمولی به شمار می رود؛ اما یکی از بناهای شاخص طبس محسوب می شود و اهمیت زیادی برای این شهر دارد.

در طبقه اول بنا، تالاری با شکوه و بزرگ و ایوانی برای تماشای مناظر باغ و شهر قرار دارد. دو ستون در میان این ایوان قد بر افراشته اند که باعث شده این قسمت از ساختمان بسیار باشکوه به نظر برسد و تزیینات آجری نقش‎دار جلوه خاصی به آن داده اند. ورودی باغ دقیقا در زیر این ایوان قرار گرفته و در محور بنا و باغ تعبیه شده است.

باغ گلشن طبس یکی از معدود باغ های ایرانی است که آب به صورت دایمی در آن جریان دارد. دلیل این جریان همیشگی استفاده همزمان از آب‌های سطحی و سفره‌های آب زیرزمینی منطقه است و این تدبیر هوشمندانه باعث شده تا باغ طراوتی همیشگی داشته باشد. آب چشمه‌های سرد و گرم طبس از کوهستان‌های اطراف به سمت شهر در جریان هستند و دقیقا در محل احداث باغ به هم می رسند. آب این چشمه ها از انتها وارد باغ شده و توسط جوی‌ ها به سمت کرت‌ ها هدایت می‌شود تا درختان و گیاهان را سیراب کند. آب به‌صورت مساوی بین دو بخش باغ تقسیم می شود و سپس به سمت سردر می رود و به حوضچه‌ای به نام ریمو می ریزد. در نهایت از زیر هشتی ساختمان خارج شده و جریان آن به سمت شهر ادامه پیدا می کند.

در باغ گلشن جهت استفاده از منابع آب زیرزمینی چاه آبی از نوع چاه های آرتزین (جهنده) حفر شده و به همین دلیل می توان سیستم تامین و گردش آب در این باغ را پدیده ای در آبیاری دانست. این چاه در زیر استخر بزرگ وسط باغ قرار گرفته و فواره ها در واقع خروجی آن هستند که آب را به درون استخر می ریزند تا در آن ذخیره شود.

در گذشته، مکان فعلی باغ گلشن نخلستان بوده است. در باغ گلشن 200 نفر (واحد شمارش نخل) نخل خرما وجود دارد که قدمت آن ها به 400 سال می رسد. همچنین 2500 اصله درخت مرکبات و 500 اصله درخت انار در باغ توسط معمار اولیه آن کاشته شده است. علاوه بر این ها درختان چنار، سرو و بید به زیبایی باغ افزوده است. در باغ گلشن بوته های گل های رز سرخ، اطلسی سفید و ختمی جلوه ویژه ای به باغ بخشیده اند.

ارزش های خاص باغ گلشن

باغ گلشن در منطقه اي واقع شده است که در ميان دو کوير نمک زار ايران یعنی دشت لوت و دشت کویر قرار دارد، اما کيفيت معجزه آساي آب اين منطقه، آبشارها و استخرهاي طبيعي زيبايي را تشکيل داده اند که با چمنزارهاي زيبا تزيين شده است. درختان میوه بسیار در این بنای تاریخی هفت هکتاری، طبیعت بی نظیری آفریده است. در این باغ گونه های مختلف گیاهان سازگار با اقلیم های متفاوت آب و هوایی مانند درخت چنار که خاص مناطق سردسیر است در کنار خرما که فقط در مناطق گرمسیری رشد می کند، وجود دارد. طراحی این باغ بر اساس نمونه چهارباغ و برگرفته از آیات قرانی درباره بهشت که دو نهر در آن همدیگر را قطع می کنند صورت گرفته است. باغ گلشن یکی از مهم ترین باغ های ایران و جهان است. این باغ یکی از دو نماد اصلی شهر طبس به شمار می رود.

امکانات تفریحی و رفاهی طراف باغ گلشن

در سردر باغ گلشن موزه ای با عنوان میراث زمین طبس برپاست که در آن میراث به جا مانده از فعالیت های طبیعی و بشری زمین و آثار مرتبط با زمین شناسی به نمایش گذاشته شده است. علوم زمین یکی از شاخه های علوم پایه است که بیشترین ارتباط را با زندگی روزمره انسان داشته و تاثیر متقابلی در رشد و توسعه تمدن بشری دارد. همین امر لزوم ایجاد محلی برای نمایش آثار مرتبط با این علم را دو چندان می کند. طبس بهشت زمین شناسی ایران است و میزان ذخیره زمین شناسی آن به بیش از ۵ میلیارد تُن می رسد. در موزه میراث زمین طبس افراد با گوشه ای از این ذخایر آشنا می شوند و می توانند مجموعه کانی ها، سنگ ها، فسیل ها و مواد معدنی را از نزدیک ببینند.

پیشنهاد برای دیدن باغ گلشن

باغ زیبای گلشن یکی از منحصر به فردترین باغ های ایران است که هر ساله گردشگران ایرانی و خارجی زیادی را به سمت خود می کشاند. باغ زیبای گلشن بهشت کوچکی است در دل کویر، نهرین آب طبس از میان آن می گذرد و درختان سرو و نارنج و پلیکان های زیبای آن دیدنی است.

شرایط بازدید باغ گلشن

بازدید از باغ گلشن در تمام طول شبانه روز و 24 ساعت آزاد است اما بازدید از موزه میراث زمین شناسی طبس در باغ گلشن در روزهای فرد از ساعت 17:30 تا 21:30 است.