اصول معماری ایرانی

با توجه به تعریفی که از معماری در بخش پیشین شد، در این بخش از معماری نگری سعی بر این است که با اصول و معماری ایرانی؛ و در بخش آتی با سبک های معماری آشنا شویم. پس همراه ایران‌نگری باشید.

شیوه‌ی معماری ایرانی از همه‌ی شیوه‌ها در معماری اسلامی (مصری، شامی، مغربی) ارزشمندتر و گسترده‌تر بوده است. این شیوه کشورهای عراق، ازبکستان، تاجیکستان و... تا اندونزی و همچنین شیخ‌نشین‌های پیرامون خلیج فارس و همه‌ی سرزمین‌هایی که ایرانیان در گسترش اسلام در آن پیشگام بودند را در بر گرفته است و دگرگونی‌ها در طول سه الی چهار هزار سال در معماری ایران را توضیح می‌دهد. در گذشته معماری بر اساس اصول خاصی شکل می‌گرفته و کم‌کم این اصول باعث به وجود آمدن روش خاصی برای ساخت بنا‌ها شد که بعد از مدتی سینه به سینه به نسل‌های بعدی منتقل شد. حالا با این اصول آشنا می‌شویم. اما قبل از این که سبک‌ها شکل بگیرند باید با اصول معماری آشنا شد. چرا که شناخت سبک‌ها، شناخت عمیق‌تر معماری ایرانی و روش ساخت بناها را برای ما ممکن می‌کند. هنر و معماری ایرانی بر پایه پنج اصل بنا شده است.

اصول معماری ایرانی

مردم واری

در معنا، یعنی رعایت تناسبات میان اندام‌های ساختمانی و اندام‌های انسان با توجه به نیاز انسان و کارکرد فضاها در ساختمان. این اصل در ساخت و ساز به عنوان پایه و همیشه نیاز بوده است و تناسبات باعث زیبایی فضاها شده و بنا با وجود تناسبات، فضایی ضایع ایجاد نمی‌کند. هنر و معماری همیشه به عنوان جزو جدا نشدنی از زندگی روزمره، در ایران بیشتر از هر‌ جای دیگر بوده است.

همانطور که مرحوم پیرنیا در کتاب سبک شناسی معماری ایرانی اشاره کردند: در معماری ایرانی افراز درگاه به اندازه‌ی بالای مردم می‌گرفتند و روزن و روشندان را چنان می‌آراسته که فروغ خورشید و پرتوی ماه را به اندازه‌ی دلخواه به درون سرای آورد.

پرهیز از بیهودگی

هما‌نطور که از معنا و مفهوم این عنوان مشخص است، پرهیز از بیهودگی یعنی پرهیز از اسراف و جلوگیری از انجام کار بیهوده در ساختمان‌سازی که این موضوع حتی پیش از اسلام نیز رعایت می‌شده است. در کشورهای دیگر هنرهایی نظیر نگارگری، سنگ‌تراشی، نقاشی و... در ساختمان و معماری دیده می‌شده است. اما در کشور ما گره سازی، آجر چینی، کاشی و خشت به عنوان هنر تزیین در معماری به چشم می‌خورد که خود معماران آن زمان می‌گفتند: «آمود و اندود بیشتر، کار بنیادی ساختمان است.»

همانند پنجره‌های «ارسی» که نور آفتاب را چنان مزین می‌کردند که مات و مبهوت می‌شویم، روزنه‌ها، چوب، گچ، با شیشه رنگی خورد شده (غرابه‌های خورد شده)، تنها برای زیبایی نیست؛ بلکه باید دانست واژه‌ی «زیبا»، به معنای «زیبنده» و «تناسب داشتن» است نه صرفا قشنگی و جمال آن فضا.

نیارش

یکی از مهم‌ترین مباحثی که در معماری گذشته رعایت می‌شود و حائز اهمیت است، نیارش به معنای دانش ایستایی، فن ساختمان و ساخت‌مایه است که آن را جدا از زیبایی نمی‌دانستند و تمامی این‌ها از تجربه‌ای دور (نسل به نسل) به دست آمده و آن‌ها به دانش و علم که همان نیارش است دست‌یافته بودند تا توانستند خالق آثاری بی‌نظیر، فوق‌العاده و چشم نواز باشند که همچنان آن بناها پابرجاست و معماری و دانش، اصالت و فرهنگ مارا به رخ می‌کشند.

