کاربرد چوب در مرمت (قسمت اول)

چوب از اولین مصالح به کار برده شده در ساختمان سازی بوده است. استفاده از این مصالح از دیرباز به جهت سهولت دسترسی، مقاومت فشاری و نصب سریع رواج داشته است. ویژگی‌های فوق باعث شده است که چوب در میان مصالحی که برای ساختمان سازی به کار می‌روند، دارای ارزش ویژه‌ای باشد. برای آشنایی با سازه های سنتی در مرمت بناهای تاریخی که در این قسمت چوب را توضیح می دهیم با یلدامدتور همراه باشید.

چوب عنصر اصلی تشکیل دهنده اجزای ساختمان نمی باشد. به عبارت دیگر چوب برای ساخت اصلی پی، جرز، ستون و یا سقف استفاده نگردیده است. بلکه کاربرد آن به عنوان تکمیل کننده سازه در بناهای تاریخی است. از کاربرد چوب در ساخت بنا می توان به نکات زیر می‌توان اشاره نمود:

• تسهیل در اجرای ساختمان
• مهار نمودن نیروهای ناهمگن حاصل از باد و نشست ساختمان
• مهار نمودن نیروهای کششی حاصل از رانش
• تبدیل بار متمرکز به گسترده
• یکپارچه نمودن اجزای منفصل با یکدیگر
• مقاوم‌تر نمودن اجزای ساختمان
• دادن حالت ارتجاعی به اجزای بنا
• استفاده از چوب در تعمیرات

در این جا با کاربردهای چوب که باعث استفاده از آن می شود آشنا شدیم. در ادامه به برخی موارد که از سازه های چوبی در ساخت بناهای تاریخی استفاده شده است اشاره می شود.

داربست چوبی

از کاربردهای حائز اهمیت چوب، استفاده از آن به عنوان کمک کننده، آسان کننده اجرا و داربست چوبی می باشد. داربست جهت انجام عملیات سفت کاری، تعمیرات و نظیر آن در ساختمان سازی مورد نیاز است، که نحوه به کار گیری آن در بنا به صورت زیر می باشد:

• داربست به عنوان عنصری مستقل از بناست که با قطعات چوبی به صورت چهار پایه و با اتصالاتی از میخ و طناب بر پا می‌شود.
• مهمترین محدودیت داربست این است که نمی‌تواند چندان مرتفع باشد.
• استفاده داربست در سازه و بخش‌های ایستایی موجود در بناست.
• با استفاده از دیوار بنا و پایه چوبی، قطعه‌ای به شکل L از جنس چوب ساخته می‌شود.
• پس از برپا کردن تعدادی از این قطعات روی آن‌ها الوار انداخته و به صورت داربست استفاده می‌کنند.
• برای برپا کردن داربست، تعدادی دستک چوبی را در سازه بنا نصب می‌کنند.
• این چوب‌ها در درون بنا حین اجرای سازه کار گذاشته می‌شوند، به این ترتیب که قسمتی از آن ها به بیرون کنسول می‌گردد.
• این کنسول‌های چوبی با طول 70 الی 100 سانتی‌متر موازی تراز زمین با فاصله کمتر از طول تخته بنایی نصب می‌شود و تخته کار بر روی آن مستقر می‌گردد.
• این دستک‌ها پس از اجرا می‌توانند بریده شوند یا این که از بیرون قابل رویت باشند.

 داربست چوبی در گنبد سلطانیه

ایجاد داربست در گنبد سلطانیه نقش مهم و اساسی داشته است، چنان که داربست‌ها در داخل اسکلت کار گذاشته می‌شد و تا اتمام تزئینات بنا باقی‌می‌ماند و پس از اتمام کار آن‌ها را می‌بریدند و با گچ یا تزئینات دیگر روی آن‌ را می‌پوشانند. در حال حاضر، در داخل گنبد سلطانیه محل داربست‌های بریده شده که همه در یک سطح تراز هستند کاملا مشخص می‌باشد.

استفاده از چوب در اجرای طاق

چوب را می توان به‌ صورت قالب یا نگه‌ دارنده موقت جهت اجرای طاق مورد استفاده قرار داد. این کار در سه روش‌ مختلف انجام می‌شود.

