تاریخچه مرمت آثار و بناهای تاریخی در ایران

آغاز مرمت آثار و بناهای تاریخی در ایران

همان‌طور که در مقاله گذشته تاریخچه مرمت در جهان در یلدامدتور گفته شد؛ آغاز اهمیت و نگهداری از آثار تاریخی با پیدا شدن شهر خفته در آتشفشان هرکولانیوم آغاز شد. همچنین این اتفاق، تشریح و مستند سازی آثار روم و یونان باستان در کتب مختلف را نیز آغاز کرده است. تشکلات مختلفی در این زمینه به وجود آمدند تا در راستای حفاظت از بناها و بافت‌های تاریخی، قوانینی را وضع کرده باشند. این تحولات در اروپا آغاز و سپس به خاورمیانه نفوذ کرد باعث شد پای باستان‌شناسان و محققان به ایران باز شود. تا جایی که «تاورنیه»، «دالواله»، «شرلی» و «دوبرون» برای نخستین بار از تخت جمشید بازدید کردند و نقشه‌ها و مستنداتی را از تخت جمشید تهیه کردند. «جیمز اگوستوس هنری موری» که از او به عنوان یکی از بزرگترین لغت‌شناسان سنتی زبان انگلیسی یاد می‌کنند، همراه با «سر گور اوزلی» در زمان فتحعلی‌شاه به ایران آمد و به بررسی تخت‌ جمشید پرداخت. در این حین برخی از مجمسه‌ها را شکست و به انگلیس برد. در سال‌های 1840 و 1852 میلادی هیاتی از انگلستان برای تعیین مرز ایران و عثمانی به ایران وارد شدند و به کاوش در تپه هایی همچون شوش و هفت تپه را شروع کردند.

بعد از موفقیت در کاوش‌های تپه شوش مقامات دولت فرانسه و مسولان موزه لوور، از این گزارش ها آگاه شدند و نمایندگانی را به ایران فرستادند تا امتیاز انحصاری کاوش در تمامی خاک ایران را به دست بیاورند. پس از آن ایران در سال 1312 ه.ق. قراردادی را در هشت فصل به بهای ده هزار تومان به این تیم کاوش فرانسوی داد.

مفاد این قرار داد شامل موارد زیر می شود:

• تمام مکان های مذهبی خارج از قرارداد باشد.
• تمامی مخارج کاوش به عده دولت فرانسه است.
• تمام امکانات برای کاوش از سوی دولت ایران در اختیار اعضای تیم قرار گذاشته خواهد شد.
• تمامی اشیای گران بهای کاوش شده، به ایران تعلق دارد ولی دولت فرانسه امکان خرید آن را خواهد داشت.
• نقشه‌ها، تصاویر برداشت شده، مجسمه ها و خطوط، حق دولت فرانسه است و فقط نیمی از آن چه کاوش شده به دولت ایران تعلق خواهد گرفت.

نخستین نهاد رسمی جهت حفظ عتیقات در ایران در سال 1297 ه.ش. برپا گردید. وظیفه این نهاد رسمی حفاظت از آثار و صنایع مستظرفه بود که کار آن، نظارت بر حفاری ها و اشیایی که از حفاری‌ها و خرابه‌ها و... استخراج می‌شد را شامل می شد. در سال 1306 ه.ش. امتیاز کاوش فرانسویان بازنگری و مجلس آن را به طور مشروط، غیر قانونی اعلام کرد.

پوپ؛ رییس و مشاور بخش هنرهای شرق نزدیک در موسسه صنایع مسترظفه شیکاگو و مدیر انجمن صنایع عتیقه ایران در آمریکا به ایران آمد تا اصلاحیه ای در سخرانی با موضوع اهمیت آثار و بناهای تاریخی انجام دهد. پس از چندی «ارنست هرتسفلد» در سال 1304 ه.ش. به ایران آمد و سخنرانی جامعی در باب آثار ملی انجام داد. سپس فهرست اولیه ای را به عنوان رساله اول انجمن آثار ملی چوب، منتشر کرد. پوپ و هرتسفلد هر دو اعضای افتخاری انجمن آثار ملی ایران بودند. به این ترتیب مقدمات لغو مشروط امتیاز انحصاری کاوش که در اختیار فرانسوی‌ها بود، فراهم شد و قراردادی در سال 1900 میلادی میان ایران و دولت جمهوری فرانسه راجع به انحصار کاوش در ایران منعقد گردید و تنها تپه شوش در اختیار دولت فرانسه باقی ماند.

دوره های مرمت آثار و بناهای تاریخی در ایران

بررسی تاریخچه مرمت آثار و بناهای تاریخی در ایران با توجه به پیشرفت تکنولوژی‌های پیش‌رو در زمینه مرمت و معماری، بسیار مهم و ضروری است. در نخست مرمت در ایران را در چهار دوره تقسیم کرد:

• دوره اول: تعمیرات مقدماتی و بومی‌گرا (از ابتدا تا اواسط قاجار)
• دوره دوم: آغاز باستان‌شناسی و ظهور قوانین میراث فرهنگی، ایجاد نهادهای رسمی در کشور (اواخر قاجار تا اوایل پهلوی دوم)
• دوره سوم: دوره اوج و اهمیت مرمت و تاسیس سازمان حفاظت از آثار باستانی (از پهلوی دوم تا پایان دوره پهلوی)
• دوره چهارم: دوره ایجاد روش جدید و رواج مرمت (بعد از انقلاب اسلامی ایران تا به امروز)

دوره اول

مرمت به صورت سنتی و با امکانات و تکنیک های بومی انجام می‌شد و بیشتر برای تعمیر بناهای مذهبی به‌کار می‌رفت، مانند کتیبه بناها یا نصب کتیبه جدید به نام حاکم وقت آن زمان. در دوره اول زمان‌گزاری بسیار حایز اهمیت بود و معمولا تاریخ مرمت یا ساخت بنا در تزیینات کتیبه‌ها افزوده می‌شد. نمونه بارز این نمونه مرمت را در کاخ هشت بهشت اصفهان می‌توان دید. که البته بعدا پاکسازی و تاریخ مرمت از روی بنا حذف گردید.

