نام های دیگر مکان

• موزه مقدم
• خانه مقدم ها

موقعیت جغرافیایی خانه مقدم

خانه مقدم یا موزه مقدم، در خیابان امام خمینی تهران، بین خیابان شیخ هادی و خیابان ولیعصر، جنب بانک ملت، پلاک 249 واقع شده است. محمد تقی خان احتساب الملک؛ از درباریان دوره قاجار، خانه ای مجلل و گران قیمتی در خیابان امام خمینی امروزی داشت. بعدها پسرش دکتر محسن مقدم به خاطر علاقه ای که به فرهنگ و تاریخ سرزمین مادری خود داشت، با کمک همسرش که اهل کشور فرانسه بود و هم چنین با سرمایه شخصی خود، اقدام  به خرید و جمع آوری اشیای تاریخی و فرهنگی ایران از گوشه و کنار ایران و جهان کرد تا منزل پدری خود را باسازی کند.

استاد مقدم خانه‌ پدری را که در طی سال ها به موزه‌ای از آثار نفیس تبدیل کرده بود در سال 1351 به کلی به دانشگاه تهران واگذار کرد.

سیر تاریخی و فرهنگی

خانه مقدم، منزل شخصی احتساب الملک؛ شهردار تهران در زمان ناصرالدین شاه قاجار است. این خانه با مساحتی بیش از 2000 متر مربع دارای سه حیاط بیرونی می‌باشد. خانه مقدم به واسطه معماری بی نظیر و تلاش‌های استاد محسن مقدم در جمع آوری اشیای گرانبها تاریخی مشهور شده است. خانه مقدم هم اکنون گران‌ترین خانه و یکی از بهترین و زیباترین آثار تاریخی شهر تهران به حساب می‌آید. استاد محسن مقدم از نخستین باستان شناسان ایران و استاد دانشگاه تهران بودند که به همراه همسر فرانسویشان کوشش فراوانی در حفظ آثار تاریخی کردند. موزه مقدم نتیجه تلاش‌های ایشان است. نشان دانشگاه تهران نیز از آثار همین استاد است که با الهام از فرهنگ تاریخی ایران آن را طراحی کرده‌اند. استاد عمر خود را در حفظ و حراست از آثار تاریخی و فرهنگی ایران گذراندند و نتیجه آن ایجاد موزه‌ای از اشیای گران ‌بهایی که در حال از بین رفتن است بود. در جریان جشن های 2500 ساله استاد مقدم از مشاورین تاریخی جشن بودند و کمک زیادی در انتخاب لباس‌ها داشتند. 

معماری خانه مقدم

خانه‌ بزرگ مقدم یادگار دوره قاجار که در خیابان امام خمینی امروزی واقع شده از بخش‌های مخلفتی تشکیل شده است.

حیاط بیرونی عمارت تابستانی در ضلع جنوبی واقع شده متشکل از دو بخش است. اول اتاق پیشخوان که استاد از آن به عنوان اتاق جانبی سالن پذیرایی استفاده می‌کردند. در حال حاضر موزه‌ مقدم در بخشی از این اتاق به زندگی نامه و معرفی فعالیت‌های كاری و علمی استاد مقدم پرداخته و عكس‌ها و لوازم شخصی وی در آن به نمایش گذاشته شده است. بخشی دیگر از اتاق نیز آثار تزیینی، وسایل آشپزخانه و صندوق چوبی قدیمی را به بازدید کنندگان عرضه می‌کند.

استاد مقدم از اتاق پذیرایی یا سالن گاهنگار به عنوان محل کار و سالن پذیرایی از مهمان استفاده می‌کردند. در این سالن آثار تاریخی فرهنگی متعدد وجود دارد که هر یک متعلق به دوره‌ خاصی از تاریخ جوامع مختلف است. سالن گاهنگار هم اکنون محل نمایش سفالینه ها، ابزارهای سنگی، مفرغینه ها، شیشه ها، مهرها و اثر مهرها و اشیا فلزی می‌باشد.