قالب دبه چوبی

قالبی است که تا اتمام کار سقف، ایستایی بنا را تضمین می‌نماید. در اجرای طاق‌های سنگی از آن جا که چسبندگی سنگ به ملات ناچیز است. نیاز به قالب می‌باشد، بدین طریق که بر روی قالب از پشت طاق  سنگ چین انجام می‌شود. پس از خشک شدن کامل، طاق قالب جمع آوری می‌شود.

قالب طاق رومی

در ساخت قوس‌ها و طاق‌ها و تویزه‌ها چنانچه فاصله و دهانه قوس نیز بیشتر بوده که در این حالت از  قالب‌بندی چوبی استفاده می‌شود. ساخت قالب‌های چوبی به دو روش‌های مختلفی میسر است. 

• قالب متحرک (شاهنگ و هنجار)

از دیگر قالب‌های چوبی که در هنگام اجرای گنبد مورد استفاده قرار می‌گیرند. نوعی قالب‌های متحرک هستند که نقش راهنمای اجرای گنبد را دارند و از بروز خطا در اجرای دوایر مداری و نصف النهاری جلوگیری می‌کنند. برای این کار با مستقر نمودن ستون چوبی که قالب حول آن دوران نماید، این ستون چوبی را شاهنگ (شاهین ترازو) می‌نامند.

• خفت چوبی

خفت چوبی در برپا داشتن طاق رومی عنصری بسیار مهم است. وقتی که طاق رومی در حال اتمام است برای کاهش فشار حاصل از وزن بر روی قالب چوبی از خفت استفاده می‌شود. خفت چوبی همواره به صورت فشاری عمل می‌کند و از نزدیک شدن دو نیمه طاق نیمه کاره رومی به یکدیگر جلوگیری می‌نماید و معمولا پس از اتمام کار بریده می‌شود.

جلوگیری از رانش به وسیله تیرکش

رانش طاق در بنا معمولا توسط ساختارهای جانبی طاق منفرد با تیر کش مهار می‌شود، ولی در شرایطی که طاق به صورت منفرد به کار گرفته می‌شود، مولفه افقی نیروی رانش باید به وسیله پشت بند یا تیرکش مهار گردد. دو سرکش به صورت مختلف تثبیت می‌گردد. لازم به ذکر است که محل استقرار کش دقیقا در پای طاق می‌باشد. نمونه چوب های کششی در داخل اسکلت بنا در ایوان های سلطانیه کشف گردید که به گونه ای بسیار علمی در داخل آجرها انجام گرفته است.

کلام آخر 

چوب در سازه های سنتی در ایران نقش مهمی را ایفا می‌کند. شاید در ساخت اصلی بنا نتوان آن را جستجو کرد اما سازه چوبی نقش مهمی را از دیرباز ایفا کرده است. چوب به خاطر ویژگی‌های کاربردی آن بسیار عنصر مهمی در ساخت و مرمت بناهای تاریخی بوده است. آن چه که در مورد چوب بسیار مورد توجه قرار می گیرد، کمبود چوب و آسیب پذیری آن در برابر موریانه است که باعث محدودیت استفاده از آن در فلات مرکزی ایران شده‌است. برای مطالعه ادامه مزایا و معایب سازه های چوبی در قسمت دوم سازه‌های چوبی با یلدامدتور همراه باشید.

کاربرد چوب در مرمت (قسمت اول) کاربرد چوب در مرمت (قسمت اول) 2019-09-05 13:19:28+3:30 2022-05-09 20:11:25+3:30 وب از اولین مصالح به كار برده شده در ساختمان سازی بوده است. استفاده از این مصالح از دیرباز به جهت سهولت دسترسی، مقاومت فشاری و نصب سریع رواج داشته است. ویژگی‌های فوق باعث شده است كه چوب در میان مصالحی كه برای ساختمان سازی به كار می‌روند، دارای ارزش ویژه‌ای باشد. چوب, چوب در مرمت, سازه های چوبی, سازه های سنتی چوب, استفاده از چوب در مرمت, داربست چوبی, طاق, طاق چوبی, قالب دبه چوبی, قالب طاق رومی, خفت چوبی, تیرکش, پریسا همایونی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10210 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com