دوره دوم

با کاهش تعمیرات سنتی و آغاز باستان‌شناسی در دوره ناصرالدین شاه قاجار مواجه هستیم و این با ظهور هنر عکاسی در ایران نیز همراه است. در این دوره به دستور ناصرالدین شاه تعمیراتی بر روی بناها انجام، و این عمل، خود نیز باعث از بین رفتن برخی از بناها شد. در این دوره با ظهور هنر مدرن و نفوذ آن در ایران مواجه هستیم که در پی آن، بسیاری از بناهای شاخص در ایران از بین می‌روند، تا ساخت سازه های جدید با توجه به معماری و هنر مدرن، جایگزین آن ها شود. اصالت بناها و هنر در این دوره از بین می‌رود. همچنین قراردادهایی که حق انحصاری کاوش را به کشورهای دیگر می داد، در این دوره باعث زوال مرمت سنتی بناها می‌شود، ولی از جهت دیگر، به دلیل حفاری ها در تپه های تاریخی، مرمت آثار کاوش شده رواج پیدا می کند. از این نمونه مرمت‌ها می توان به کارگاه مرمت سفال در شوش اشاره کرد.

همان‌طور که پیش‌تر گفته شد تخت جمشید و محوطه‌های تاریخی در این دوره مورد توجه قرار گرفت و بازدید باستان شناسانی مانند رومن گیریشمن و... را در پی داشت که می توان از آن به عنوان اولین نمونه های فعالیت های مرمتی در ایران نام برد. روش مرمت در این دوره شخصی و سلیقه‌ای بود و هیچ گونه نظارت حرفه‌ای در این زمان بر روی بناها انجام نمی‌شد.

دوره سوم

با تشکیل نهادهای حمایتی مرمت در ایران، آغاز دوره طلایی مرمت در ایران را شاهد هستیم. سازمان حفاظت و شعبه‌های استانی آن تحولات عظیم و چندانی را در امر مرمت ایجاد کردند. افراد متخصص در این زمینه شروع به کار کردند و با ترجمه کتاب‌هایی در این حوزه و ورود لغاتی همچون زیبایی شناسی و مرمت هنری به فرهنگ مرمت، باعث تحول در امر مرمت شد. اشخاصی همچون فضوبات، تجویدی، ورجاوند و... شروع به تخصصی کردن امر مرمت می‌کنند و نوشته‌هایشان قابل توجه است. در این دوره با ترجمه به این متون، به حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی پرداخته شد و نخستین آزمایشگاه‌های مرمت در ایران شکل گرفت و افرادی نیز به ایتالیا (مهد مرمت بناهای تاریخی) برای فراگیری تخصص و مهارت در زمینه مرمت اعزام شدند. مهمترین نتیجه این عمل، ایجاد رشته تخصصی دانشگاهی در سال 1356 ه.ش. با نام حفاظت و مرمت آثار باستانی و بافت‌های تاریخی در دانشگاه پردیس اصفهان بود که موجب شروع تدریس آکادمیک مرمت در ایران شد.

دوره چهارم

این دوره حدودا با جنگ ایران و عراق آغاز شد. قانونی در جنگ جهانی وضع شده بود که بر اساس آن، در طول جنگ، آسیبی نباید به بناهای تاریخی و میراث فرهنگی هر کشور وارد شود. این دوره را می‌توان دوره رواج علمی مرمت و قانون‌مند کردن آن در ایران دانست. به طوری که مهمترین اتفاق در این حوزه در این دوره شکل گرفت و آن چیزی نبود جز تشکیل سازمان میراث فرهنگی که نقش بسیار مهمی را در حفظ آثار و بناهای تاریخی ایفا کرد.

برای مطالعه مقالات بیشتر با یلدامدتور بمانید.

تاریخچه مرمت آثار و بناهای تاریخی در ایران تاریخچه مرمت آثار و بناهای تاریخی در ایران 2019-08-17 11:48:09+3:30 2022-10-26 19:02:56+3:30 آغاز اهمیت و نگهداری از آثار تاریخی با پیدا شدن شهر خفته در آتشفشان هرکولانیوم آغاز شد. همچنین این اتفاق، تشریح و مستند سازی آثار روم و یونان باستان در کتب مختلف را نیز آغاز کرده است. تشکلات مختلفی در این زمینه به وجود آمدند تا در راستای حفاظت از بناها و بافت‌های تاریخی، قوانینی را وضع کرده باشند. این تحولات در اروپا آغاز و سپس به خاورمیانه نفوذ کرد. هرکولانیوم, تاریخچه مرمت, مرمت و بازسازی, مرمت و بازسازی بناهای تاریخی, مرمت آثار تاریخی, مرمت میراث تاریخی, مرمت بناهای تاریخی, مرمت آثار, مرمت و احیای بناهای تاریخی, تاریخچه مرمت ایران, تاریخچه مرمت در ایران, پریسا همایونی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10210 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com