خانه مقدم هم اکنون گران‌ترین خانه و یکی از بهترین و زیباترین اثار تاریخی شهر تهران به حساب می‌آید.

بخش دیگری از خانه مقدم حوضخانه یا زیرزمینی است که در زمان ناصرالدین شاه و در بدو ساخت خانه توسط احتساب الملک ساخته شده است. دیوار حوضخانه را استاد مقدم با قطعاتی از ظروف سفالین و کاشی‌هایی از قرون 4 تا 13 هجری تزیین کرده‌اند. این کاشی‌ها آثار نفیس به جامانده از ایران کهن است که سیر تحول صنعت سفال و کاشی ایران را به رخ می‌کشد.

کارگاه استاد مقدم که از آن برای کار و به عنوان آتلیه استفاده می‌کردند نسبت به دیگر بخش‌ها جدیدتر است و در سال 1337 خورشیدی ساخته شد. از این مکان در حال حاضر به منظور نگهداری کتاب‌های ارزشمند باستان شناسی و هنر از آثار استاد مقدم و سایر نویسندگان استفاده می‌شود. کتابخانه موزه مقدم جهت استفاده پژوهشگران و سایر علاقمندان در این محل تاسیس شد.

دکتر ابوالقاسمی در سال 1345 شمسی عمارت ساختمان اربابی که به آن برج می‌گویند را با الهام از کاخ های قرون وسطی ساختند. دکتر ابوالقاسمی از شاگردان استاد مقدم در دانشکده هنرهای زیبا بودند. هدف استاد از ساخت این عمارت با بخش‌های مختلف آن از جمله: اتاق کدخدا، حمام کوچک و خانگی با کاشی های قاجاری با مضمون استحمام، اتاق صدف، اتاق تدخین و زیرزمین با تزیینات سفال، ایجاد محلی جهت نمایش هنرهای مردمی ایران بود. ساختمان اربابی در ضلع شمالی دارای ایوانی با چند طاق و ستون است که به آن ایوان قاجار می‌گویند. تزیینات این ایوان را کاشی‌های دوران زندیه و قاجار تشکیل می‌دهند. ایوان قاجار حوضی را در میان خود جای داده که متعلق به حمام فتحعلی شاه بوده است. فواره‌های این حوض مرمرین از طریق یک جوی باریک به استخر باغ منتقل می‌شود. این استخر از زیبایی‌های موزه مقدم است چرا که استاد طرح آن را پس بازگشت از اسپانیا و با الهام از آب نماهای باغ الحمراء کشیدند. این حوض با فواره‌های زیبایش در سال 1335 خورشیدی در بخش شمالی حیاط بیرونی ساخته شد.

استاد و همسر هنردوستشان در این خانه‌ تاریخی گلخانه‌ای زیبا ایجاد کرده‌اند. گلخانه‌ موزه در انتهای غربی ضلع شمالی قرار دارد و آن را با  کاشی‌های لعابدار قدیمی و ازاره های سنگی حجاری شده‌ای با مضمون گل و گیاه تزیین کرده‌اند.

خانه مقدم و دو حیاط اندرونی و بیرونی‌اش را دیواری معروف به دیوار تجدد از هم جدا می‌کند. این دیوار که اثری از زنده یاد مهندس هوشنگ سیحون می‌باشد از چند عدد ستون به صورت مارپیچ به همراه تعدادی طاق روی آن دیوار تشکیل می‌شود. این دیوار را  کاشی‌ها و پایه ستون هایی که به شکل پایه ستون های کاخ چهل ستون اصفهان حجاری شده‌اند تزیین کرده‌اند. پایه ستون ها از کاخ خواهر ناصرالدین شاه که در آن زمان در حال تخریب بود به این محل منتقل شده است.

حوضی دیگر در حیاط بیرونی توسط دکتر و همسرشان ساخته شده که به آن حوض ژاپنی می‌گویند این حوض به همراه باغچه‌ حیاط بیرونی، با الهام از باغ‌‌های ژاپنی طراحی شده است.

