سازه های آبی پل، سد و بند

نیاز انسان به آب برای ادامه‌ی حیات باعث شد که برای رفاه و آسایش خود دست به خلاقیت بزند. انسان قدیم هر آن‌چه که در برابر رفاه و راحتی خود بوده است از میان برمی‌داشته تا بتواند زندگی راحت‌تری را برای خود بسازد. ایجاد بناهای آبی در دل سنگ و کوه برای انتقال آب از رودخانه تا دشت برای انجام کشاورزی و استفاده از آب گواه این سخت‌کوشی و هوشمندی او است. برای آشنایی با معماری آبی با یلدامدتور همراه باشید.

بناهای آبی

تاریخ پیدایش فن سد و پل‌سازی در ایران به درستی مشخص نیست و امروزه نشانه‌های برخی از سدهای باستانی به حتی تا حدود سه هزار سال قبل می‌رسد. برخی از فرمانروایان در تاریخ به کارهای آبادانی شهرت یافته‌اند و اجرای ساختمان‌های زیادی به آن ها نسبت داده شده است. از جمله‌ی این حکمرانان سنا خریب؛ پادشاه بابل است که بناهای آبی بسیاری مانند کانال آبی و بندسازی به دستور او انجام گرفته است. برای بهره‌گیری از آب و نیروی بالقوه‌ی آب، بناهای آبی و سازه‌های آبی ساخته شدند. از مهمترین ویژگی بناهای آبی در تاریخ انتخاب و ساخت سازه در نقطه‌ی درست است که نشان از دانش مهندسان و معماران قدیم دارد. پابرجایی بندها و سازه‌های آبی در مناطق مختلف ایران تا امروز نشان از درست بودن انتخاب مکان برای ساخت این بناها است. توجه به بستر رودخانه، مناسب بودن جای پایه‌ها و تقسیم فشار آب در بدنه باعث شده است که پل و بندهای تاریخی در ایران به خوبی و سالم باقی بمانند که قدمت برخی از آن‌ها به دوران ساسانی می‌رسد. در کتاب‌ها و متون قدیمی از آب انبارها و بندهای قدیمی سخن بسیار گفته‌اند که بسیار با ارزش و حایز اهمیت است.

بند و پل

سدسازی یا بندسازی از فعالیت‌‌های مهندسی به شمار می‌رود که شرایط تاریخی و جغرافیایی خاص مناطق در پیدایش، شكل‌گیری و گسترش آن سهم به‌سزایی دارند. در ایران نیز به جهت کمبود آب، شرایط اقلیمی خاص و نیازهای روزمره، آب بسیار ارزشمند بوده است. پل بهمن در فارس که بر رودخانه قره‌آغاج شکل گرفته از قدیمی‌ترین بندهای آبی در ایران است، که تاریخ شکل‌گیری آن مربوط به هخامنشان است و هنوز مستحکم و استوار، تامین‌کننده‌ی آب مورد نیاز ساکنان محل می‌باشد. بر چهره‌ی قدیمی بند آثار فرسایش مختلفی نقش بسته است که نشان از گذشت ایام و روزگار طولانی تاریخ معماری آبی ایران است. بخشی از فرسایش بر اثر عوامل طبیعی و بخش دیگر حاصل برخورد مداوم آب در داخل بند است. دلیل ساخت این بندها ابتدا پلی برای عبور از رودخانه، سدی برای آب‌های جاری بر روی رودهای بزرگ و بهره‌گیری مناسب و صحیح از آب بوده است. برای نمونه می‌توان به پل بند شادروان شوشتر اشاره کرد که دانش معماری آبی ساسانیان را در آن دوران نشان می‌دهد. در این بند برای بالا آوردن سطح آب رودخانه‌ی کارون و تثبیت بهتر سطح آب جهت انتقال شاخه‌ای آب به داخل قلعه‌ی شوشتر کف رودخانه را با تخته‌سنگ‌های بزرگی فرش کردند. مصالح به کار رفته در ساخت بند و پل شامل سنگ، آجر، چوب، ملات ساروج، شفته‌ی آهکی و خاکستر بوده و اصلی‌ترین مصالح تشکیل دهنده‌ی ساخت بنای آبی سنگ است. از آجر برای ساخت برج‌های آبگیر و خروجی‌های آب استفاده شده است. همچنین در داخل برج‌ها، در گذشته برای بالا و پایین رفتن از آن و دسترسی به دریچه‌های خروجی آب، تیرهای چوبی تعبیه کرده بودند.

آب انبار

در ایران بقایایی از آب انبارهای بزرگ و قدیمی به جا مانده است که مربوط به 3000 سال پیش است که علاوه بر نگهداری و ذخیره، آب داخل مخزن را نیز پالایش و تمیز می‌کرده است. این آب انبارها با ذخیره‌ی آب و ته‌نشین کردن مواد زاید گونه‌ای دیگری از پالایش آب را بر عهده داشتند. در چغازنبیل و هفت‌تپه‌ی شوش بقایای بنایی که نشان از پالایش آب مصرفی معبد دارد پیدا شده است. آب انبارها با پشت‌بندهای بلند و قطور که از کف تا سطح سر ریز آب امتداد پیدا کرده‌اند با استحکام زیادی ساخته شده‌اند. سنگ لاشه و ساروج از مصالح عمده‌ی ساخت آب انبار بوده است. مجراهای متعددی در بدنه‌ی بنا جهت انتقال آب تعبیه شده است. در زمان آبادانی این آب انبارها آب مورد نیاز شهر را تامین می‌کردند که آثار و بقایای آن در کوه و مناطق مختلف ایران به جای مانده است. آب مورد نیاز آب انبارها توسط باران و ریزش‌های فصلی پر می‌شده است. در داخل قلعه‌ی دارالامان و چهل‌برکه که یکی از قلاع مهم هستند، مجموعه‌ی آب انبارهایی در دل کوه ساخته شده ‌است. در طول مسیری که آب را از رودخانه به این قلعه می‌رسانند بیش از چند نمونه آسیاب آبی هم ساخته‌اند که هنوز تعدادی از آن‌ها تقریبا سالم است. 

کلام آخر

بناهای آبی در ایران قدمت و سابقه‌ای طولانی دارند. جهت بهره‌گیری از آب، سازه‌هایی بر روی آب و برای نگهداری آن، آب انبارهایی ساخته شد که این نشان از دانش معماری و مهندسی دقیق ایرانیان بوده است. آثار به جای مانده از سازه‌های آبی نماد هویت ماست، بنابراین باید برای حفاظت و مرمت آن‌ها تلاش شود. برای آشنایی بیشتر با معمار نگری با یلدامدتور همراه باشید.

سازه های آبی - پل، سد و بند سازه های آبی - پل، سد و بند 2020-07-01 14:57:55+3:30 2022-05-09 20:11:25+3:30 از گذشته‌هاي بسیار دور تا امروز، آب جز دغدغه‌هاي اصلی انسان‌ها به ویژه در مناطق خشک جهان بوده است. یافتن آب در هر منطقه شرط بقاي انسان و تداوم حیات محسوب شده است. بنابراین موضوع تامین آب به عنوان یک مسیله همیشگی براي انسان مطرح بوده و براي غلبه بر این مشكل به احداث سازه‌هاي آبی مانند پل، سد پ بند مشغول شدند. معماری ایرانی, سازه های آبی, پریسا همایونی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10210 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com