دوره صفوی؛ عصر طلایی کاروانسراها در ایران

با بررسی تاریخ معماری ایران، متوجه می‌شویم که دوره‌ی صفوی یکی از درخشان‌ترین ادوار معماری ایران به حساب می‌آید. این درخشش را از نظر توسعه‌ی معماری و تزئینات در بناهای تاریخی دانسته‌اند و بناهای بسیاری در این دوره به کمال خود رسیده‌اند. از جمله این بناها می‌توان به کاروانسراها اشاره نمود. برای آشنایی با چگونگی تحول کاروانسراها در این دوره با یلدامدتور همراه باشید.

کاروانسراها بناهایی‏ هستند، که جهت اسکان موقت و استراحت کاروانیان در مسیر راه‏‌های کاروان‌رو از جمله راه ابریشم، در شهرها و خارج از شهرها ساخته و تحت تاثیر تحولات اخیر در عرصه‌ی حمل‌ و نقل و ارتباطات امروزی، کارآیی خود را از دست داده و به ویرانه‏‌هایی تبدیل شده‌اند. پیشینه‌ی وجود این بناهای امن در ایران به زمان‌های دور برمی‏‌گردد و حتی بنا به اظهار نظرهای مورخان می‏‌توان ایران را خاستگاه این‏‌گونه از بناها به حساب آورد. جاده‌های کاروانی زیادی در سراسر شهرها به وجود آمد و در مسیر جاده‌ها در فواصل معین، کاروانسراهای بی‌شماری با شیوه‌های معماری متفاوت ساخته شد. هم‌چنین ایجاد سراها و کاروانسراها در شهرها نیز رو به افزایش گذاشت.

تاریخ معماری عصر صفوی

در تاریخ ایران پس از اسلام، سلسله‌ی صفویه نقطه‌ی عطفی است. پس از قرن‌‏ها فرمانروایی‏ بیگانه، ایران دوباره به کشوری قدرتمند و مستقل تبدیل شد. پادشاهان عصر صفوی، به ویژه شاه عباس اول، به این نکته‌ی مهم پی بردند که تجارت‏ و بازرگانی امری مهم و ضروری در ایران است و می‏‌تواند کشور را در کوتاه‏‌مدت به رونق اقتصادی برساند. به همین جهت برای‏ تحقق این امر، ضمن برقرار کردن امنیت و احداث شبکه‌های ارتباطی مهم از جمله راه ابریشم و تعمیر راه‏‌های کاروان‌رو در مسیر بازرگانی به این امر مهم که ساخت کاروانسراها در مسیر بود کمک بسیار کردند. در این زمان بود که گروه‏‌های مختلف اروپایی به قصد تجارت، اهداف سیاسی یا نظامی به ایران سفر کردند و آوازه‌ی زیبایی ایران به گوش سیاحان و جهانگردان از جمله پیتر دلاواله، آدام‏ اولئاریوس، شاردن، تاورنیه و برادران شرلی می‌رسد و برای بازدید به ایران می‏­‌آیند. از معروف‏‌ترین اقدامات شاه عباس، در زمینه‌ی راه، ساخت راه‌‏های سنگ‏فرش شده بود که در بسیاری از نقاط کشور مانند مناطق شمالی و کویری که به دلیل عدم وجود زمین سفت و سخت، حرکت چهارپایان و وسایل نقلیه‌ی چرخ‏‌دار را کند می‌کرد ساخته شد. با بررسی سفرنامه‌های سیاحان در سفر به قزوین در زمان شاه عباس و پایتختی قزوین، به کاروانسرایی بر می‌خوریم که به کاروانسرای شاهی شهرت داشته و حداقل دارای 250 اتاق بوده است. همچنین نوشته‌اند که کاروانسرای مزبور برای میهمانان خارجی احداث شده بود.

محققین، معماری عصر صفوی را به سه دوره تقسیم می‌کنند:

1. دوره‌ی اولیه
2. دوره‌ی شاه عباس
3. دوره‌ی جانشینان شاه عباس تا انقراض صفویه

از آثار باقیمانده از معماری عصر صفویه، به نظر می‌رسد عصر طلایی آن متعلق به زمان شاه عباس صفوی باشد. همان طور که پایتخت‌های شاه عباس در قزوین و اصفهان با بناهای زیبا مزین گشت، در شهرهای مختلف نیز بناهای عمومی زیادی مانند کاروانسراهای احداث شد. علاوه بر کاروانسراها، تزئینات معماری به ویژه هنر کاشیکاری، خوشنویسی و خطاطی نیز در این زمان شکوفا شد، که این شکوفایی را در بناهای تاریخی نیز مشاهده می‌کنیم. بسیاری بناها از جمله کاروانسراها با کتیبه‌های گوناگون به خطوط نسخ و نستعلیق مزین شده‌اند. از مجموع 500 کاروانسرای معرفی شده، 190 دستگاه آن متعلق به عهد صفوی به ویژه دوره‌ی دوم صفوی؛ یعنی زمان شاه عباس است.

کلام آخر

می‌توان این نتیجه را گرفت که افزایش و بهبود وضعیت کاروانسراها و تغییر و ساخت راه کاروان‌رو جزیی از سیاست کلی شاه‌ عباس بوده، که در راستای گسترش و ایجاد سیاست جدید رونق بازرگانی و ایجاد راه شاهی برای درآمد بیشتر است. برای مطلالعه بیشتر مقالات با یلدامدتور بمانید.

دوره صفوی؛ عصر طلایی کاروانسراها در ایران دوره صفوی؛ عصر طلایی کاروانسراها در ایران 2020-09-20 10:36:04+3:30 2022-05-09 20:11:25+3:30 کاروانسراها بناهایی‏ هستند، که جهت اسکان موقت و استراحت کاروانیان در مسیر راه‏‌های کاروان‌رو از جمله راه ابریشم، در شهرها و خارج از شهرها ساخته و تحت تاثیر تحولات اخیر در عرصه‌ی حمل‌ و نقل و ارتباطات امروزی، کارآیی خود را از دست داده و به ویرانه‏‌هایی تبدیل شده‌اند. معماری ایرانی, پریسا همایونی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10210 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com