حیاط دوم این خانه را حیاط اندرونی در ضلع شمالی تشکیل می‌دهد. ساختمان این حیاط نیز از چند بخش مختلف تشکیل شده مانند زیرزمین، ایوان، اتاق قاجار یا سالن زمستانی و اتاق نشیمن.

زیرزمین از قسمت های قدیمی بناست که از دوران قاجار و همزمان با ساخت خانه به عنوان حمام ساخته شد. این زیرزمین در زمان استاد مقدم به انباری تغییر کاربری داد. با مرمت و بازسازی بنا هم اکنون آن را به گنجینه آثار تاریخی موزه تبدیل کرده‌اند.

ایوان عمارت شمالی یا زمستانی را با دو سنتوری با گچبری ایرانی و بر روی چهار ستون با گچبری کرنتی تزیین کرده‌اند. پله‌های دوطرفه قدیمی زیبایی سنتوری ها و ستون ها را دو چندان کرده است. استاد مقدم خود تزیینات ایوان را طراحی کرده و در آن از کاشی های کوباچه  (چند رنگ) صفوی، آینه کاری زندیه و قاجار و کاشی های معرق و خشتی قاجار و پهلوی اول استفاده کردند.

اتاق قاجار به دلیل قرارگیری در ضلع شمالی در فصل زمستان استفاده می‌شد و سالن زمستانی نام داشت. آثاری از دوران زندیه و قاجار اتاق را تزیین کرده اند به همین دلیل نام قاجار بر آن نهادند. این آثار شامل طاقچه گچبری اصفهانی و شومینه ای از قصر فیروزه بود. این اتاق موزه هم اکنون نیز محل نمایش آثار تاریخی مربوز به قاجار می‌باشد.

اتاق نشیمن خانه مقدم در واقع محل اصلی زندگی استاد و همسرشان بود. نقاشی‌های استاد و تزینات همچون تعدادی قلمدان، جعبه و گنجفه های (کارت های بازی) پاپیه ماشه در اتاق نشیمن به چشم می‌خورد.

دیوار شرقی حیاط را استاد با طاقنمایی در وسط و تزییناتی از کاشی ها و ظروف قاجاری طراحی کرده بودند که اکنون تنها در عکس‌های قدیمی به جا مانده از موزه قابل مشاهده است.

قسمتی از خانه که هم اکنون به بخش اداری موزه اختصاص دارد در زمان احتساب الملک محل سکونت مستخدمین و سرایداران بود. فرسودگی این بخش بیشتر سایر قسمت های خانه بود و در هنگام مرمت با کمی تغییر به بخش اداری تغییر یافت.

ارزش‌های خاص خانه مقدم

خانه‌ی استاد مقدم با آثار ارزشمندش گرانترین و ارزشمندترین منزل در دهه های 30 و 40 بود. خانه مقدم هم اکنون گران‌ترین خانه و یکی از بهترین و زیباترین اثار تاریخی شهر تهران به حساب می‌آید.

پیشنهاد برای دیدن خانه مقدم

افراد زیادی روزانه از مقابل خانه مقدم عبور می‌کنند و بی آن که بدانند این گنجینه گرانبهای ملی نتیجه تلاش‌های یکی از دانشمندان دلسوز بزرگ ایران بودند به مشغولیات روزانه می‌پردازند. آشنایی با این موزه می‌تواند دانش بسیار خوبی از تاریخ ایران عزیزمان در اختیار بگذارد چرا که استاد مقدم پیش از این تاریخمان را مانند جزوه‌ای در این خانه گنجانده‌اند. با احساس مسولیت بیشتر در مورد آثار تاریخی به بازدید این مکان‌ها برویم.

در هنگام عکس برداری حتما فلش دوربین خود را خاموش کنید و با حوصله به توضیحات راهنما گوش دهید تا هرچه بیشتر به زیبایی های پنهان این خانه پی ببرید.