یزدی بندی در معماری ایران نوعی از کاربندی در زیر گنبدهای ایرانی

یزدی بندی یکی از انواع کاربندی در معماری ایرانی است، که در پوشش زیر گنبدها، ایوان‌ها و یا فاصله‌ی میان تویزه‌های باربر قابل مشاهده است. یزدی بندی حالتی مابین رسمی بندی و مقرنس است. یزدی بندی بر خلاف رسمی‌بندی شبکه‌ی کاملی نیست، بلکه از واحدهای مجزایی تشکیل شده است که معمار می‌تواند آن‌ها را به هر صورتی که بخواهد با هم ترکیب کند. برای آشنایی بیشتر با این هندسه‌ی زیبا در معماری با یلدامدتور همراه باشید.

تعریف یزدی بندی

یزدی‌بندی در کنار رسمی‌بندی، کاسه‌سازی و مقرنس یکی از انواع کاربندی در معماری است که در سردرِ ورودی بناهای تاریخی استفاده می‌شود. یزدی‌بندی‌ها بیشتر تزیینی هستند، یعنی ایستا نیستند. یزدی‌بندی حالتی است مابین رسمی بندی و مقرنس و در اصل برای پوشش اصلی به کار می‌روند. با توجه به پژوهش‌های انجام شده توسط معماران و مرمتگران در طول تاریخ معماری می‌توان این نظریه را مطرح کرد که یزدی‌بندی، از تغییر، تحول و یا اقتباس هندسی و ساختار سازه‌ای رسمی‌بندی یا مقرنس به وجود آمده و وجه مشترک همه‌ی نمونه‌های برداشت شده است و همچنین شرط لازم برای تعریف و ایجاد یزدی‌بندی وجود آلت هندسی سینه فخری است. پلان هندسی سینه فخری قسمتی از یک شمسه‌ی کامل است که در سطح منحنی گنبد یزدی‌بندی مشاهده می‌شود.

اولین پیدایش یزدی بندی در معماری ایران

برای بار اول یزدی‌بندی را در شهرهای کاشان، اصفهان، نطنز و یزد می‌توان مشاهده کرد. این نمونه‌ها در خانه‌های تاریخی، بازارها، اماکن مقدس و مساجد دیده شده است. نخستین بار ویژگی‌های هندسی مشابه یزدی‌بندی در آن‌ها پیدا شده است. منظور از ویژگی هندسی به عنوان شبه یزدی باید نام برد. شبه یزدی، تصویر شدن نقش قسمتی از یک شمسه بر روی سطح منحنی تاق است که بر اثر خرد شدن یکی از اجزای هندسی کاربندی به وجود می‌آید و به آن «سینه فخری» می‌گویند و این را یکی از بارزترین ویژگی‌های هندسه‌ی یزدی‌بندی می‌توان نام برد. از قدیمی‌ترین نوع این یزدی بندی در مسجد جامع اصفهان است که می‌توان برای اولین بار یکی از خصوصیات هندسی یزدی بندی یعنی شمسه ناقص را در آن مشاهده کرد. پس از آن یزدی بندی به طور رایج در معماری ایران که شامل آسیای مرکزی و هند هم می‌شد، قابل مشاهده است.

هندسه یزدی بندی

هندسه و نقش سازه‌ای یزدی‌بندی تا حد زیادی تحت تاثیر رسمی‌بندی و مقرنس است. در نتیجه با توجه به این نکته، دسته‌‌بندی انواع یزدی‌بندی‌ها و تعریف خصوصیات هندسی و سازه­‌ای آن‌ها بر اساس وجوه تشابه با مقرنس و رسمی‌بندی انجام می‌شود. با توجه به پژوهش‌های انجام شده در بناهای تاریخی و تحلیل خصوصیات هندسه نشان می‌دهد اساس هندسه و استراکچر آن برگرفته از رسمی بندی است. این نوع یزدی، از لحاظ اجزای تشکیل دهنده به دو نوع تقسیم می‌شود.

