انواع الگو و قالب مرتبط با تاق در ايران (قسمت پنجم)

comment-add افزودن دیدگاه img 9 دقیقه ymt علاقه‌مندی‌ها ymt افزودن اصلاحیه
انواع الگو و قالب مرتبط با تاق در ايران (قسمت پنجم) - تاق بستان در کرمانشاه در دوره ساسانی
نویسنده: پریسا همایونی
بازدید: 2292
ایجاد: 16:02:06 2019/09/28
بررسی: 20:11:25 2022/05/09

همان طور که در قسمت‌های قبل گفته شد تاق و گنبد یکی از قدیمی‌ترین پوشش در بناهای تاریخی است، که پیشینه آن از دوران ایلامی‌ها و سومری ها است که در گورهای خود از پوشش های گنبدی شکل استفاده می‌کردند. تاق یا تاک همان شاخه انگور به معنای خمیده است که بالای سر را می‌پوشاند. انواع روش تاق زنی بسیار حایز اهمیت بوده است، به خصوص در ایران، زیرا که مبتکر بسیاری از روش های تاق زنی بوده‌اند. در این مقاله به روش تاق زنی با قالب های مختلف می‌پردازیم. برای آشنایی بیشتر با گونه های تاق در یلدامدتور می‌توانید مقالات زیر را مطالعه فرمایید. 

 تاق سنگی چیده

تاق 5

1- نمونه تاق چنگالی در کاخ عالی قاپو- اصفهان

2- تاق جهازه- ارگ بم

3 و 4- تاق گرده پوش

5- طرح کلی تاق گرده پوش

6 و 7 و 8- تاق بر روی پلان چهارگوش اجرا می‌شود. ساخت آن با اجرای نیم مخروط‌هایی با زاویه 90 درجه در چهار گوشه فضا آغاز شده است. مکان تصاویر به ترتیب فیروز آباد، قصر شیرین، ابر کوه

روش ساخت تاق سنگی چیده مانند تاق‌های سنگی ریخته است، اما روش اجرای آن با هم متفاوت است. در اجرای این نوع تاق که بیشتر در ساخت پل ها کاربرد دارد، دیگر از قالب آجری خبری نیست و تاق سنگی مستقیما بر روی قالب چوبی چیده می‌شود. آن هم تنها به این دلیل است که در این حالت، قطعات سنگ از پیش به اشکال و با قوس‌های مورد نظر بریده شده است و در کنار یا روی هم چیده می‌شوند. برای دقت هر چه بیشتر، قطعات شکل داده شده سنگ نخست روی زمین چیده شده و سپس در جای اصلی جاگذاری می‌شوند.

تاق چَنگالی

تاق های پَر به دلیل شیوه اجرا و نیز عدم برخورداری از هشت و گیر در صفحه اجرا، از فرم پذیری و قابلیت اجرای متنوع برخوردار بوده است و دست معماران را برای شیرین کاری هر چه بیشتر باز می‌گذارند. تاق چنگالی یک نمونه از این هنر نمایی است که تنها نمونه منحصر به فرد آن در ساختمان عالی قاپو دیده شده است. با توجه به حالت کلی آن، تاق چنگالی را می‌توان هم عنصر سازه‌ایی و هم عنصر تزیینی در بناهای تاریخی به شمار آورد. اجرای آن نیز به این شکل بوده که هر لنگه تاق از مقطعی تبدیل به دوشاخه گردیده است (تصاویر شماره 1 و 2).

 تاق جَهازه

این تاق که معمولا در دهانه‌های کوچک اجرا می‌شود. به عنوان محدوده‌ انتقالی میان جرزها و سقف‌ها و در واقع شبیه به یک نعل درگاه آجری است. که از یک سو بار سقف را به جرزها منتقل نموده و از سوی دیگر شرایط تکیه گاهی لازم برای نشستن تاق بر مجموعه راست گوشه زیر آن را آماده می‌سازد (تصویر شماره 3). اجرای تاق جهازه به این صورت است که نخست سازنده بر روی یک نعل درگاه چوبی و یا گاه نیز مستقیما از طول هر کدام از اضلاع چهار دیواری زیر، اقدام به زدن تاق با چیدمان تیغه می‌نماید. پس از چند رگ اولیه، چیدن این تاق به شکل لاریز ادامه یافته و با رسیدن به تراز مورد نظر اجرای تاق اصلی آغاز می‌شود. نعل درگاه آجری، همان چند رگ لاریز شده است که بار تاق را به جرزها انتقال می‌دهد (تصویر شماره 4 و 5).

  تاق گُرده پوش

این تاق بر روی پلان چهارگوش اجرا می‌شود. ساخت آن با اجرای نیم مخروط‌هایی با زاویه 90 درجه در چهار گوشه فضا آغاز شده است و تا هنگام برخورد گُرده‌ها به هم و پوشیده شدن کل تاق ادامه می‌یابد (تصاویر شماره 6، 7، 8). از آن جا که این گونه تاق به بلندی بیش از اندازه تاق نسبت به ارتفاع جرزها است، راه حل‌هایی جهت گریز از این مساله اندیشده شده است.

  • کاستن از زاویه شیب نیم مخروط‌ها و تبدیل خط راست به منحنی
  • کاستن از طول گرده‌ها
  • رسیدن به پلان شبه هشت ضلعی
  • اجرای تاق گنبدی و یا قوسی با خیز کم
  • نیم مخروط ها «فیل پوش» نامیده می‌شوند.

کلام آخر

با توجه به آن چه در مقالات تاق و گنبد گفته شد یکی از مهمترین عناصر سازه‌ای در معماری ایران ساخت پوشش قوسی شکل است. در اجرای تاق‌‌ها معماران ایرانی یکی از پیشازان در جهت نوع تاق زنی هستند زیرا که نوع اجرای آن و تنوع تاق زنی در نوع رفع نیروی فشاری و کششی در بنا موثر بوده است، علاوه بر این که تاق‌ها زیبایی را در بناها ایجاد می‌کند. این دستاورد در میان معماران ایرانی باور به اصل خود بسندگی می توان دانست. برای مطالعه بیشتر در باب معماری و مرمت بناهای تاریخی با ایران‌نگری بمانید.

کلمات کلیدی: تاق، طاق، تاق در معماری، تاق سنگی چیده، تاق چنگالی، تاق جهازه، تاق گرده پوش،

img

دیدگاه‌ها

هنوز دیدگاهی برای این محتوا درج نشده است. با درج دیدگاه خود، اولین نفر باشید!

comment-add افزودن دیدگاه