انواع الگو و قالب مرتبط با تاق در ايران (قسمت سوم)

همان طور که در قسمت اول و قسمت دوم تاق در بناهای تاریخی گفته شد تاق ها به معنای سقفی است که به صورت خمیده اجرا می‌شود. چند نوع متفاوت تاق (طاق) مشاهده می‌شود که برای اجرای آن روش های مختلفی استفاده می شود. تاق یکی از مهمترین عناصر سازه ای در بناهای تاریخی است که گذر زمان و رایج شدن مصالح جدید در ساخت بناها، از روش های مختلفی در ساخت آن استفاده شده است. در این مقاله به ادامه انواع بحث تاق در بناهای تاریخی می پردازیم. پس با یلدامدتور بمانید.

تاق لی لی پوش

چیدمان در تاق لی لی پوش همانند تاق آهنگ به صورت وا افتاده است اما با این تفاوت که در تاق های لی لی پوش به هر دلیلی از ارتفاع اسپَر (دیوار نیم باربر) پشتیبان کاسته شده است (تصویر شماره 1). به این ترتیب، با چیدن سه قطعه تاق قوس هم ارتفاع و یا سه قطعه متقاطع یک چهارم استوانه با شعاع های یکسان، میزان خیز یا ارتفاع تاق تعیین می شود و همچنین پشتیبان لازم برای تکیه گاه آن پدید می‌آید.

تاق چهاربخشی

این تاق حاصل تقاطع 90 درجه دو تاق آهنگ باهم است، که در یک پلان مربع شکل (شکل شماره 2) از لحاظ اصول کلی اجرا و چیدمان تاق تفاوتی میان این تاق با تاق آهنگ ساده وجود ندارد و تنها در مرزهای همرسی تاق به یکدیگر نیازمند اجرایی هوشمندانه می‌باشد. اجرا و کنترل تاق در محل همرِسی تنها با یاری جستن از ابزار اولیه ای مانند تراز، شمشه و ریسمان امکان پذیر است. لازم به یادآوری است که معمولا می‌توان تاق‌های چهاربخشی را چه به شکل مازه و یا تیزه دار اجرا کرد، که از ایستایی و توان باربری بیشتری برخوردار است (تصویر شماره 3).

تاق چهارترک

این گونه تاق معمولا بر پلان مربع یا مستطیل ساخته می‌شود (تصویر شماره 4). روش ساخت آن به این صورت است که در بیشتر موارد نخست با توجه به میزان خیز (ارتفاع) در نظر گرفته شده برای تاق، قالب نی و گچ در محل مرزهای همرِسی چهار تکه تاق ساخته می شود. در اجرای این تاق استفاده از شمشه و ریسمان برای کنترل کار کافی نخواهد بود. نقطه ضعف این تاق در نبود هشت و گیر میان ترک‌هایش است (تصویر شماره 5).

قالب نی و گچ

این نوع قالب که بیشتر به عنوان تویزه گچی از آن نام برده می شود، تا اندازه کمی باربر بوده و در واقع الگو و راهنمای کار است (تصویر 6).  قالب نی و گچ عبارت است از یک قالب گچی پیش ساخته به ابعاد واقعی که قطعات نی یا تَرکه جهت جلوگیری از تَرک خوردگی و شکنندگی گچ در آن به کار می رود. این قالب به صورت یکپارچه در دهانه‌های کوچک و یا چندپارچه در دهانه‌های بزرگ به کار گرفته می‌شود. پس از پایان اجرای تاق، معمولا این قالب به صورت جزیی از تزیینات و یا راهنمایی برای سفیدکاری تاق در محل خود باقی می‌ماند (تصاویر 35 و 38). در دهانه‌های بزرگ، این قالب با قالب‌های چوبی سبک جایگزین می‌شود. لازم به یادآوری است که این روش اجرا هنگامی به کار می‌آید که استادکار تصمیم به اجرای تاق وا افتاده نداشته باشد و دیوار اسپَری نیز موجود نباشد (تصاویر 7 و 8).

تاق کلیل و خوانچه پوش

در ساخت این گونه تاق، نخست هر دو لنگه به روش رومی و با ضخامت دو آجر و تا مقطعی که دیگر احتمال ریزش مصالح به سمت داخل پیش آید چیده می‌شوند. به این ترتیب، هم تکیه گاه لازم برای خفت چوبی تامین و هم خطوط تزییناتی تاق مشخص می شود. در چیدن بخش میانی در تاق های کلیل محدودیت خاصی وجود ندارد ولی بیشتر از چیدمان خفته و راسته برای این قسمت استفاده می شود (تصاویر 10 و 11).

تاق پر با لب بند رومی

در تاق هایی که به روش پَر چیده می‌شوند، هرگاه سطح پوشانده شده با این تاق از طول زیادی برخوردار باشد در بخش پایانی تاق و در نواری به پهنای نصف دهانه تاق، از چنین جزییاتی برای بستن لبه تاق استفاده می شود. بناهای ساخته شده با مصالح بنایی معمولا مدتی پس از برپاشدن دچار سرسفتی می‌شوند که این مساله در تاق‌های پَر منجر به فرو افتادن تاق می‌شود که اصطلاحا به آن پرپر شدن گفته می شود. برای پیش گیری از وقوع چنین مشکلی، ترکیبی از چیدمان پَر (ضربی) و رومی (رگی) در بخش انتهایی طول تاق به کار رفته می‌شود (تصویر شماره 12).  لازم به یادآوری است که این نوع چیدمان ترکیبی (رومی و ضربی) در برخی موارد به عنوان تزیینات در تاق ها به کار می رود (تصویر شماره 13).

کلام آخر

تاق یکی از برترین دست آوردهای هنر معماران در طول تاریخ است زیرا که ساخت آسمانه ای خمیده از زمینه تخت بسیار هوشمندانه و سازه ای مهم در بناهای تاریخی است. یکی از انگیزه های ساخت سازه‌ای تاقی شکل و استفاده از آجر کمبود چوب در ایران بوده است. همان طور که گفته شد برای ساخت تاق بدون قاب و تیرچه روش‌های مختلفی در معماری ایران به وجود آمده است که طول تاریخ پیشینه گسترده‌ای دارد. برای مطلالعه بیشتر در باب مرمت و معماری در بناهای تاریخی با یلدامدتور بمانید.

انواع الگو و قالب مرتبط با تاق در ايران (قسمت سوم) انواع الگو و قالب مرتبط با تاق در ايران (قسمت سوم) 2019-09-18 16:19:56+3:30 2022-05-21 16:27:11+3:30 تاق ها به معنای سقفی است که به صورت خمیده اجرا می‌شود. چند نوع متفاوت تاق (طاق) مشاهده می‌شود که برای اجرای آن روش های مختلفی استفاده می شود. تاق یکی از مهمترین عناصر سازه ای در بناهای تاریخی است که گذر زمان و رایج شدن مصالح جدید در ساخت بناها، از روش های مختلفی در ساخت آن استفاده شده است. تاق, طاق, انواع تاق, تاق آهنگ, تاق لی لی پوش, تاق چهاربخشی, تاق چهارترک, تاق کلیل, تاق خوانچه پوش, پریسا همایونی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10210 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com