• بدون اجزای افقی (بدون تخت)
• دارای اجزای افقی (تخت دار)

یزدی بندی بدون اجزای افقی (بدون تخت)

در این گونه یزدی‌بندی، سقف از ترکیب واحدهایی به وجود می‌آید که خود جزیی از یک یا چند شبکه‌ی رسمی است. بخشی از شبکه‌ی رسمی که از آن استفاده می‌شود شامل قسمتی از یک شمسه‌ی سینه فخری و قسمتی از قوس‌های متقاطع است. در این حالت بعد از خرد شدن اجزای رسمی، ترسیم دو یا چند نوع رسمی‌بندی روی یکدیگر رخ می‌دهد.

نقش سازه یزدی بندی بدون تخت

از لحاظ تحمل بار و نقش سازه‌ای به نظر می‌رسد یزدی بندی بدون تخت از پایداری و باربری تویزه‌های باربر رسمی تغییر یافته پیروی می‌کنند. به این معنی که یزدی‌های بدون تخت از تحول یا ترکیب هندسه‌ی دو یا چند رسمی بندی به وجود می‌آیند و واجد ویژگی‌های ساختاری و سازه‌ای رسمی بندی که در اولین نمونه‌های معماری ایران مشاهده می‌شود هستند. باریکه‌ی تاق‌هایی جهت تحمل بار گنبد به عنوان یک نوآوری سازه‌ای که از هندسه‌ی مقید و انعطاف ناپذیری تبعیت می‌کند.

یزدی بندی دارای اجزای افقی تخت دار

این گونه یزدی بندی از لحاظ روش‌های ترسیم، اجرا، خصوصیات هندسی و سازه‌ای ویژگی‌های متفاوتی با یزدی‌بندی گونه بدون تخت دارد. از لحاظ هندسی این نوع یزدی تشکیل شده از تکرار واحدهای مشابه لوزی که فضای میان ردیف‌های حلقوی‌شکل افقی را می‌پوشانند و عناصر افقی ستاره‌ای شکل میان این واحدهای تکرار شونده قرار می‌گیرند. هندسه‌ی این واحدهای لوزی تکرار شونده در این نوع یزدی، از ترسیم یک نوع رسمی بندی به وجود می‌آید.

نقش سازه‌ای یزدی بندی دارای اجزای افقی تخت دار

خصوصیات هندسی و سازه‌ای این نوع یزدی‌بندی تا حد زیادی تحت تاثیر رسمی بندی است، اما وجود اجزای افقی تخت در این دسته از یزدی بندی، باعث بروز خصوصیات هندسی و سازه‌ای متفاوتی برای آن‌ها شده است. اجزای افقی ستاره شکل تخت که بر روی ردیف‌های افقی و میان مدول‌های لوزی شکل چیده شده‌ است و به دلیل افقی بودن نمی‌توان هیچ گونه امکان تحمل بار را برای این دسته از یزدی بندی در نظر گرفت.

کلام آخر

با توجه به آن‌چه گفته شد، یزدی بندی نوعی از کاربندی است که از تغییر، تحول و یا اقتباس هندسی و یا ساختار سازه‌ای رسمی بندی یا مقرنس به وجود آمده است. وجه مشترک همه‌ی نمونه‌های برداشت شده از بناهای تاریخی و همچنین شرط لازم نام بردن از یزدی‌بندی، وجود آلت هندسی سینه فخری است. در نتیجه دسته‌بندی انواع یزدی بندی بر اساس وجوه مشابه با رسمی بندی و مقرنس انجام شده است. برای آشنایی بیشتر با معمار نگری و مرمت نگری با یلدامدتور همراه باشید. 

یزدی بندی در معماری ایران - نوعی از کاربندی در زیر گنبدهای ایرانی یزدی بندی در معماری ایران - نوعی از کاربندی در زیر گنبدهای ایرانی 2020-04-23 15:43:43+3:30 2024-06-08 21:41:21+3:30 تزیینات هندسی، یکی از اصول معماری ایران، که بسیار حایز اهمیت است. یزدی بندی یکی از این عناصر در معماری است. یزدی بندی نوعی از کاربندی است که در سردر بناهای تاریخی قرار می‌گیرد و با توجه به پژوهش‌های انجام شده از لحاط سازه‌ای و هندسی از فرمول مقرنس استفاده می‌کنند و تلفیقی از رسمی‌بندی و مقرنس است. یزدی بندی, معماری ایرانی, کاربندی یزدی, کاربندی, سینه فخری, شبه یزدی, شمسه ناقص, پریسا همایونی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10210 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com