اصطلاحات مرمتی گنبد و طاق (بخش 1)

وقتی به خواندن کتاب و متون قدیمی می‌پردازیم به اصطلاحاتی برمی‌خوریم که شاید تا کنون اسم آن‌ها را نشنیده باشیم و یا با نام دیگری آن را بشناسیم در این جا می‌خواهیم شما را با واژه‌ها و اصطلاحات مرمت نگری آشنا کنیم. یکی از مهم‌ترین حوزه‌ها در مرمت، طاق و گنبد است. برای آشنایی با این کلید واژه‌ها و اصطلاحات با یلدامدتور همراه باشید.

آوگون - Avgun

انحنای پای گنبد که به طرف داخل متمایل می‌شود که در لغت به معنای واژگون به کار رفته می‌شود. نام دیگر آوگون، بشل (‌‌Bashal) است که به معنای گرفت و گیر است.

آهیانه - Ahiyane

به پوسته‌ی داخلی گنبد گفته می‌شود که در لغت به معنای جمجمه یا کاسه‌ی سر به کار می‌رود.

اربانه - Arbane

دیسک یا گریو کوتاهی است که روی آهیانه می‌سازند تا خود روی آن قرار گیرد. 

ازغ - Azagh

اسغ، ازغ، آزغ و آژغ نیز نام برده شده است. در معماری به پوشش و سقف گنبدی‌شکل گفته می‌شود و در لغت به معنای تاک و شاخه‌ی انگور است.

اسکنج - Eskonj

نوعی گوشه سازی در گنبد که از تقاطع دو طاق مورب بر هم ساخته شده است. اسکنج متشکل از دو طاق اریب است که همدیگر را در یک نقطه قطع کرده باشند. در واقع پوشانیدن گنبد با دو لچکی خمیده در کنار هم روی دیوارهای گوشه‌ی گنبدخانه را سکنج می‌گویند. شیوه‌ی زدن طاق ممکن است به صورت مختلف رومی، ضربی، چپیله (لاپوش و تیغه‌ای) باشد. در هر حال تقاطع دو طاق این نوع گوشه‌سازی را به وجود می‌آورد. اسکنج به معنی خراش است. 

اشه - Osha

درخت اوشه معنای اصلی آن است که کاربرد آن در معماری ضمغ تلخی و گس است که با کندر بر روی چوب دود می‌دادند تا برای از بین بردن موریانه‌ها موثر باشد. 

افراز - Afraz

به ارتفاع طاق یا گنبد از زمین افراز گفته می‌شود. در لغت به معنای بلندی و فراز است.

افریز - Afriz

در معماری به معنای استخوان‌بندی و سازه‌ی بنا گفته می‌شود.

ایوارگاه - Ivargah

بخشی از طاق که از شکرگاه تا زاویه‌ی 67 درجه به مرکز دهانه است و در جایی که چفد رو به بیرون می‌شکند و به شاخ طاق یا یا گنبد نیز گفته شده است. در لغت به معنای هنگام عصر و شبگیر است.

بازه یا پهنه - Baze

فاصله‌ی میان دو طاق را بازه می‌گویند که در لغت به معنی فاصله‌ی دو کوچه و فاصله‌ی میان دو دیوار است و در کل فاصله‌ی میان دو چیز را بازه می‌گویند.

بالنج - Balanj

بالنج یا وارن بخشی از طاق یا چفد که بین پاکار تا شکرگاه است.

برنخش - Barnakhsh

نوعی چفد تزیینی شبیه طاق کلیل است که به دلیل عدم ایستایی به دیوارهای طرفین اتصال دارد.

بستو - Bastu

بستو به نوعی از طاق مازه‌دار گفته می‌شود که خیز آن بسیار زیاد است و دارای بیضی تند است. نوعی پوشش که از دوران چفد، بستو حول محور قایمی که از راس آن می‌گذرد به دست می‌آید. بستو در لغت به معانی بستک، بشتک، بستوق و بستوغه است که به معنای کوزه‌ی دهان گشاد نیز گفته می‌شود.

بشن - Bashn

قسمتی از بنا که به صورت مکعب بالا می‌آید و گنبد روی آن قرار می‌گیرد که در لغت به معنای هیکل، تن، بدن و قد است.

بیز - Biz

نوعی طاق مازه‌‌دار یا بیضوی است. 

پانیذ - Paniz

نوعی طاق بسیار کم ارتفاع است که بیشتر در زیر زین‌ها به کار می‌رود. که در لغت به معنای شکر است.

پتکانه - Patkane

نوعی اجرا در گوشه سازی است که چند سری طاقچه روی هم سوار شده‌اند و جلو آمده‌اند تا ترکیب گوشه‌بندی را کامل کنند. پتکانه معنی طاق روی طاقچه را می‌دهد که طاقچه‌بندی نیز می‌گویند. در نگاه اول مقرنس و پتکانه شبیه به هم هستند ولی تفاوت عمده‌ی این دو در نوع آجر است. مقرنس از سقف آویخته می‌شود و به همین دلیل، چفت آویز هم می‌گویند، ولی پتکانه روی پای خودش می‌ایستد و آویخته نمی‌شود.

پتکین - Patkin

نوعی از گوشه سازی است که در لغت به معنای تونگون یا تونجه است اما در معماری به گوشه‌های دیوار که شکل پیش آمده دارند گفته شده است. در این گونه گوشه‌‌سازی رج‌های افقی آجر را چنان در رج پیش می‌کشند که از زیر، پله پله دیده می‌شود.

پک افتاده - Pak Oftade

به دیواری که برای جلوگیری از خراب شدن و رانش دیوار می‌زنند گفته می‌شود. پک افتاده به معنای دیوار زدن در محلی که خراب شده است نیز هست.

پاکار - Pakar

پاکار بخشی سازه‌ای معماری است که سازه در آن نقطه‌، شروع به ایجاد طاق یا گنبد می‌کند. که از یک طرف بالاترین بخش دیوار و از طرف دیگر پست‌ترین بخش طاق یا گنبد که چفد (قوس) از آن‌جا آغاز می‌شود را به هم متصل می‌کند، به بیان ساده‌تر پاکار جایی است که طاق یا گنبد از آن آغاز می‌شود و پاراسته که نخستین بخش چَفد طاق یا گنبد است مستقیم روی آن قرار می‌گیرد.

پاراسته - Pa Raste

پاراسته نخستین بخش چَفد طاق یا گنبد است.

برای ادامه‌ی واژه‌نامه و اصلاحات مرمت نگری و معمار نگری با یلدامدتور همراه باشید.

اصطلاحات مرمتی گنبد و طاق (بخش 1) اصطلاحات مرمتی گنبد و طاق (بخش 1) 2020-01-27 15:40:24+3:30 2022-12-14 09:36:34+3:30 وقتی به خواندن کتاب و متون قدیمی می‌پردازیم به اصطلاحاتی برمی‌خوریم که شاید تا کنون اسم آن‌ها را نشنیده باشیم و یا با نام دیگری آن را بشناسیم در این جا می‌خواهیم شما را با واژه‌ها و اصطلاحات مرمت نگری آشنا کنیم. یکی از مهم‌ترین حوزه‌ها در مرمت، طاق و گنبد است. برای آشنایی با این کلید واژه‌ها و اصطلاحات با ایران نگری همراه باشید. اصطلاحات معماری, اصطلاحات مرمت, مرمت و احیا, مرمت و بازسازی, مرمت و معماری ایران, پریسا همایونی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10210 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com