در این بین پیمون که دانشی در امر ساختمان‌سازی است به چشم می‌خورد، پیمون؛ به اندازه‌های خورد و یکسان مثل شبکه‌بندی بر اساس اندازه‌های یکسان گفته می‌شود. با استفاده از پیمون در امر ساخت، دیگر آن بنا (ساختمان)، نا استوار و ضایع نمی‌شده و دیگر نگرانی حتی در بناهای دیگر با استفاده مصالح و اندازه‌هایی که به دست آمده بر اساس پیمون، حتی به دست یک گلکار تازه‌کار جایی برای نگرانی نمی‌گذاشت. چرا که همانند یک استاد چیره‌دست می‌توانست عمل کند و به یک اصل تبدیل شده بود. معماران با استفاده از پیمون و تکرار آن در اندام‌ها و اندازه‌ها می‌توانستند با وجود یکی بودن روش، ساختمان‌ها و فضاهای گوناگون و متنوع بسازند که هیچ‌گاه دو ساختمان یکسان نمی‌شدند بلکه هر کدام ویژگی خود را داشتند اگر چه با پیمونی یکسان.

خودبسندگی

بدان معنا است که معماران تلاش می‌کردند ساخت‌مایه‌ی «مصالح» را از نزدیک‌ترین جاها به دست آورند و طوری طراحی می‌شده که دیگر نیاز به مصالح از جاهای دیگر در امر ساخت نباشد و در اصل «خودبسنده» باشند. پس با این کار امر ساخت سرعت بیشتری به خود می‌گرفت و ساختمان با طبیعت پیرامون خود «سازوارتر» یا «سازگارتر» در می‌آمد و هنگامی که نیاز به بازسازی داشت همیشه مصالح و مایه‌ی آن در دسترس بوده است. در این‌جا با واژه «بوم آورد» و یا ایدری (اینجایی) آشنا می‌شویم. معماران بر این باور بودند که ساخت‌مایه باید ایدری باشد و به گفته‌ی دیگر، فرآورده‌ها محصول «اینجایی» یا همان جایی باشد که ساختمان ساخته می‌شده و تا جایی که ممکن است از امکانات محلی بهره‌گیری شود. همچنین معماران ایرانی سعی داشتند که از ساخت‌مایه‌های مرغوب بهره گیرند و با بهترین گونه از انواع مصالح سر و کار داشتند. ولی اگر آن فرآورده در دسترس نبود از جایی دورتر بهره می‌گرفتند. اصل خودبسندگی بسیار به مردم واری نزدیک است.

درون‌گرایی

زندگی شخصی، حرمت و عزت نفس از نمونه‌های بارز ارزش نهادن به مردم ایران بوده است. این امر باعث آن شد که معماری ایرانی را درون‌گرا می‌ساختند، پس ساماندهی اندام‌های گوناگون ساختمان‌ها به ویژه منازل مسکونی سنتی بسیار کارساز بوده است. درونگرایی یعنی ارزش نهادن به زندگی «شخصی» مردم و ارتباط نزدیکی به مردم واری پیدا می‌کند. چرا که هر چیزی به افراد خدمات بدهد از اصول مردم واری محسوب می‌شده است. معماران ایرانی با ساماندهی اندام‌های ساختمان در کنار هم با فضایی به نام «میان سرا» ساختمان را از جهان بیرون جدا می‌کردند و تنها از طریق «هشتی» بیرون و درون ساختمان را به هم پیوند می‌دادند همچنین؛ در اقلیم گرم و خشک که همچون بهشتی در دل کویر می‌باشد فضاهای درون‌گرا نظیر آغوش بسته‌ای، از هر سو رو به درون دارد.

در ادامه به معرفی سبک شناسی معماری ایرانی که در طی 6 دوره، در طول تاریخ کهن ایران به صورت پیوسته پدیدار شده است میپردازیم.

انواع سبک ها

قبل از اسلام

• سبک پارتی
• سبک پارسی

بعد از اسلام

• سبک خراسانی
• سبک رازی
• سبک آذری
• سبک اصفهانی

در بخش بعدی معماری نگری با یلدامدتور همراه باشید.

اصول معماری ایرانی اصول معماری ایرانی 2019-10-20 14:46:30+3:30 2022-05-09 20:11:25+3:30 در گذشته معماری بر اساس اصول خاصی شکل می‌گرفته و کم‌کم این اصول باعث به وجود آمدن روش خاصی برای ساخت بنا‌ها شد که بعد از مدتی سینه به سینه به نسل‌های بعدی منتقل شد. حالا با این اصول آشنا می‌شویم. اما قبل از این که سبک‌ها شکل بگیرند باید با اصول معماری آشنا شد. چرا که شناخت سبک‌ها، شناخت عمیق‌تر معماری ایرانی و روش ساخت بناها را برای ما ممکن می‌کند. معماری, معماری ایرانی, اصول معماری, اصول معماری ایرانی, سبک پارتی, سبک پارسی, سبک خراسانی, سبک رازی, سبک آذری, سبک اصفهانی, سعیده عبدالهی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10217 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com