انواع الگو و قالب مرتبط با تاق در ايران (قسمت چهارم)

comment-add افزودن دیدگاه img 10 دقیقه ymt علاقه‌مندی‌ها ymt افزودن اصلاحیه ymt نویسنده: پریسا همایونی ymt 4381
انواع الگو و قالب مرتبط با تاق در ايران (قسمت چهارم) - طاق کسری یا ایوان کسری در دوره ساسانی

 همان طور که در قسمت‌های قبل گفته شد تاق یکی از قدیمی ترین پوشش ها در بناهای تاریخی است و استفاده از آن در بناهای تاریخی به علت کمبود چوب در ایران به وجود آمده است. تاق (طاق) یا تاک همان شاخه انگور به معنای خمیده است که بالای سر را می‌پوشاند. پیشگاه آن را از روزگاران سومریان و ایلامی‌ها می‌توان دانست که در بناهای خود به کار می‌بردند. برای آشنایی بیشتر با گونه های تاق در یلدامدتور می‌توانید مقالات زیر را مطالعه فرمایید. 

تاق و تویزه رومی با تاق دُزد

از این تاق برای دهانه‌های بزرگ استفاده می شود، به طوری که تاق رومی را تا آخرین حد پیش از واژگون شدن اجرا کرده و سپس در وسط تاق در یک نقطه از آن، روی قالب فرم یک ردیف تیغه به صورت پَر ساخته می‌شود. پس از آن، در ردیف‌های بالایی به تاق های پَر به صورت جانبی آجر افزوده می‌شود تا تاق، قطور (چاق یا پَروَر) شود (شکل شماره1). به این ترتیب با نزدیک شدن هر چه بیشتر به محل تیزه تاق، از ضخامت بیشتری برخوردار می‌شود که این هم دلیلی ندارد جز سنگین‌تر شدن تدریجی لنگه تاق‌های رومی.

در واقع، تنها دلیل استفاده از تاق دزد پر در تاق‌های رومی آن است که با نزدیک شدن به سمت تیزه چیدمان رومی ریزش به داخل دارد و برای جلوگیری از این امر باید راه حلی جست که اجرای تاق دزد یکی از راه های موثر است (تصویر شماره 2). حالت دیگر تاق دزد، تاق های ضربی است که به طور متقاطع با تاق های باربر، رومی ساخته می‌شود. این تاق‌ها که پهنای لنگه‌ها از زیر کار به عنوان اجزای تزییناتی دیده می شود. نقش پخش کننده نیرو را داشته است و همچنین به عنوان تکیه گاه جانبی برای تاق های باربر به شمار می‌روند (تصویر شماره 3).

تاق 4

1- تاق دزد

2- اجرای تاق دزد - مسجد تبریز

3- تاق های ضربی كه به طور متقاطع با تاق های باربر رومی ساخته می شود

4- بر روی قالب دائمی اجرای تاق

5- اجرای تاق رومیبر روی قالب دائمی از تاق پر

6- تاق سنگی کاروانسرای عین الرشید تهران

تاق رومی بر روی تاق پَر

اجرای این تاق معمولا در دهانه‌های بسیار بزرگ و حساس مانند پل‌ها انجام می‌شوند. در چیدمان به روش رومی پَر آجر از سمت بزرگ‌ترین سطح خود روی هم قرار داده می‌شود. به همین دلیل این گونه تاق از ویژگی های پایدار و باربر مناسب برخوردار است. اما از آن جا که ساخت آن نیازمند برپا کردن قالب است و از سویی ایران همواره با کمبود چوب روبرو بوده است، پس در ساخت این تاق به جای استفاده از قالب چوبی، از تاق کمکی ضربی (پَر) به عنوان قالب استاده کرده اند، که دارای استحکام خوبی نیز است. قالب یاد شده عبارت است از یک تاق پَر که پس از پَروَر کردن آن از طرفین، می توان اقدام به اجرای تاق رومی نمود. در پایان کار نیز می توان قالب را برداشت و یا در جای خود باقی بماند. لازم به یادآوری است که این تاق در دو مرحله زده می شود.

  • در مرحله اول تاق پَر (قالب) از زیر انجام می‌شود.
  • در مرحله دوم سازنده سوار بر قالب (تاق پَر) می‌شود و تاق رومی را اجرا می کند (تصاویر شماره 4 و 5).

تاق سنگیِ ریخته

معمولا مصالح سنگی به دلایل گوناگون که یکی از آن ها برخورداری از عدم چسبندگی با ملات است. در تاق زنی به کار نمی‌رود مگر آن که در برخی از مناطق خاص تهیه خشت یا آجر امکان پذیر و مقرون به صرفه نبوده و دسترسی به سنگ آسان باشد. برای ساخت این تاق ها، نخست قالبی چوبی (دَبه) ساخته و سپس قالب آجری به روش رومی بر روی آن ساخته می شود (شکل شماره 6). در این مرحله، آجرهای قالب رومی به صورت دندانه دار چیده می شوند تا چفت و بست سنگ های تاق با قالب به خوبی به وجود آید. گاهی نیز به جای آجر، از قالبی از مصالح سنگی ساخته می شود. چفت و بست این قالب نیز با مصالح اصلی تاق ساخته می‌شود. در این حالت باید تکه های سنگ از پیش بریده و شکل داده شوند، تا نمای زیرین کار به خوبی نشان داده شود. ناگفته نماند که معمولا در تاق‌های سنگی پس از اتمام کار، با انجام بندکشی‌های تمیز به نازک کاری آن پرداخته می‌شود. 

کلام آخر

با توجه به آن چه گفته شد، در ساخت تاق و تویزه در بناهای تاریخی ایران مصالح حرف اول در نوع انتخاب مصالح را می زند و آجر و خشت از اصلی ترین مصالح در ساخت تاق در ایران است. با توجه به شرایط آب و هوایی در ایران استفاده از آجر بسیار به صرفه بوده است. مصالحی چون سنگ به دلیل سنگین بودن و عدم چسبندگی کمتر با ملات را دارند. دلایل سازه ای نیز در نوع خود باعث استفاده از تاق در ایران بوده است. برای آشنایی بیشتر با مقالات معماری و مرمت با یلدامدتور بمانید.

کلمات کلیدی: تاق، تاق در معماری، تاق رومی، تاق دزد، طاق، تویزه،

img

دیدگاه‌ها

هنوز دیدگاهی برای این محتوا درج نشده است. با درج دیدگاه خود، اولین نفر باشید!

comment-add افزودن دیدگاه